The Oldest Middle Dutch Translation of the Psalms (c. 1275–1400). Context of Origin, Functions, and Nachleben

Youri Desplenter

doi:10.18290/rh24725.3s

Data publikacji : 2024-12-31

Tom 72 Nr 5 Zeszyt specjalny (2024)

Najstarsze tłumaczenie psalmów na średnioniderlandzki (ok. 1275–1400). Kontekst źródłowy, funkcje i Nachleben

Youri Desplenter

https://orcid.org/0000-0003-4076-7356

DOI: https://doi.org/10.18290/rh24725.3s

Abstrakt

Niniejszy artykuł przedstawia najstarsze tłumaczenia Psałterza na średnioniderlandzki z nowej perspektywy. Rejon powstania tego ważnego przekładu przez długi czas pozostawał nieznany, ale najnowsze wnioski sugerują, że pochodzi prawdopodobnie z zachodniej części średniowiecznego księstwa Flandrii i datowany jest na ostatnie dekady XIII wieku. W artykule omawiam po raz pierwszy ważne odkrycie poczynione ostatnio, kiedy to odnalezione zostało bifolio z Psałterza łacińskiego datowanego na późny wiek XIII, zawierające interlinearny tekst najstarszego tłumaczenia dodany w wieku XIV. Odkrycie to jest dowodem na wykorzystanie zachodnio-flamandzkiego tłumaczenia Psałterza w zupełnie nowej roli, obok tych już znanych, które także krótko omówię. Ponadto odnalezienie tego tekstu rzuca światło na prawdopodobny koniec tradycji tekstowej związanej z tym przekładem. Do początku wieku XV wyłoniły się już nowe lub hybrydowe tłumaczenia, co sugeruje spadek wpływu zachodnio-flamandzkiego przekładu Psałterza w tym okresie.

Słowa kluczowe:

tłumaczenie interlinearne, średniowieczny, łacina, średnio-niderlandzki, liturgia, modlitwa, manuskrypt, Psałterz

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (English)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Biemans, J. A. A. M. (1984). Middelnederlandse Bijbelhandschriften: Verzameling van Middelnederlandse Bijbelteksten: Catalogus. E. J. Brill.

Biemans, J. A. A. M. (1997). Onsen Speghele Ystoriale in Vlaemsche. Codicologisch onderzoek naar de overlevering van de Spiegel historiael van Jacob van Maerlant, Philip Utenbroeke en Lodewijk van Velthem, met een beschrijving van de handschriften en fragmenten. Peeters.

Blom, A. H. (2017). Glossing the psalms: The emergence of the written vernaculars in Western Europe from the seventh to the twelfth centuries. De Gruyter.

Carlvant, K. (2012). Manuscript painting in thirteenth-century Flanders: Bruges, Ghent and the Circle of the Counts. Harvey Miller Publishers / Brepols.

Claassens, G. (2015). De Hernse Bijbel (ca. 1350–ca. 1400). In P. Gillaerts et al. (Eds.), De Bijbel in de Lage Landen: Elf eeuwen van vertalen (pp. 125–150). Royal Jongbloed.

De Bruin, C. C. (1940). Bijdrage tot de Geschiedenis der Middelnederlandse Psalmvertalingen. In Bundel opstellen van oud-leerlingen, aangeboden aan Prof. Dr. C. G. De Vooys, ter gelegenheid van zijn vijfentwintigjarig hoogleraarschap aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, 1915 - 16 october - 1940 (pp. 46–74). Wolters.

De Bruin, C. C. (Ed.). (1970). Het Amsterdamse lectionarium. E. J. Brill.

De Bruin, C. C. (Ed.). (1978). Het Oude Testament: Tweede stuk, I Kronieken – Jesus Sirach. E. J. Brill.

De Hommel-Steenbakkers, N. (2015). De Zuid-Nederlandse Apocalypsvertaling (ca. 1250–ca. 1300). In P. Gillaerts et al. (Eds.), De Bijbel in de Lage Landen: Elf eeuwen van vertalen (pp. 68–84). Royal Jongbloed.

Desplenter, Y. (2004). Songs of praise for the “Illiterate”: Latin hymns in Middle Dutch prose translation. In T. de Hemptinne & M. E. Góngora (Eds.), The voice of silence: Women’s literacy in a men’s church (pp. 127–142). Brepols.

Desplenter, Y. (2006). Een souter als souvenir: Over de nadagen van de oudste Middelnederlandse psaltervertaling. Madoc, 20, 130–138.

Desplenter, Y. (2008). Al aertrijc segt lofsanc. Middelnederlandse vertalingen van Latijnse hymnen en sequensen. Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en Letterkunde.

