Wsparcie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w edukacji włączającej – wybrane obszary analizy z perspektywy koncepcji Roberta Schalocka

Teresa Żółkowska; Tomasz Parafiniuk

doi:10.18290/rped23153.3

Published : 2023-11-30

Vol. 15 No. 3 (2023)

Supporting Students With Intellectual Disabilities in Inclusive Education – Selected Areas of Analysis From the Perspective of Robert Schalock’s Concepts

Teresa Żółkowska

https://orcid.org/0000-0003-0922-2710

Tomasz Parafiniuk

https://orcid.org/0000-0002-2023-7318

DOI: https://doi.org/10.18290/rped23153.3

Abstract

The article deals with the paradigm of supporting students with a milder intellectual disability from the perspective of Robert Schalock and his colleagues. Support in this concept is a prerequisite for optimizing the biopsychosocial development of a student with intellectual disability. It refers to diagnosis and services based on individual needs, not the matching of a student with an intellectual disability to existing classifications and rigid forms of education and therapy. In Poland, the knowledge on the above subject is not satisfactory. There are no analyzes carried out from the perspective of the new approach to the issue of support discussed above. There is also a lack of research on the subjective assessment of the support provided, especially in the area of inclusive education, as well as including students with intellectual disabilities themselves in the diagnosis stage and developing individual support plans for them in the inclusive education.

Keywords:

intellectual disability, inclusive education, social support, networks and services supporting people with intellectual disability, support model according to Robert Schalock, needs for social support, resources and support services

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Barnes, C., Mercer, G. (2008). Niepełnosprawność. Tłum. P. Morawski. Warszawa: Wydawnictwo Sic!.

Bishop, G. D. (2000). Psychologia zdrowia. Wrocław: Wydawnictwo Astrum.

Bobińska, K., Gałęcki, P. (2012). Rys historyczny, terminologia, definicja, nozologia, kryteria rozpoznawania niepełnosprawności intelektualnej. W: K. Bobińska, T. Pietras, P. Gałęcki (red.), Niepełnosprawność intelektualna – etiopatogeneza, epidemiologia, diagnoza, terapia (s. 21-40). Wrocław: Wydawnictwo Continuo.

Borowska-Beszta, B. (2012). Niepełnosprawność w kontekstach kulturowych i teoretycznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Bronfenbrenner, U. (2005). Making Human Beings Human: Bioecological Perspectives on Human Development. Thousand Oaks, CA: Sage.

Chrzanowska, I. (2015). Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Chrzanowska, I. (2016). Opinie nauczycieli szkół specjalnych na temat edukacji włączającej – uczeń z SEP w szkole włączającej. Studia Edukacyjne, 41, 55-74.

Chrzanowska, I. (2019). Nauczyciele o szansach i barierach edukacji włączającej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ćwirynkało, K., Żyta, A. (2015). Przekonania nauczycieli na temat edukacji włączającej uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Raport z badań. Szkoła Specjalna, 76(4), 245-259.

Deklaracja z Salamanki, UNESCO (1994). Wytyczne dla działań w zakresie Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Dołęga, Z. (2000). Wsparcie społeczne jako społeczny kontekst rozwoju w okresie dorastania. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Psychologia, 8, 25-32.

Domagała-Zyśk, E. (2004). Definicja niepełnosprawności intelektualnej formą społecznego wsparcia. Nasze Forum – Kwartalnik Pedagogiczno – Terapeutyczny, 3-4(15-16), 37-42.

Domagała-Zyśk, E. (2014). Starsze osoby z niepełnosprawnością intelektualną – specyficzne potrzeby i współczesne rozwiązania. W: M. Czechowska-Bieluga, A. Kanios (red.), Współczesne oblicza pomocy społecznej i pracy socjalnej (s. 109-120). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Domagała-Zyśk, E. (2015). Projektowanie uniwersalne w edukacji osób z wadą słuchu. W: M. Nowak, E. Stoch, B. Borowska (red.), Z problematyki teatrologii i pedagogiki (s. 553-568). Lublin: Wydawnictwo KUL.

Domagała-Zyśk, E. (2018). Integral development of students with special educational needs in inclusive education from a personalistic perspective. Pedagogia Christiana, 42(2), 181-194.

Domagała-Zyśk, E., Knopik T., Oszwa U. (2018). Znaczenie diagnozy funkcjonalnej w edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Roczniki Pedagogiczne, 10(3), 75-88.

