Problemy recepcji polskiej myśli estetycznej XX wieku. Protagoniści i outsiderzy

Teresa Pękala

doi:10.18290/rh25731.7s

Published : 2025-11-21

Vol. 73 No. 1 Zeszyt specjalny (2025)

The Protagonists and the Outsiders of Contemporary Polish Aesthetics

Teresa Pękala

https://orcid.org/0000-0002-7609-7596

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.7s

Abstract

The primary purpose of the article is an attempt to situate Polish aesthetics against the background of contemporary challenges. The paper recalls the innovative nature of the problems undertaken by the aestheticians of the interbellum and attempts to address the possibility of their application to contemporary research. The study is historical and analytical in nature, recognizes the particularities of the Polish road to modernity and analyzes its conditions and their impact on the reception of aesthetical theories. The leading concept characterizing the process of reception is presented in the form of the category of horizon, inspired by its use in hermeneutics, but with a critical distance and considering the circumstances of the emergence of cognitive obstacles to the impact of theories. The singularity of the object of study, represented by the concepts devoted to art, which variously define the philosophical nature of aesthetics, is emphasized. Exemplary material is provided by theories that are substantively diverse and have varying scopes of influence, with a particular focus on lesser-known concepts. A similar criterion was applied in the selection of research paths and problems that could inspire contemporary aestheticians. The conclusion emphasizes the ambivalence of the position of the protagonist and the outsider in aesthetics as a discipline with a heterogeneous object of study.

Keywords:

Polish aesthetics, reception, horizon, philosophy, hermeneutics, modernity, experience, distance, history

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Bal, Mieke. Quoting Caravaggio: Contemporary Art, Preposterous History. Chicago: The University of Chicago Press, 1999.

Bronk, Andrzej. Rozumienie, dzieje, język: filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera, wyd. 2. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1988.

Carel, Havi i Ian James Kidd. „Expanding Transformative Experience”. European Journal of Philosophy, Vol. 28, Issue 1 (March 2020): 199–213. https://doi.org/10.1111/ejop.12480.

Chwistek, Leon. „Twórcza siła formizmu”. W: Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Kostyrko. Kraków: Universitas, 2004.

Dubik, Adam. „Gastona Bachelarda teoria «przeszkód poznawczych» w kontekście pytania o uwarunkowania rozwoju wiedzy naukowej”. Kultura i Edukacja, t. 15, nr 1 (2007): 7–22.

Dybel, Paweł. Granice rozumienia i interpretacji: o hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera. Kraków: Universitas, 2004.

Dziemidok, Bohdan. Teoria przeżyć i wartości estetycznych w polskiej estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Elzenberg, Henryk. Próby kontaktu: eseje i studia krytyczne. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1966.

Hostyński, Lesław. Układacz tablic wartości. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie--Skłodowskiej, 1999.

Ingarden, Roman. „O estetyce fenomenologicznej”. W: Studia z estetyki. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.

Kalinowski, Witold. Wątki socjologiczne w polskiej estetyce międzywojennej. Wrocław – Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.

Kalinowski, Wojciech i Sław Krzemień-Ojak, red., Studia z dziejów estetyki polskiej 1918–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.

Kostyrko, Teresa, red., O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Krasuski, Krzysztof. „Przedmowa: Zoil – nie wydana książka Konstantego Troczyńskiego”. W: Konstanty Troczyński, Zoil; Pisarz i strategia; Sztuka, etyka, naród; Brzozowsciana. Kraków: Arcana, 2003.

Kuczyńska, Alicja. „Estetyka i ludzie. Wprowadzenie”. W: Władysław Tatarkiewicz. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Alicja Kuczyńska. Kraków: Universitas, 2004.

Kuczyńska, Alicja. „Nostalgiczne poszukiwanie ładu. Historia estetyki w ujęciu Władysława Tatarkiewicza”. W: O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce, red. Teresa Kostyrko. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Lévinas, Emmanuel. Całość i nieskończoność: esej o zewnętrzności. Tłum. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.

Loidolt, Sophie. „Sinnräume: Ein phänomenologisches Analyseinstrument, am Beispiel von Hannah Arendts Vita activa”. Deutsche Zeitschrift für Philosophie 68, nr 2 (1 maja 2020): 167–188. https://doi.org/10.1515/dzph-2020-0011.

Lorenc, Włodzimierz. Filozofia hermeneutyczna: inspiracje, klasycy, radykalizacje. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.

Pękala, Teresa. „Czy istnieje polski model uprawiania estetyki? O estetyce Mieczysława Wallisa”. Sztuka i Filozofia 11 (1996): 176–190.

Pękala, Teresa. „Drogi do nowoczesności w estetyce polskiej”. W: Krystyna Wilkoszewska, red. Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Pękala, Teresa. „Mieczysław Wallis – czyli co historyk sztuki ma do powiedzenia historykowi filozofii”. W: Teresa Kostyrko, red. O nowoczesnej myśli estetycznej w Polsce, 99–114. Warszawa: Instytut Kultury, 1999.

