The Activity of Organ Builder Joseph Weiss from Nabburg in Bavaria in Upper Silesia

Franciszek Koenig

doi:10.18290/rh257312.3s

Data publikacji : 2025-12-30

Tom 73 Nr 12 Zeszyt specjalny (2025)

Działalność organmistrza Josepha Weissa z Nabburga w Bawarii w regionie Górnego Śląska

Franciszek Koenig

https://orcid.org/0000-0003-0285-9081

DOI: https://doi.org/10.18290/rh257312.3s

Abstrakt

Wśród budowniczych organów na Górnym Śląsku na przełomie XVIII i XIX wieku niezwykle ważną postacią jest organmistrz Franz Joseph Weiss z Nabburga w Bawarii (region Oberpfalz). Pochodził z rodziny o tradycjach rzemiosła organmistrzowskiego. W wieku około 20 lat wyruszył w podróż po Europie Środkowej, by lepiej poznać lokalne tradycje budownictwa organowego. Około 1780 roku przywędrował na Śląsk i osiadł w Pyskowicach na Górnym Śląsku, gdzie prowadził działalność organmistrzowską. Zbudował kilkadziesiąt organów (około 50). Były to instrumenty 1-manuałowe o mechanicznej trakturze i cechach brzmieniowych charakterystycznych dla późnego baroku. Do dziś zachowało się kilka jego instrumentów. Kontynuatorem jego dzieła był Johann Hawel.

Artykuł prezentuje wyniki najnowszych badań nad biografią organmistrza (punkt 1) i jego dorobkiem w dziedzinie budowy organów (punkt 2). Prezentowany wykaz jego prac ujęty jest chronologicznie.

Słowa kluczowe:

budownictwo organowe, Franz Joseph Weiss, Nabburg, organy, Pyskowice

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (English)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archives of the Parish of St. Nicholas in Pyskowice. Księga zmarłych 1806-1831. N.p.: n.p, 1825.

Burgermeister, Ludwig. Der Orgelbau in Schlesien. Strassburg: . H. Ed. Heitz, 1925; Frankfurt am Main: Verlag Wolfgang Weidlich, 1973.

Chrząszcz, Johannes. Historia miast Pyskowice i Toszek. Gliwice: Epigraf, 2009.

Fischer, Hermann, and Theodor Wohnhaas. Lexikon süddeutscher Orgalbauer. Wilhelmshaven: Florian Noetzel, 1994.

Gembalski, Julian. “Inskrypcje i tabliczki firmowe jako źródło w badaniach nad organami śląskimi.” In: Organy na Śląsku, v. 5. Edited by Julian Gembalski, 47-64. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2014.

Gembalski, Julian. “Nie zachowane organy zabytkowe na terenie Archidiecezji Katowickiej.” In: Organy na Śląsku, v. 3. Edited by Julian Gembalski, 11-83. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2004.

Koenig, Franciszek. Budownictwo organowe na Górnym Śląsku od połowy XIX w. do roku 1945. Ewolucja rozwiązań konstrukcyjnych i estetyki brzmieniowej na przykładzie instrumentów w kościołach diecezji gliwickiej. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2019.

Koenig, Franciszek. “Historic Organ in Lubecko. History and Future.” Folia Organologica. International yearbook of organ and organ music, no. 1 (2023): 127-137.

Koenig, Franciszek. “Organmistrzowie działający w Pyskowicach od XVII do końca XIX w.” In: Śląskie Organy, v. 5. Edited by Grzegorz Poźniak, 121-148. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2017.

Koenig, Franciszek. “Orgelbauer des 19. Jahrhunderts in Oberschlesien: Franz Joseph Weiß, Johann Hawel, Ernst Kurzer. Neue Erkenntnisse zu Biographie und Lebenswerk.” Ars Organi 64, no. 2 (2016): 69-75.

Kogut, Marta. “Protokoły wizytacyjne dawnych dekanatów: bytomskiego i pszczyńskiego jako źródło wiedzy o historii organów w województwie śląskim.” In: Organy na Śląsku, v. 3. Edited by Julian Gembalski, 199-247. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2004.

Kloss, Ernst, et al. (Ed.). Die Bau- und Kunstdenkmaler Schlesiens, v. 5: Kreis Tost-Gleiwitz. Breslau: Wilh. Gottl. Korn Verlag, 1943.

Krause, Walter. Grundriss eines Lexikons bildender Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfängen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts, v. 1. Oppeln: Der Oberschlesier, 1933.

Poźniak, Grzegorz. “Organy i organiści w Archidiakonacie Opolskim w II połowie XVII wieku na podstawie akt wizytacyjnych Jungnitza.” In: Organy na Śląsku, v. 4. Edited by Julian Gembalski, 137-161. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2011.

Poźniak, Grzegorz. “Organy w archidiakonacie opolskim w II połowie XVII wieku na podstawie akt wizytacyjnych Jungnitza.” Roczniki Teologiczne Śląska Opolskiego, no. 22 (2002): 293-309.

Poźniak, Grzegorz. “Problem rewitalizacji i konserwacji zabytkowych organów w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP w Jaryszowie.” In: Organy na Śląsku, v. 5. Edited by Julian Gembalski, 75-89. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2014.

Schmidt, Jacek. Kościoły Ziemi Gliwickiej, v. 1: Kościoły gliwickie. Gliwice: Drukarnia PG Elektronics, 1998.

Szczech, Bernard. Kościół św. Jakuba Starszego w Lubszy. W inwentarskim opisie ks. Antoniego Kłoska z 1803 r. Katowice: Biblioteka Śląska w Katowicach, 2000.

Szymański, Władysław. “Mechaniczna traktura XIX-wiecznych organów na terenie Archidiecezji Katowickiej.” In: Organy na Śląsku, v. 3. Edited by Julian Gembalski, 123-178. Katowice: Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, 2014.