Domagała-Zyśk, E., Mariańczyk, K., Chrzanowska, I., Czarnocka, M., Jachimczak, B., Olempska-Wysocka, M., Otrębski, W., Papuda-Dolińska, B., Pawlak, K., Podgórska-Jachnik, D. (2022). Szkolna Ocena Funkcjonalna: Przebieg procesu w aspekcie oceny aktywności i uczestnictwa. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Edukacja włączająca – Nauka, Rozwój, Przyszłość (2022). Dodatek specjalny do „Rzeczpospolitej” współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój oraz budżetu państwa. https://edukacjawzasiegureki.pl/ wp-content/uploads/2022/06/EW_Dodatek_Rzeczpospolita_31.05.pdf (dostęp: 22.06.2023).

Edukacja włączająca: nowa jakość w rozwoju polskiego systemu edukacji. Wdrażanie – bariery – efekt” (2022). Debata zorganizowana przez MEiN wraz z redakcją Rzeczpospolitej https://www.youtube.com/watch?v=CLrE7kyd9LQ&t=20s (dostęp: 22.06.2023).

Europejska Agencja ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, (2014). Pięć kluczowych przesłań dla edukacji włączającej. Od teorii do praktyki. https://www.european-agency.org/ sites/default/files/Five_Key_Messages_for_Inclusive_Education_PL.pdf (dostęp: 18.05.2022).

Europejska Agencja ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej, (2017). Włączająca wczesna edukacja. Nowe spostrzeżenia i narzędzia. Końcowy raport podsumowujący. https://www.european-agency.org/sites/default/files/iece-summary-pl_0.pdf (dostęp: 18.05.2022).

Gajdzica, Z. (2011). Opinie nauczycieli szkół ogólnodostępnych na temat edukacji włączającej uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym w kontekście toczącej się reformy kształcenia specjalnego. W: Z. Gajdzica (red.), Uczeń z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej (s. 56-79). Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza Humanitas.

Gajdzica, Z. (2020). Uczeń z lekką niepełnosprawnością intelektualną w szkole ogólnodostępnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gajdzica, Z. (2022). Koncepcje i modele edukacji włączającej. Webinarium „Inkluzja w edukacji”. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

Gajdzica, Z., Skotnicka, B., Pawlik, S., Bełza-Gajdzica, M., Trojanowska, M., Prysak, D., Mrózek, S. (2021). Analiza praktyki szkolnej i charakterystyka szkoły efektywnie realizującej edukację włączającą w praktyce – raport z badań. Warszawa: MEiN.

Garbat, M. (2015). Historia niepełnosprawności. Geneza i rozwój rehabilitacji, pomocy technicznych i wsparcia osób z niepełnosprawnością. Gdynia: Novae Res.

Guscia, R., Harries, J., Kirby, N., Nettelbeck, T., Taplin, J. (2006). Construct and criterion validities of the Service Need Assessment Profile (SNAP): A measure of support for people with disabilities. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 31(3), 148-155.

Gustavsson, A., Zakrzewska-Manterys, E. (1997). Wprowadzenie: społeczny kontekst upośledzenia. W: A. Gustavsson, E. Zakrzewska-Manterys (red.), Upośledzenie w społecznym zwierciadle. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Janiszewska-Nieścioruk, Z. (2022). Problematyczność inkluzji edukacyjnej uczniów z niepełnosprawnościami w Polsce. Ubóstwo jako utrudnienie dla inkluzji. Webinarium „Inkluzja w edukacji”. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

Jaworowska-Obłój, Z., Skuza, B. (1986). Pojęcie wsparcia społecznego i jego funkcje w badaniach naukowych. Przegląd Psychologiczny, 29(3), 733-745.

Kazanowski, Z. (2015). Społeczny wymiar współczesnej koncepcji niepełnosprawności intelektualnej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J – Paedagogia-Psychologia, 28(1), 33-43.

Kiełb, A. (2022). Rola nauczyciela w kształceniu grup zróżnicowanych. Webinarium „Inkluzja w edukacji”. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

Kirejczyk, J. (1981). Upośledzenie umysłowe – pedagogika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kirenko, J., Parchomiuk, M. (2006). Edukacja i rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym. Lublin: Wydawnictwo Akademickie WSSP.

Knopik, T., Papuda-Dolińska, B., Wiejak K., Krasowicz-Kupis, G. (2021). Projektowanie uniwersalne jako perspektywa metodyczna edukacji włączającej. Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej, 42, 53-69.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Warszawa, dnia 25 października 2012. Dz.U. 2012 poz. 1169.

Kopeć, D. (2012). Zapobieganie niepełnosprawności intelektualnej w świetle rozważań Amerykańskiego Stowarzyszenia Niepełnosprawności Intelektualnej i Rozwojowej (AAIDD). Kultura-Społeczeństwo-Edukacja, 2, 61-74.

