Problemy recepcji polskiej myśli estetycznej XX wieku. Protagoniści i outsiderzy

Teresa Pękala

doi:10.18290/rh25731.7s

Data publikacji : 2025-11-21

Tom 73 Nr 1 Zeszyt specjalny (2025)

Problemy recepcji polskiej myśli estetycznej XX wieku. Protagoniści i outsiderzy

Teresa Pękala

https://orcid.org/0000-0002-7609-7596

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.7s

Abstrakt

Głównym celem artykułu jest próba usytuowania estetyki polskiej na tle współczesnych wyzwań. Praca przypomina o nowatorskim charakterze problemów podejmowanych przez estetyków dwudziestolecia międzywojennego i próbuje odpowiedzieć na pytanie o możliwość aplikacji tych zagadnień do badań prowadzonych współcześnie. Opracowanie ma charakter historyczno-analityczny. Autorka dostrzega specyfikę polskiej drogi do nowoczesności i analizuje jej uwarunkowania oraz wpływ na recepcję teorii estetycznych. Naczelnym pojęciem charakteryzującym proces recepcji uczyniono kategorię horyzontu, zaczerpniętą z hermeneutyki, ale z zachowaniem krytycznego dystansu i uwzględnieniem okoliczności pojawienia się przeszkód poznawczych w oddziaływaniu teorii. W artykule podkreślona została swoistość przedmiotu badań, jakim są koncepcje poświęcone sztuce, różnie definiujące filozoficzność estetyki. Materiałem przykładowym są teorie zróżnicowane merytorycznie i o różnym zasięgu oddziaływania, ze szczególnym uwzględnieniem mniej znanych koncepcji. Podobne kryterium zastosowano w wyborze ścieżek badawczych i problemów, które mogłyby stać się inspiracją dla współczesnych estetyków. W konkluzji podkreślono ambiwalencję pozycji protagonisty i outsidera w estetyce jako dyscyplinie o niejednorodnym przedmiocie badań.

Słowa kluczowe:

estetyka polska, recepcja, horyzont, filozofia, hermeneutyka, nowoczesność, doświadczenie, dystans, historia

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bal, Mieke. Quoting Caravaggio: Contemporary Art, Preposterous History. Chicago: The University of Chicago Press, 1999.

Bronk, Andrzej. Rozumienie, dzieje, język: filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera, wyd. 2. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1988.

Carel, Havi i Ian James Kidd. „Expanding Transformative Experience”. European Journal of Philosophy, Vol. 28, Issue 1 (March 2020): 199–213. https://doi.org/10.1111/ejop.12480.

Chwistek, Leon. „Twórcza siła formizmu”. W: Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Kostyrko. Kraków: Universitas, 2004.

Dubik, Adam. „Gastona Bachelarda teoria «przeszkód poznawczych» w kontekście pytania o uwarunkowania rozwoju wiedzy naukowej”. Kultura i Edukacja, t. 15, nr 1 (2007): 7–22.

Dybel, Paweł. Granice rozumienia i interpretacji: o hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera. Kraków: Universitas, 2004.

Dziemidok, Bohdan. Teoria przeżyć i wartości estetycznych w polskiej estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Elzenberg, Henryk. Próby kontaktu: eseje i studia krytyczne. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1966.

Hostyński, Lesław. Układacz tablic wartości. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej, 1999.

Ingarden, Roman. „O estetyce fenomenologicznej”. W: Studia z estetyki. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.

Kalinowski, Witold. Wątki socjologiczne w polskiej estetyce międzywojennej. Wrocław – Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.

Kalinowski, Wojciech i Sław Krzemień-Ojak, red., Studia z dziejów estetyki polskiej 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.

Kostyrko, Teresa, red., O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Krasuski, Krzysztof. „Przedmowa: Zoil – nie wydana książka Konstantego Troczyńskiego”. W: Konstanty Troczyński, Zoil; Pisarz i strategia; Sztuka, etyka, naród; Brzozowsciana. Kraków: Arcana, 2003.

Kuczyńska, Alicja. „Estetyka i ludzie. Wprowadzenie”. W: Władysław Tatarkiewicz. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Alicja Kuczyńska. Kraków: Universitas, 2004.

Kuczyńska, Alicja. „Nostalgiczne poszukiwanie ładu. Historia estetyki w ujęciu Władysława Tatarkiewicza”. W: O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce, red. Teresa Kostyrko. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Lévinas, Emmanuel. Całość i nieskończoność: esej o zewnętrzności. Tłum. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.

Loidolt, Sophie. „Sinnräume: Ein phänomenologisches Analyseinstrument, am Beispiel von Hannah Arendts Vita activa”. Deutsche Zeitschrift für Philosophie 68, nr 2 (1 maja 2020): 167–188. https://doi.org/10.1515/dzph-2020-0011.

Lorenc, Włodzimierz. Filozofia hermeneutyczna: inspiracje, klasycy, radykalizacje. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.

