Historia i utopia modernizmu w narracjach współczesnych artystów

Marcin Lachowski

doi:10.18290/rh25734.5

Data publikacji : 2025-07-14

Tom 73 Nr 4 (2025)

Historia i utopia modernizmu w narracjach współczesnych artystów

Marcin Lachowski

https://orcid.org/0000-0002-4429-1124

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25734.5

Abstrakt

Artykuł omawia dziedzictwo modernizmu socjalistycznego w twórczości polskich artystów działających po 2000 r. Wystawy prezentowane w latach 2000, takie jak „Betonowe dziedzictwo” w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, pokazały szczególną wrażliwość młodych artystów na architektoniczną spuściznę PRL-u i aktualność ich wizualnych eksperymentów w czasach społeczno-politycznej transformacji. Twórczość najmłodszego pokolenia artystycznego pokazuje również żywotność spuścizny przemian cywilizacyjnych PRL jako podstawy krytycznej postawy artystycznej. Traktując ich twórczość jako swoisty dokument przemian społecznych, można zinterpretować różne podejścia do niechcianego i zasymilowanego dziedzictwa. Wielowątkowa narracja odwołująca się do architektury PRL-u i rozmaitych tropów modernizacyjnych zyskała różne adaptacje w pracach takich artystów jak Mikołaj Grospierre, Diana Lelonek, Monika Sosnowska, Krzysztof Zieliński. Ważnym aspektem ich twórczości jest kategoria miejsca – historycznego i konstruowanego, ukazującego dzieje polskiego modernizmu, wpisanego w historyczne konwencje i wykorzystywanego we współczesnych interpretacjach. Atrakcyjność wizualna wskazuje jednocześnie na erozję pamięci społecznej, ale też prezentowane motywy architektoniczne stają się narzędziami opisu nowej utopii estetycznej sublimacji i ekologicznej dystopii. Podejmując na nowo relację między historią i utopią, prowadzą złożony dialog z przestrzenią architektoniczną modernizmu.

Słowa kluczowe:

nowoczesność, modernizacja, późnanowoczesność, architektura, fotografia, instalacje, Nicolas Grospierre, Krzysztof Zieliński, Monika Sosnowska, Diana Lelonek

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bieńczyk, Marek. „Posłowie. Herezja i melancholia”. W: Emil Cioran. Historia i utopia. Przełożył Marek Bieńczyk, s. 93-115. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1997.

Bokszański, Zbigniew. „Późna nowoczesność w teorii socjologicznej Anthony’ego Giddensa”. Civitas Hominibus : rocznik filozoficzno-społeczny 5 (2010): 9-17.

Cioran, Emil. Historia i utopia. Przełożył Marek Bieńczyk. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1997.

Cresswell, Tim. Place. An Introduction. Chichester, West Sussex: John Wiley & Sons, 2015.

Czapliński, Przemysław. „Wznoszenie biografii : proza polska lat dziewięćdziesiątych w poszukiwaniu utraconego czasu”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja, nr 3 (56) (1999): 55-76.

Czapliński, Przemysław. „Wojny pamięci”. W: Historia Polski od-nowa. Nowe narracje historii i muzealne reprezentacje przeszłości, red. Robert Kostro, Kazimierz Wóycicki, Michał Wysocki, 239-263. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2014.

Fried, Michael. Why Photography Matters as Art as Never Before. New Haven–London: Yale University Press, 2009.

Giddens, Anthony. Nowoczesność i tożsamość. ”Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Tłum. Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.

Grospierre, Nicolas. Modern Spaces. A Subjective Atlas of 20th-Century Interiors. Munich: Prestel, 2018.

Lelonek, Diana. Liban i Płaszów: nowa archeologia. Warszawa: Diana Lelonek, 2019.

Lelonek, Diana. Atlas śmiecioroślin. Poznań: Galeria Miejska Arsenał, 2021.

Malpas, Jeff. Place and Experience: A Philosophical Topography. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

Mazur, Adam. „Documenting an Idea. Side notes on the works of Nicolas Grospierre”. W: Open-ended. Nicolas Grospierre, red. Michael Lacoy, Joanna Osiewicz-Lorenzutti, 13-18. Berlin: Jovis Verlag, 2013.

Millennium School. Krzysztof Zieliński. Centre of Contemporary Art Znaki Czasu, red. Jolanta Chrzanowska-Pieńkos. Toruń–Stockport: CSW Znaki czasu–Dewi Lewis, 2009.

Monika Sosnowska 1:1, red. Monika Sosnowska, Sebastian Cichocki. Pawilon Polski na 52 Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji 10.06-21.11.2007. Warszawa: Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, 2007. Katalog wystawy.

Monika Sosnowska. Loop, red. Adam Budak, Kristin Schmidt. Kunstmuseum Lichtenstein 16 February – 6 May 2007. Köln: Walther König, 2007. Katalog wystawy.

Monika Sosnowska. Aspen Art Museum 15 February – 21 April, 2013. Aspen: Aspen Art Museum, 2013. Katalog wystawy.

Monika Sosnowska. Architectonisation, red. Suzanne Cotter. Porto: Fundacao Serralves, 2015.

Nicolas Grospierre. Biblioteka i inne projekty. Warszawa: CSW Zamek Ujazdowski, 2006. Katalog wystawy.

Nicolas Grospierre/Tadeusz Sumiński. Zdjęcie, które rośnie. Warszawa: Archeologia Fotografii, 2011. Katalog wystawy.

Nowoczesność reglamentowana. Modernizm w PRL, red. Piotr Juszkiewicz, Andrzej Szczerski. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2023. Katalog wystawy.

Open-Ended. Nicolas Grospierre, red. Michael Lacoy, Joanna Osiewicz-Lorenzutti. Berlin: Jovis Verlag, 2013.

Photographs and sketches selected by Monika Sosnowska, red. Theodora Vischer. Göttingen: Schaulager–Steidl, 2008. Katalog wystawy.

Pospiszyl, Tomáš. An Associative Art. History. Comparative Studies of Neo-Avant-Gardes in a Bipolar World. Zurich: JRP Ringier Kunstverlag, 2018.

Rogalska, Małgorzata. Aktywizm ekologiczny w polskiej sztuce współczesnej na przykładzie projektów Diany Lelonek z lat 2014-2021, praca magisterska, mps. Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego 2021.

Szczerski, Andrzej. Transformacja. Sztuka w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 roku. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2018.

Świtek, Gabriela. Gry sztuki z architekturą. Nowoczesne powinowactwa i współczesne integracje. Toruń: Wydawnictwo UMK, 2013.

Turowski, Andrzej. „Tower”. W: Monika Sosnowska. Tower, red. Michaela Untnerdorfer. New York 5 September – 25 October 2014, 89-129. NewYork–Osfildern: Hauser&Wirth, 2015. Katalog wystawy.