Kornas-Biela, D., Domagała-Zyśk, E., Smołka, E. (2016). Preventing social exclusion of people with disabilities and their families. Rozprawy Społeczne, 10(1), 7-15.

Kościelska, M. (1995). Oblicza upośledzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Leśniewska, K., Puchała, E. (2020). Organizacja procesu wsparcia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji, https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=6803 (dostęp: 18.05.2022).

Luckasson, R., Borthwick-Duffy, S., Buntinx, W. H. E., Coulter, D. L., Craig, E. M. (P.), Reeve, A., Schalock, R. L., Snell, M. E., Spitalnik, D. M., Spreat, S., Tassé, M. J. (2002). Mental retardation: Definition, Classification, and Systems of Supports. Washington: American Association on Mental Retardaion.

Łaska, B. (2019). Prawo oświatowe a edukacja włączająca. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Ministerstwo Edukacji i Nauki (2020), Edukacja dla wszystkich – ramy rozwiązań legislacyjno- organizacyjnych na rzecz wysokiej jakości kształcenia włączającego dla wszystkich osób uczących się. Warszawa.

Mroczek, M. (2021). Raport statystyczny. Edukacja włączająca w Polsce. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Najwyższa Izba Kontroli (2021). Indywidualizacja kształcenia po wprowadzeniu zmian w przepisach oświatowych. Informacja o wynikach kontroli, LKI.430.001.2020. Warszawa.

Najwyższa Izba Kontroli (2022). Finansowanie zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Informacja o wynikach kontroli, KAP.430.001.2022. Warszawa.

Nowak, A. (2020). Edukacja włączająca w opiniach i ocenach nauczycieli – doniesienia z badań. Studia Pedagogiczne, 35(1), 169-181.

Nowakowski, M. (2004). Pojęcie wsparcia społecznego i problemy jego pomiaru ze szczególnym uwzględnieniem populacji seniorów. W: J. Kowaleski, P. Szukalski (red.), Nasze starzejące się społeczeństwo. Nadzieje i zagrożenia (s. 292-300). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Otrębski, W., Konefał, K., Mariańczyk, K., Kulik, M. M. (2011). Wspieranie rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem wyzwaniem dla pracy socjalnej. Badania rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi w województwie lubelskim. Lublin: Europerspektywa Beata Romejko.

Otrębski, W., Mariańczyk, K., Amilkiewicz-Marek, A., Bieńkowska, K. I., Domagała-Zyśk, E., Kostrubiec-Wojtachnio, B., Papuda-Dolińska, B., Pisula, E. (2022). Standardy przebiegu oceny funkcjonalnej oraz planowania wsparcia edukacyjno-specjalistycznego. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Parafiniuk, T. (2015), Kwalifikacje i kompetencje nauczycieli w zakresie diagnozowania i organizowania pracy edukacyjno-terapeutycznej z dzieckiem niepełnosprawnym. W: J. Skibska, J. Wojciechowska (red.), Doświadczenie zmian w teorii i praktyce pedagogicznej (s. 273-284). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Parafiniuk, T. (2020). Wsparcie dorosłych osób z głębszym stopniem niepełnosprawności intelektualnej w perspektywie koncepcji Roberta Schalocka i współpracowników [niepublikowana praca doktorska]. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.

Salvador-Carulla, L., Bertelli, M. (2008). „Mental Retardation” or „Intellectual Disabiliti”: Time for a conceptual change. Psychopathology, 41(1), 10-16. https://doi.org/10.1159/000109950.

Schalock, R. L., Borthwick-Duffy, S. A., Bradley, V. J., Buntinx, W. H. E., Coulter, D. L., Craig, E. M., Gomez, S. C., Lachapelle, Y., Luckasson, R., Reeve, A., Shogren, K. A., Snell, M. E., Spreat, S., Tasse, M. J., Thompson, J. R., Verdugo-Alonso, M. A., Wehmeyer, M. L., Yeager, M. H. (2010). Intellectual Disability: Definition, Classification, and Systems of Supports. Wyd. 11. Washington: American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.

Schalock, R. L., Luckasson, R. A., Shogren, K. A., Borthwick-Duffy, S., Bradley, V., Buntinx, W. H. E., Coulter, D. L., Craig, E. M., Gomez, S. C., Lachapelle, Y., Reeve, A., Snell, M. E., Spreat, S., Tassé, M. J., Thompson, J. R., Verdugo, M. A., Wehmeyer, M. L., Yeager, M. H. (2007). The Renaming of „Mental Retardaion”: Understanding the Change to the Term „Intellectual Disability”. Intellectual and Developmental Disabilities, 45(2), 116-124. https://doi.org/10.1352/1934-9556(2007)45[116:TROMRU]2.0.CO;2

Schalock, R. L., Luckasson, R., Tassé, M. J. (2021). Intellectual disability: Definition, diagnosis, classification, and systems of support. Wyd. 12. Washington: American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.

