Najdawniejsze dzieje kościoła pod wezwaniem św. Maurycego w Zawichoście

Jacek Chachaj

doi:10.18290/rh25732.1

Data publikacji : 2025-04-11

Tom 73 Nr 2 (2025)

Najdawniejsze dzieje kościoła pod wezwaniem św. Maurycego w Zawichoście

Jacek Chachaj

https://orcid.org/0000-0002-2268-9692

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25732.1

Abstrakt

Tekst przedstawia dawne i obecne poglądy na temat czasu powstania kościoła pod wezwaniem św. Maurycego w Zawichoście. Opisuje dominujące obecnie wśród części badaczy (przede wszystkim archeologów) przekonanie, że kościołem tym była romańska budowla (tetrakonchos), której relikty odkryto kilka dekad temu. Przekonanie to wraz z przyjętą przez archeologów datacją powstania obiektu rzutują na wizję rozwoju zawichojskiego ośrodka kościelnego. Artykuł stanowi próbę skonfrontowania dzisiejszych poglądów z wymową źródeł pisanych i zarysowania rzeczywistej wizji najdawniejszych dziejów świątyni pod wezwaniem św. Maurycego w Zawichoście.

Słowa kluczowe:

Zawichost, archidiakonat zawichojski, rozwój sieci kościelnej, kościół św. Maurycego w Zawichoście, tetrakonchos w Zawichoście, średniowiecze

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Buko, Andrzej. Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005.

Buko, Andrzej. „Polska w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego: bilans założeń i wyników programu”. W: Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. Andrzej Buko i Zygmunt Świechowski, 7-17. Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków–Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Stowarzyszenie Patria Polonorum, 2000.

Buko, Andrzej. „Sandomierz i Zawichost we wczesnym średniowieczu: sojusznicy czy rywale?”. W: Lapides Viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej, red. Jerzy Gadomski, Adam Małkiewicz, Teresa Rodzińska-Chorąży i Andrzej Włodarek, 259-268. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005.

Chachaj, Jacek. „Zarys dziejów parafii Popkowice do początków XVII wieku”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 110 (2018): 93-118.

Chyła, Roman. „Dzieje kościoła i parafii pw. Św. Trójcy do początków XIX wieku”. W: Antoni Cząstka, Roman Chyła, Agata Dworzak, Marcin Gruszczyński, Ewelina Dziopak-Gruszczyńska i Monika Bajka, Trójca pod Zawichostem – na królewskim szlaku. Historia kościoła i prace konserwatorskie, 23-31. Zawichost: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.

Chyła, Roman. „Tajemnice wczesnośredniowiecznej Trójcy”. W: Antoni Cząstka, Roman Chyła, Agata Dworzak, Marcin Gruszczyński, Ewelina Dziopak-Gruszczyńska i Monika Bajka, Trójca pod Zawichostem – na królewskim szlaku. Historia kościoła i prace konserwatorskie, 13-21. Zawichost: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.

Chyła, Roman. „Tajemnice wczesnośredniowiecznej Trójcy”. Zeszyty Sandomierskie. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego 27, nr 50 (2021): 47-52.

Chyła, Roman. „Wokół lokacji Sandomierza i Zawichostu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 77-85. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Dobosz, Józef. Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002.

Dunin-Wąsowicz, Teresa. „Kult świętego Maurycego i Legionu Tebańskiego w Zawichoście”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 95-98. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Grocholski, Henryk. „Powstanie archidiakonatu zawichojskiego i jego najstarsze kościoły do połowy XIV w.”. Roczniki Humanistyczne 13, z. 2 (1965): 151-162.

Karczewski, Dariusz. „Rozwój sieci miast klasztornych w Polsce do połowy XVI wieku”. W: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. Marek Derwich i Anna Pobóg Lenartowicz, 137-150. Wrocław–Opole: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR), 2000.

Kuraś, Stanisław, oprac. Dzieje Lubelszczyzny. T. 3, Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.

Lalik, Tadeusz. „Zawichost we wcześniejszym średniowieczu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 37-45. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Litak, Stanisław. Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2006.

Maruszczak, Henryk. „Geologiczne i geomorfologiczne warunki rozwoju zespołu osadniczego na Wzgórzu Zawichojskim”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 101-113. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Piotrowski, Marcin. „Cmentarzysko odkryte przy reliktach kościoła św. Maurycego w Zawichoście. Badania 1996-1998”. W: Szkice zawichojskie, red. Teresa Dunin-Wąsowicz i Stanisław Tabaczyński, 227-244. Warszawa–Zawichost: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Fundacja Antiquitas, 1999.

