Zabawa dziecięca w przedszkolu – wymiary etyczne

Małgorzata Sławińska

doi:10.18290/rped25172.6

Data publikacji : 2025-06-05

Tom 17 Nr 2 (2025)

Zabawa dziecięca w przedszkolu – wymiary etyczne

Małgorzata Sławińska

https://orcid.org/0000-0002-4941-009X

DOI: https://doi.org/10.18290/rped25172.6

Abstrakt

Celem artykułu jest przegląd praktyk przedszkolnych związanych z zabawą dziecięcą i refleksja nad nimi z perspektywy etycznej. Ramy teoretyczne dla podjętych analiz wyznaczają założenia nowej socjologii dzieciństwa, zgodnie z którymi zabawa jest formą ekspresji dziecka i jego świata, w niej ujawnia się dziecięca kultura rówieśnicza. Etycznej oceny przedszkolnego podejścia do zabawy dokonano, kierując się postmodernistycznym rozumieniem etyki, w którym akcentuje się znaczenie odpowiedzialności człowieka za własne wybory moralne w odwołaniu do „wewnętrznego kodeksu etycznego”. Za kwestię wymagającą oceny etycznej uznano tworzenie przez przedszkole warunków do zabawy dziecięcej, na które składają się: czas, przestrzeń materialna dostępna dzieciom oraz reguły konstytuujące życie społeczne w instytucjach przedszkolnych, ujawniające się w zakresie ingerencji nauczyciela w zabawę. Podjęte analizy prowadzą do wniosku, iż w sytuacji, gdy nie ma gotowych zasad postępowania w przestrzeni dziecięcej zabawy, od przedszkola należy oczekiwać poszukiwania równowagi między wolnością dziecięcą a kontrolą dorosłych, bezpieczeństwem a ryzykiem, prywatnością a nadzorem.

Słowa kluczowe:

zabawa, przedszkole, etyka, nowa socjologia dzieciństwa

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bauman, Z. (2012). Etyka ponowoczesna (Tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Bilewicz-Kuźnia, B. (2015). Zabawa i nauczanie przez zabawę w podstawie programowej i wybranych programach wychowania przedszkolnego. Edukacja Elementarna, 38(4), 13–32. https://doi.org/10.14632/eetp_38.1

Brown, M. H., i Freeman, N. K. (2001). “We don’t play that way at preschool”: the moral and ethical dimensions of controlling children’s play. W: S. Reifel i M. H. Brown (red.), Early education and care, and reconceptualizing play (s. 259–274). Amsterdam–London–New York: JAI.

Brudzińska, P., i Śmieszek-Formela, L. (2022). Ekscytujący strach – zabawa ryzykowna w opinii rodziców. Problemy Wczesnej Edukacji, 54(1), 147–159. https://doi.org/10.26881/pwe.2022.54.12

Brzezińska, A. I., Bątkowski, M., Kaczmarska, D., Włodarczyk, A., i Zamęcka, N. (2011). O roli zabawy w przygotowaniu dziecka do dorosłego życia. Wychowanie w Przedszkolu, (10), 5–13.

Corsaro, W. A. (1985). Friendship and peer culture in the early years. Norwood, NJ: Ablex Publishing.

Corsaro, W. A. (1992). Interpretive reproduction in children’s peer cultures. Social Psychology Quarterly, 55(2), 160–177. https://doi.org/10.2307/2786944

Corsaro, W. A. (2000). Early childhood education, children’s peer cultures, and the future of childhood. European Early Childhood Education Research Journal, 8(2), 89–102. https://doi.org/10.1080/13502930085208591

Coster, D., i Gleave, J. (2008). Give us a go! Children and young people’s views on play and risk-taking. London: National Children’s Bureau for Play England.

Dahlberg, G., Moss, P., i Pence, A. (2013). Poza dyskursem jakości w instytucjach wczesnej opieki (Tłum. K. Gawlicz). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Deklaracja w sprawie etyki zawodu nauczyciela (2001). http://arch.znp.edu.pl/files/zjazd_39/uchwaly/deklaracja_etyka.doc [dostęp: 22.05.2023].

Edmiston, B. (2007). Forming ethical identities in early childhood play. London: Routledge.

Falkiewicz-Szult, M. (2006). Przemoc symboliczna w przedszkolu. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Fanger, S. M., Frankel, L. A., i Hazen, N. (2012). Peer exclusion in preschool children’s play: Naturalistic observations in a playground setting. Merrill-Palmer Quarterly, 58(2), 224–254. https://doi.org/10.1353/mpq.2012.0007

Gawlicz, K. (2013). Tresowanie posłusznych dzieci. Techniki dyscyplinarne w przedszkolu. W: H. Krauze-Sikorska, M. Klichowski i K. Kuszak (red.), Świat małego dziecka (T. 1, s. 131–147). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Gawlicz, K. (2018). Challenges of practicing democracy in polish preschools. W: L. Miller, C. Cameron, C. Dalli i N. Barbour (red.), The SAGE handbook of early childhood policy (s. 418–432). London: SAGE.

Gray, P. (2015). Wolne dzieci. Jak zabawa sprawia, że dzieci są szczęśliwsze, bardziej pewne siebie i lepiej się uczą? (Tłum. G. Chamielec). Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND.