Skotnicka, B. (2019). Rozumienie pojęcia edukacja włączająca przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Kultura i Edukacja, 1(123), 230-247.

Söder, M. (1989). Disability as a social construct: The labelling approach revisited. European Journal of Special Needs Education, 4(2), 117-129.

Szczepkowska, K. (2019). Edukacja włączająca w szkole – szanse i wyzwania. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Szumski, G. (2014). Edukacja włączająca – niedokończony projekt. Ruch Pedagogiczny, 85(4), 127-139.

Szymańska, J., Sienkiewicz, E. (2011). Wsparcie społeczne. Current Problems of Psychiatry, 12(4), 550-553.

Tassé, M. J., Schalock, R. L., Balboni, G., Bersani, H. A. Jr., Borthwick-Duffy, S. A., Spreat, S., Thissen, D., Widaman, K. F., Zhang, K. (2012). The construct of adaptive behavior: Its conceptualization, measurement, and use in the field of intellectual disability. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 117(4), 291-303.

Thompson, J. R., Bradley, V., Buntinx, W. H. E., Schalock, R. L., Shogren, K. A., Snell, M., Wehmeyer, M. L., Borthwick-Duffy, S., Coulter, D. L., Craig, E. P. M., Gomez, S. C., Lachapelle, Y., Luckasson, R. A., Reeve, A., Spreat, S., Tassé, M. J., Verdugo, M. A., Yeager, M. H. (2009). Conceptualizing Supports and the Support Needs of People with Intellectual Disabilities. Intellectual and Developmental Disabilities, 47(2), 135-146.

Thompson, J. R., Hughes, C., Schalock, R. L., Silverman, W., Tassé, M. J., Bryant, B., Craig, E. M., Campbell, E. M. (2002). Integrating supports in assessment and planning. Mental Retardation 40(5), 390-405.

Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. – Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, M.P. 1997 nr 50 poz. 475.

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, Dz. U. z 2021 r. poz. 1082.

Wołowicz-Ruszkowska, A. (2013). Zanikanie. Trajektorie tożsamości kobiet z niepełnosprawnością. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Wsparcie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce. Rekomendacje i działania priorytetowe (2019). Projekt realizowany na wniosek Ministerstwa Edukacji Narodowej we współpracy Europejską Agencją do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej w ramach Programu Wsparcia Reform Strukturalnych Komisji Europejskiej. https://ko.poznan.pl/wp-content/uploads/ 2019/05/zal-wsparcie-podnoszenia-jakosci-edukacji-wlaczajacej-w-polsce.pdf (dostęp: 22.06.2023).

Zaorska, M. (2022). Koncepcja/model edukacji dla wszystkich w Polsce MEiN (założenia oraz proponowane rozwiązania realizacyjne). Webinarium „Inkluzja w edukacji”. Koszalin: Politechnika Koszalińska.

Zarządzenie Nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 października 1993 r. w sprawie zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego. Dz.Urz.MEN.1993.9.36.

Żółkowska, T. (2004). Wyrównywanie szans społecznych osób z niepełnosprawnością intelektualną. Uwarunkowania i obszary. Szczecin: Oficyna In Plus.

Żółkowska, T. (2009). Wybrane koncepcje edukacji integracyjnej. W: Z. Janiszewska-Nieścioruk (red.), Problemy edukacji integracyjnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną (s. 43-54). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Żółkowska, T., Parafiniuk, T. (2021). Poczucie jakości życia w kontekście indywidualnego wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Przykład konceptualizacji badań. W: I. Ramik-Mażewska (red.), Pedagogika specjalna – poszukiwania (s. 121-132). Poznań: Wydawnictwo Rys.

Żółkowska, K., Żółkowska, T. (2011). Stereotypy społeczne i możliwości zmiany w kontekście postaw w stosunku do osób z niepełnosprawnością. W: B. Antoszewska, Cz. Kosakowski (red.), Uwarunkowania i kierunki rozwoju pedagogiki specjalnej (s. 7-15). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Żyta, A. (2014). Niepełnosprawność intelektualna – najnowsze zmiany terminologiczne i diagnostyczne w świetle DSM−5, ICD−11 oraz AAIDD. Niepełnosprawność i Rehabilitacja, 1, 17-26.