Pękala, Teresa. „The Aesthetics of Mieczysław Wallis”. W: Krystyna Wilkoszewska, red. 20th Century Aesthestics in Poland Masters and Their Followers, 173–191. Warszawa: Semper, 2013.

Pękala, Teresa. „Tradycja i innowacja w estetyce polskiej”. Sztuka i Filozofia, nr 36 (2010): 5–20.

Pękala, Teresa. „Witkacy kontra Witkiewicz – konflikt paradygmatów”. W: Józef Tarnowski, red. Powroty do Witkacego. Materiały sesji naukowej poświęconej Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi, 225–239. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, 2006.

Pękala, Teresa. „Witkacy, un artiste et un philosophe moderne face à des dilemmes post-modernes”. Slavica bruxellensia. Revue polyphonique de literature, culture et histoire slaves (2015), https://journals.openedition.org/slavica/1735.

Pękala, Teresa. „Władysława Strzemińskiego filozofia sztuki jako próba pogodzenia różnych form racjonalności”. W: Grzegorz Sztabiński, red. Władysław Strzemiński – uniwersalne oddziaływanie idei. Łódź: ASP im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi, 2005.

Pękala, Teresa. „Wprowadzenie”. W: Konstanty Troczyński. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2014.

Pękala, Teresa. Estetyka otwarta Mieczysława Wallisa. Warszawa: Instytut Kultury, 1997.

Pöggeler, Otto. Schritte zu einer hermeneutischen Philosophie. Freiburg [im Breisgau]: K. Alber, 1994.

Rancière, Jacques. Dzielenie postrzegalnego: estetyka i polityka. Tłum. Maciej Kropiwnicki i Jan Sowa. Kraków: Wydawnictwo i Księgarnia Korporacja Ha!art, 2007.

Rancière, Jacques. Estetyka jako polityka. Tłum. Julian Kutyła i Paweł Mościcki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2007.

Rosińska, Zofia. „Leopold Blaustein – styk psychologii i estetyki. Wprowadzenie”. W: Leopold Blaustein. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Zofia Rosińska. Kraków: Universitas, 2005.

Schollenberger, Piotr. Granice poznania doświadczenia estetycznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2014.

Sobeski, Michał. Filozofja sztuki. 1: Dzieje estetyki, zagadnienie metody, twórczość artysty. Warszawa: Skład główny w Księgarni E. Wendego i S-ki, 1917.

Sobeski, Michał. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Sław Krzemień-Ojak. Kraków: Universitas, 2010.

Tatarkiewicz, Władysław. Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.

Tatarkiewicz, Władysław. Historia estetyki. Estetyka starożytna. Wyd. 3. Warszawa: Arkady, 1985.

Tatarkiewicz, Władysław. „Zamiast wstępu. Fragmenty «Zapisków do autobiografii»”. W: O filozofii i sztuce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Troczyński, Konstanty. Elementy form literackich. Poznań: J. Jachowski, 1936.

Troczyński, Konstanty. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2014.

Tyszczyk, Andrzej. „Sztuka i Wartość. O estetyce Romana Ingardena”. W: Roman Ingarden. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Andrzej Tyszczyk. Kraków: Universitas, 2005.

Wallis, Mieczysław. Kraj lat dziecinnych Stanisława Noakowskiego. Warszawa: Czytelnik, 1960.

Wallis, Mieczysław. „O warunkach recepcji”. W: Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i oprac. Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2004.

Wallis, Mieczysław. Przeżycie i wartość: pisma z estetyki i nauki o sztuce 1931–1949. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.

Wallis, Mieczysław. Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i opracowanie Teresa Pękala. Kraków: Universitas, 2004.

Welsch, Wolfgang. Estetyka poza estetyką: o nową postać estetyki. Tłum. Katarzyna Guczalska. Kraków: Universitas, 2005.

Wilkoszewska, Krystyna, red. Estetyki filozoficzne XX wieku. Kraków: Universitas, 2000.

Wilkoszewska, Krystyna, red. Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Wilkoszewska, Krystyna. „Wizje i re-wizje. Wprowadzenie”. W: Wizje i re-wizje: wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 2007.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. Niemyte dusze: Studium psychologiczne nad kompleksem niższości (węzłowiskiem upośledzenia) przeprowadzone metodą Freuda ze szczególnym uwzględnieniem problemów polskich. Wolne Lektury, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/witkacy-niemyte-dusze.html#s1.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. Pożegnanie jesieni. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2010.

Witkiewicz, Stanisław Ignacy. „Z podróży do Tropików”. W: Maciej Pinkwart. Wariat z Krupówek. Nowy Targ: Wagant, 2015.