Pleszczyński, Andrzej. „Podłoże polityczne i ideowe fundacji Bolesława Wstydliwego dla zakonu klarysek w Zawichoście”. W: Peregrinatio ad veritatem. Studia ofiarowane Profesor Aleksandrze Witkowskiej OSU z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. Urszula Borkowska, Czesław Deptuła, Ryszard Knapiński, Zbigniew Piłat i Eugeniusz Wiśniowski, 381-392. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2004.

Poniewozik, Leszek. „Kształtowanie się sieci parafialnej w dekanacie Wysocice w średniowieczu”. Roczniki Humanistyczne 43, z. 2 (1995): 5-57.

Poniewozik, Leszek. Prałaci i kanonicy sandomierscy w okresie średniowiecza. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004.

Rodzińska-Chorąży, Teresa. „Tetrakonchos w Zawichoście (pod wezwaniem św. Maurycego?). Analiza reliktów, problem rekonstrukcji i genezy formy”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 181-207. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Rodzińska-Chorąży, Teresa i Dariusz Wyczółkowski. „Kilka uwag na temat tetrakonchosu w Zawichoście”. W: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno, 9-11 kwietnia 2008 roku, red. Tomasz Janiak, 367-388. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 2009.

Rozwałka, Andrzej, Rafał Niedźwiadek i Marek Stasiak. Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Warszawa: Wydawnictwo TRIO–Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 2005.

Słupecki, Leszek P. „Osady służebne pod Sandomierzem i Zawichostem”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 47-55. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Stoksik, Janina. „Powstanie i późniejszy rozwój uposażenia klasztoru Klarysek w Krakowie w XIII i XIV wieku”. Rocznik Krakowski 35 (1961): 91-128.

Sułowski, Zygmunt. „Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych”. W: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, 30-42. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1965.

Szymański, Józef. Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa Antoni Dudek, 1995.

Szymański, Józef. „Powstanie i zanik organizacji prepozyturalnej w średniowiecznej Polsce”. Roczniki Humanistyczne 15, z. 2 (1967): 49-84.

Szymański, Józef. „Wczesnośredniowieczne kanonickie środowisko zawichojsko-sandomierskie”. Roczniki Humanistyczne 12, z. 2 (1964): 215-229.

Szymański, Józef. „Wokół genezy organizacji parafialnej w Polsce”. Przegląd Historyczny 55, z. 3 (1964): 501-508.

Tabaczyńska, Eleonora i Stanisław Tabaczyński. „Słowo wstępne”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 15-21. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyńska, Eleonora i Stanisław Tabaczyński. „Zawichost – «caput terrae Sandomiriensis»?”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 337-351. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyński, Stanisław. „Tetrakonchos z emporą zachodnią na krawędzi skarpy wiślanej w Zawichoście”. W: Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. Andrzej Buko i Zygmunt Świechowski, 191-198. Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków–Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Stowarzyszenie Patria Polonorum, 2000.

Tabaczyński, Stanisław, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot. „Stratygrafia stanowiska «NMP» z reliktami tetrakonchosu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 157-160. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyński, Stanisław, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, red. Zawichost we wczesnym średniowieczu. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tomczak, Krzysztof. „Ceramika ze stanowiska przy kościele św. Maurycego w Zawichoście”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 251-283. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wędzki, Andrzej. „Zawichost”. W: Słownik starożytności słowiańskich. T. 7, cz. 1, Y-Ż, red. Gerard Labuda i Zdzisław Stieber, 94-95. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982.

Wiśniowski, Eugeniusz. Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Wojciechowski, Stefan, oprac. Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.

Wojciechowski, Stefan, Anna Sochacka i Ryszard Szczygieł, oprac. Dzieje Lubelszczyzny. T. 4, Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Wyczółkowski, Dariusz. „Chronologia stanowiska «NMP»”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 163-179. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Cmentarzysko przy kościele Świętego Maurycego w Zawichoście. Uwagi wstępne”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 217-229. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Sieć parafialna zaplecza Zawichostu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 87-93. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Sposób prowadzenia prac”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 31-34. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Topografia Zawichostu do czasu lokacji. Z perspektywy archeologii”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 123-145. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Zawichost – Dzieje badań”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 21-31. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.