Pękala, Teresa. „Czy istnieje polski model uprawiania estetyki? O estetyce Mieczysława Wallisa”. Sztuka i Filozofia 11 (1996): 176–190.

Pękala, Teresa. „Drogi do nowoczesności w estetyce polskiej”. W: Krystyna Wilkoszewska, red. Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Pękala, Teresa. „Mieczysław Wallis – czyli co historyk sztuki ma do powiedzenia historykowi filozofii”. W: Teresa Kostyrko, red. O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce, 99–114. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Pękala, Teresa. „The Aesthetics of Mieczysław Wallis”. W: Krystyna Wilkoszewska, red. 20th Century Aesthestics in Poland Masters and Their Followers, 173–191. Warszawa: Semper, 2013.

Pękala, Teresa. „Tradycja i innowacja w estetyce polskiej”. Sztuka i Filozofia, nr 36 (2010): 5–20.

Pękala, Teresa. „Witkacy kontra Witkiewicz – konflikt paradygmatów”. W: Józef Tarnowski, red. Powroty do Witkacego. Materiały sesji naukowej poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi, 225–239. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, 2006.

Pękala, Teresa. „Witkacy, un artiste et un philosophe moderne face à des dilemmes post-modernes”. Slavica bruxellensia. Revue polyphonique de literature, culture et histoire slaves (2015), https://journals.openedition.org/slavica/1735.

Pękala, Teresa. „Władysława Strzemińskiego filozofia sztuki jako próba pogodzenia różnych form racjonalności”. W: Grzegorz Sztabiński, red. Władysław Strzemiński – uniwersalne oddziaływanie idei. Łódź: ASP im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi, 2005.

Pękala, Teresa. „Wprowadzenie”. W: Konstanty Troczyński. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2014.

Pękala, Teresa. Estetyka otwarta Mieczysława Wallisa. Warszawa: Instytut Kultury, 1997.

Pöggeler, Otto. Schritte zu einer hermeneutischen Philosophie. Freiburg [im Breisgau]: K. Alber, 1994.

Rancière, Jacques. Dzielenie postrzegalnego: estetyka i polityka. Tłum. Maciej Kropiwnicki i Jan Sowa. Kraków: Wydawnictwo i Księgarnia Korporacja Ha!art, 2007.

Rancière, Jacques. Estetyka jako polityka. Tłum. Julian Kutyła i Paweł Mościcki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2007.

Rosińska, Zofia. „Leopold Blaustein – styk psychologii i estetyki. Wprowadzenie”. W: Leopold Blaustein. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Zofia Rosińska. Kraków: Universitas, 2005.

Schollenberger, Piotr. Granice poznania doświadczenia estetycznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2014.

Sobeski, Michał. Filozofja sztuki. 1: Dzieje estetyki, zagadnienie metody, twórczość artysty. Warszawa: Skład główny w Księgarni E. Wendego i S-ki, 1917.

Sobeski, Michał. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Sław Krzemień-Ojak. Kraków: Universitas, 2010.

Tatarkiewicz, Władysław. Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.

Tatarkiewicz, Władysław. Historia estetyki. Estetyka starożytna. Wyd. 3. Warszawa: Arkady, 1985.

Tatarkiewicz, Władysław. „Zamiast wstępu. Fragmenty «Zapisków do autobiografii»”. W: O filozofii i sztuce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Troczyński, Konstanty. Elementy form literackich. Poznań: J. Jachowski, 1936.

Troczyński, Konstanty. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2014.

Tyszczyk, Andrzej. „Sztuka i Wartość. O estetyce Romana Ingardena”. W: Roman Ingarden. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Andrzej Tyszczyk. Kraków: Universitas, 2005.

Wallis, Mieczysław. Kraj lat dziecinnych Stanisława Noakowskiego. Warszawa: Czytelnik, 1960.

Wallis, Mieczysław. „O warunkach recepcji”. W: Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i oprac. Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2004.

Wallis, Mieczysław. Przeżycie i wartość: pisma z estetyki i nauki o sztuce 1931–1949. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.

Wallis, Mieczysław. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2004.

Welsch, Wolfgang. Estetyka poza estetyką: o nową postać estetyki. Tłum. Katarzyna Guczalska. Kraków: Universitas, 2005.

Wilkoszewska, Krystyna, red. Estetyki filozoficzne XX wieku. Kraków: Universitas, 2000.

Wilkoszewska, Krystyna, red. Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Wilkoszewska, Krystyna. „Wizje i re-wizje. Wprowadzenie”. W: Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. Niemyte dusze: Studium psychologiczne nad kompleksem niższości (węzłowiskiem upośledzenia) przeprowadzone metodą Freuda ze szczególnym uwzględnieniem problemów polskich. Wolne Lektury, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/witkacy-niemyte-dusze.html#s1.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. Pożegnanie jesieni. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2010.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. „Z podróży do Tropików”. W: Maciej Pinkwart. Wariat z Krupówek. Nowy Targ: Wagant, 2015.