Huizinga, J. (2007). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury (Tłum. M. Kurecka, W. Wirpsza). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Jenks, C. (1996). Childhood. London: Routledge.

Jenks, C. (2008). Socjologiczne konstrukty dzieciństwa. W: M. J. Kehily (red.), Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem (Tłum. M. Kościelniak) (s. 11–143). Kraków: Wydawnictwo WAM.

Johnson, J. A., i Dinger, D. (2012). Let them play. An early learning (un)curriculum. St. Paul, MN: Redleaf Press.

Karwowska-Struczyk, M. (2016). Zabawa w rozwoju rozumienia społecznego i samoregulacji społecznej we wczesnym dzieciństwie. Kwartalnik Pedagogiczny, 61(4), 197–220.

Korczak, J. (2013). Jak kochać dziecko. Internat. Kolonie letnie. Dom sierot. Warszawa: Rzecznik Praw Dziecka.

Lester, S., i Russell, W. (2010). Children’s right to play. An examination of the importance of play. Working Paper No. 57. The Hague: Bernard van Leer Foundation.

Madalińska-Michalak, J., Jeżowski, A. S., i Więsław S. (2017). Etyka w systemie edukacji w Polsce. Warszawa: Wolters Kluwer.

Marynowicz-Hetka, E. (2009). Pedagogika społeczna. Podręcznik akademicki. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Molińska, M., i Ratajczyk, A. (2014). Edukacja przedszkolna. Wiek 2/3–5/6 lat. Seria: Niezbędnik Dobrego Nauczyciela. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.

Ogólnopolskie Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty (b.r.). Kodeks Etyczny. https://oskko.edu.pl/o_oskko/kodeks_etyczny.html [dostęp: 29.03.2025].

Okoń, W. (1987). Zabawa a rzeczywistość. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Ostrowska, U. (2010). Heroiczny wymiar etyki nauczyciela: między ideą a realnością. W: J. M. Michalak (red.), Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela (s. 49–66). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Pellegrini, A. (2009). The role of play in human development. New York: Oxford University Press.

Piaget, J., i Inhelder, B. (1993). Psychologia dziecka (Tłum. Z. Zakrzewska). Wrocław: Siedmioróg.

Prout, A., i James, A. (1997). A new paradigm for the sociology of childhood? Provenance, promise and problems. W: A. James i A. Prout (red.), Constructing and reconstructing childhood: contemporary issues in the sociological study of childhood (s. 7–33). London: RoutledgeFalmer.

Ramowy rozkład dnia w oddziale „0”. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Ziminie. https://spzimin.pl/przedszkole-3/ramowy-rozklad-dnia-w-oddziale-przedszkolnym/ [dostęp: 16.04.2023].

Reifel, S., i Brown, M. H. (red.) (2001). Early education and care, and reconceptualizing play. Amsterdam–London–New York: JAI.

Rozkład dnia. Przedszkole Publiczne im. Jana Brzechwy w Grębocicach. https://ppgrebocice.pl/dla-rodzicow/ramowy-plan-dnia/ [dostęp: 16.04.2023].

Sandseter, E. B. (2007). Categorizing risky play. How can we identify risk-taking in children’s play?. European Early Childhood Education Research Journal, 15(2), 237–252. https://doi.org/10.1080/13502930701321733

Sandseter, E. B., i Kennair, L. E. (2011). Children’s risky play from an evolutionary perspective: The Anti-phobic effects of thrilling experiences. Evolutionary Psychology, 9(2), 257–284. https://doi.org/10.1177/14747049110090021

Siarkiewicz, E. (2000). Ostatni bastion. Jawne i ukryte wymiary pracy przedszkola. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Singer, E. (2013). Play and playfulness, basic features of early. European Early Childhood Education Research Journal, 21(2), 172–184. https://doi.org/10.1080/1350293X.2013.789198

Stephenson, A. (2003). Physical risk-taking: dangerous or endangered?. Early Years, 23(1), 35–43. https://doi.org/10.1080/0957514032000045573

Truskolaska, J. (2007). Osoba i zabawa. Elementy filozofii i pedagogiki zabawy. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Wadsworth, B. J. (1998). Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka (Tłum. M. Babiuch). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Waloszek, D. (2009). Zabawa jako stan istnienia dziecka. W: B. Dymara (red.), Dziecko w świecie zabawy. O kulturze, cechach i wartościach ludycznej edukacji (s. 67–86). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Whitebread, D., Jensen, H., Liu, C., Solis, L., Hopkins, E., Hirs-Pasek K., i Zosh, J. (2017). The role of play in children’s development: a review of the evidence. The LEGO Foundation.

Williams, P. (2001). Preschool routines, peer learning and participation. Scandinavian Journal of Educational Research, 45(4), 317–339. https://doi.org/10.1080/00313830120096743

Wygotski, L. S. (1995). Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka. W: A. Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski i B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka (s. 67–88). Poznań: Wydawnictwo Zysk i Spółka.

Zwiernik, J. (2020). Przedszkolny plac zabaw z perspektywy dzieci. Problemy Wczesnej Edukacji, 50(3), 43–55. https://doi.org/10.26881/pwe.2020.50.04