Desplenter, Y. (2012). De geschiedenis van de Middelnederlandse psaltervertalingen herzien: De middeleeuwse overzettingen van het psalmboek uit het zuiden van het Nederlandse taalgebied (ca. 1300–ca. 1550). Ons Geestelijk Erf, 83, 3–56.

Desplenter, Y. (2013). Programming women’s prayer? Textual and pictorial components in Middle Dutch Psalters. In T. de Hemptinne et al. (Eds.), Speaking to the eye: Sight and insight through text and image (1150-1650) (pp. 153–172). Brepols.

Desplenter, Y. (2015a). De Wachtendonckse Psalmen (ca. 900). In P. Gillaerts et al. (Eds.), De Bijbel in de Lage Landen: Elf eeuwen van vertalen (pp. 46–57). Royal Jongbloed.

Desplenter, Y. (2015b). Psaltervertalingen van de moderne devotie (ca. 1380–ca. 1520). In P. Gillaerts et al. (Eds.), De Bijbel in de Lage Landen: Elf eeuwen van vertalen (pp. 151–164). Royal Jongbloed.

Desplenter, Y. (2018). Brabantse getijden met Vlaamse psalmen in een veertiende-eeuws handschrift. In T. Colleman et al. (Eds.), Woorden om te bewaren: Huldeboek voor Jacques Van Keymeulen (pp. 407–419). Skribis.

Desplenter, Y. (2021). De oudste Mariagetijden in het Nederlands: Editie van de tekst in handschrift St.-Petersburg, Biblioteka Akademii Nauk, O 257 (1300-1350). Ons Geestelijk Erf, 91, 43–108.

Desplenter, Y. (2023). Overgezet voor Ruusbroecs “lieve suster” en haar zusters? De oudste Middelnederlandse vertaling van de Mariagetijden. Ons Geestelijk Erf, 93, 3–34.

De Vaan, M. (2017). The dawn of Dutch: Language contact in the Western Low Countries before 1200. John Benjamins Publishing Company.

Dlabačová, A., & Hofman, R. (Eds.). (2018). De Moderne Devotie. Spiritualiteit en cultuur vanaf de late Middeleeuwen. WBooks.

Gillaerts, P. et al. (Eds.). (2015). De Bijbel in de Lage Landen: Elf eeuwen van vertalen. Royal Jongbloed.

Goudriaan, K. (1998). De derde orde van Sint Franciscus in het bisdom Utrecht. Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis, 1, 205–260.

Gysseling, M. (Ed.). (1980). Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300): Reeks 2: Literaire handschriften: Deel 1, Fragmenten. Martinus Nijhoff.

Heymans, J. G. (Ed.). (1973). Het psalter van Leningrad. E. J. Brill.

Kwakkel, E. (2002). Die Dietsche boeke die ons toebehoeren: De kartuizers van Herne en de productie van Middelnederlandse handschriften in de regio Brussel (1350-1400). Peeters.

Lievens, R. (1963). Middelnederlandse handschriften in Oost-Europa. Koninklijke Vlaamse Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.

Moore, R. I. (1995). The birth of popular heresy. Toronto Press.

Quak, A. (2021). Zur Übersetzungstechnik in den ‘Wachtendonckschen Psalmen’. Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik, 80, 441–461.

Schöndorf, K. E. (1967). Die Tradition der deutschen Psalmenübersetzung: Untersuchungen zur Verwandtschaft und Übersetzungstradition der Psalmenverdeutschung zwischen Notker und Luther. Böhlau Verlag.

Simons, W. (2004). ‘Staining the speech of things divine’: The Uses of literacy in medieval beguine communities. In Th. de Hemptinne & M. E. Gongora (Eds.), The voice of silence: Women’s literacy in a men’s church (pp. 86–110). Brepols.

Van Engen, J. (2008). Sisters and brothers of the common life: The devotio moderna, self-made societies, and the world of the later Middle Ages. University of Pennsylvania Press.

Willemyns, R. & Van der Horst, J. M. (1997). Laatmiddelnederlands (circa 1350-1550). In M. C. van den Toorn, W. Pijnenburg, J. A. van Leuvensteijn, & J. M. van der Horst (Eds.), Geschiedenis van de Nederlandse taal (pp. 147–225). Amsterdam University Press.

Wilson Ruffo, K. (2024). The ties that bind: Alliance, remembrance, and resilience gathered in a Flemish Widow’s Psalter. In E. N. Savage (Ed.), New approaches to the archive in the Middle Ages: Collecting, curating, assembling (pp. 168–190). Routledge.