Najdawniejsze dzieje kościoła pod wezwaniem św. Maurycego w Zawichoście

Jacek Chachaj

doi:10.18290/rh25732.1

Published : 2025-04-11

Vol. 73 No. 2 (2025)

The Oldest History of Saint Maurice’s Church in Zawichost

Jacek Chachaj

https://orcid.org/0000-0002-2268-9692

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25732.1

Abstract

The text focuses on past and present viewpoints on the date of the creation of the church dedicated to St Maurice in Zawichost. It presents the belief, currently dominant among some researchers (primarily archaeologists), that this church was a Romanesque building (tetraconch), the relics of which were discovered several decades ago. This conviction, together with the dating of the building’s construction as adopted by archaeologists, affects the way of looking at the development of Zawichost’s ecclesiastical centre. The article attempts to confront today’s views with what is included in written sources and outlines a real vision of the oldest history of Saint Maurice’s Church in Zawichost.

Keywords:

Zawichost, archdeaconry of Zawichost, development of the ecclesiastical network, St Maurice’s Church in Zawichost, tetraconch in Zawichost, Middle Ages

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Buko, Andrzej. Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005.

Buko, Andrzej. „Polska w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego: bilans założeń i wyników programu”. W: Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. Andrzej Buko i Zygmunt Świechowski, 7-17. Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków–Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Stowarzyszenie Patria Polonorum, 2000.

Buko, Andrzej. „Sandomierz i Zawichost we wczesnym średniowieczu: sojusznicy czy rywale?”. W: Lapides Viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej, red. Jerzy Gadomski, Adam Małkiewicz, Teresa Rodzińska-Chorąży i Andrzej Włodarek, 259-268. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005.

Chachaj, Jacek. „Zarys dziejów parafii Popkowice do początków XVII wieku”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 110 (2018): 93-118.

Chyła, Roman. „Dzieje kościoła i parafii pw. Św. Trójcy do początków XIX wieku”. W: Antoni Cząstka, Roman Chyła, Agata Dworzak, Marcin Gruszczyński, Ewelina Dziopak-Gruszczyńska i Monika Bajka, Trójca pod Zawichostem – na królewskim szlaku. Historia kościoła i prace konserwatorskie, 23-31. Zawichost: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.

Chyła, Roman. „Tajemnice wczesnośredniowiecznej Trójcy”. W: Antoni Cząstka, Roman Chyła, Agata Dworzak, Marcin Gruszczyński, Ewelina Dziopak-Gruszczyńska i Monika Bajka, Trójca pod Zawichostem – na królewskim szlaku. Historia kościoła i prace konserwatorskie, 13-21. Zawichost: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2019.

Chyła, Roman. „Tajemnice wczesnośredniowiecznej Trójcy”. Zeszyty Sandomierskie. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego 27, nr 50 (2021): 47-52.

Chyła, Roman. „Wokół lokacji Sandomierza i Zawichostu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 77-85. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Dobosz, Józef. Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002.

Dunin-Wąsowicz, Teresa. „Kult świętego Maurycego i Legionu Tebańskiego w Zawichoście”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 95-98. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Grocholski, Henryk. „Powstanie archidiakonatu zawichojskiego i jego najstarsze kościoły do połowy XIV w.”. Roczniki Humanistyczne 13, z. 2 (1965): 151-162.

Karczewski, Dariusz. „Rozwój sieci miast klasztornych w Polsce do połowy XVI wieku”. W: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. Marek Derwich i Anna Pobóg Lenartowicz, 137-150. Wrocław–Opole: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR), 2000.

Kuraś, Stanisław, oprac. Dzieje Lubelszczyzny. T. 3, Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.

Lalik, Tadeusz. „Zawichost we wcześniejszym średniowieczu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 37-45. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Litak, Stanisław. Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2006.

Maruszczak, Henryk. „Geologiczne i geomorfologiczne warunki rozwoju zespołu osadniczego na Wzgórzu Zawichojskim”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 101-113. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Piotrowski, Marcin. „Cmentarzysko odkryte przy reliktach kościoła św. Maurycego w Zawichoście. Badania 1996-1998”. W: Szkice zawichojskie, red. Teresa Dunin-Wąsowicz i Stanisław Tabaczyński, 227-244. Warszawa–Zawichost: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Fundacja Antiquitas, 1999.

Pleszczyński, Andrzej. „Podłoże polityczne i ideowe fundacji Bolesława Wstydliwego dla zakonu klarysek w Zawichoście”. W: Peregrinatio ad veritatem. Studia ofiarowane Profesor Aleksandrze Witkowskiej OSU z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. Urszula Borkowska, Czesław Deptuła, Ryszard Knapiński, Zbigniew Piłat i Eugeniusz Wiśniowski, 381-392. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2004.

Poniewozik, Leszek. „Kształtowanie się sieci parafialnej w dekanacie Wysocice w średniowieczu”. Roczniki Humanistyczne 43, z. 2 (1995): 5-57.

Poniewozik, Leszek. Prałaci i kanonicy sandomierscy w okresie średniowiecza. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004.

Rodzińska-Chorąży, Teresa. „Tetrakonchos w Zawichoście (pod wezwaniem św. Maurycego?). Analiza reliktów, problem rekonstrukcji i genezy formy”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 181-207. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Rodzińska-Chorąży, Teresa i Dariusz Wyczółkowski. „Kilka uwag na temat tetrakonchosu w Zawichoście”. W: Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno, 9-11 kwietnia 2008 roku, red. Tomasz Janiak, 367-388. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 2009.

Rozwałka, Andrzej, Rafał Niedźwiadek i Marek Stasiak. Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Warszawa: Wydawnictwo TRIO–Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 2005.

Słupecki, Leszek P. „Osady służebne pod Sandomierzem i Zawichostem”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 47-55. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Stoksik, Janina. „Powstanie i późniejszy rozwój uposażenia klasztoru Klarysek w Krakowie w XIII i XIV wieku”. Rocznik Krakowski 35 (1961): 91-128.

Sułowski, Zygmunt. „Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych”. W: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, 30-42. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1965.

Szymański, Józef. Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa Antoni Dudek, 1995.

Szymański, Józef. „Powstanie i zanik organizacji prepozyturalnej w średniowiecznej Polsce”. Roczniki Humanistyczne 15, z. 2 (1967): 49-84.

Szymański, Józef. „Wczesnośredniowieczne kanonickie środowisko zawichojsko-sandomierskie”. Roczniki Humanistyczne 12, z. 2 (1964): 215-229.

Szymański, Józef. „Wokół genezy organizacji parafialnej w Polsce”. Przegląd Historyczny 55, z. 3 (1964): 501-508.

Tabaczyńska, Eleonora i Stanisław Tabaczyński. „Słowo wstępne”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 15-21. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyńska, Eleonora i Stanisław Tabaczyński. „Zawichost – «caput terrae Sandomiriensis»?”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 337-351. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyński, Stanisław. „Tetrakonchos z emporą zachodnią na krawędzi skarpy wiślanej w Zawichoście”. W: Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. Andrzej Buko i Zygmunt Świechowski, 191-198. Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków–Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk–Stowarzyszenie Patria Polonorum, 2000.

Tabaczyński, Stanisław, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot. „Stratygrafia stanowiska «NMP» z reliktami tetrakonchosu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 157-160. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tabaczyński, Stanisław, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, red. Zawichost we wczesnym średniowieczu. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Tomczak, Krzysztof. „Ceramika ze stanowiska przy kościele św. Maurycego w Zawichoście”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 251-283. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wędzki, Andrzej. „Zawichost”. W: Słownik starożytności słowiańskich. T. 7, cz. 1, Y-Ż, red. Gerard Labuda i Zdzisław Stieber, 94-95. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982.

Wiśniowski, Eugeniusz. Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Wojciechowski, Stefan, oprac. Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.

Wojciechowski, Stefan, Anna Sochacka i Ryszard Szczygieł, oprac. Dzieje Lubelszczyzny. T. 4, Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Wyczółkowski, Dariusz. „Chronologia stanowiska «NMP»”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 163-179. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Cmentarzysko przy kościele Świętego Maurycego w Zawichoście. Uwagi wstępne”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 217-229. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Sieć parafialna zaplecza Zawichostu”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 87-93. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Sposób prowadzenia prac”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 31-34. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Topografia Zawichostu do czasu lokacji. Z perspektywy archeologii”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 123-145. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.

Wyczółkowski, Dariusz. „Zawichost – Dzieje badań”. W: Zawichost we wczesnym średniowieczu, red. Stanisław Tabaczyński, Dariusz Wyczółkowski i Dorota Cyngot, 21-31. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2018.