Koncepcje duszy i zaświatów w obrzędach pogrzebowych i zaduszkowych

Zdzisław Kupisiński

doi:10.18290/rt.2016.63.9-9

Data publikacji : 2016-09-30

Tom 63 Nr 9 (2016)

Koncepcje duszy i zaświatów w obrzędach pogrzebowych i zaduszkowych

Zdzisław Kupisiński

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2016.63.9-9

Abstrakt

Artykuł podejmuje kwestię wizji duszy w wyobraźni ludowej podczas obrzędów pogrzebowych i zaduszkowych w Polsce. Zagadnienie zostało opracowane na podstawie etnograficznych badań terenowych nad obrzędowością pogrzebową i zaduszkową, przeprowadzonych przez autora w Opoczyńskiem i Radomskiem w latach 1995-2005, odwołano się także do literatury etnologicznej opisującej podejmowane zagadnienia w innych regionach Polski. Opracowanie składa się z trzech paragrafów: pierwszy przedstawia wyobrażenia o duszy w wierzeniach ludowych, drugi umieranie i obrzędy pogrzebowe, w trzecim zaprezentowano pamięć o zmarłych w obrzędowości dorocznej.

Mieszkańcy Polski to w większości katolicy. Wierzą oni, że dusza ludzka jest nieśmiertelna. Dla nich śmierć nie jest końcem życia, ale jego kontynuacją, tylko w innej rzeczywistości. W świadomości ludowej zaraz po śmierci człowieka jego dusza staje przed Bogiem Sędzią na tzw. sąd szczegółowy. Zgodnie z wyrokiem owego sądu dusza może znaleźć się w czyśćcu, niebie lub piekle.

Wszystkie obrzędy ludowe i czuwanie modlitewne przy zmarłym podporządkowane są jednemu celowi: aby pomóc duszy zmarłego przejść przez próg śmierci i osiągnąć stan szczęśliwości w niebie.

Pamięć o zmarłym trwa przez cały rok. Widoczne jest to w dorocznej obrzędowości ludowej, gdzie zaprasza się dusze zmarłych na uroczystości rodzinne, przygotowując dla nich ulubione potrawy i zachowując względem nich określone przez tradycję kanony postępowania. Obecnie daje się dowody pamięci o duszach poprzez nawiedzanie mogił zmarłych celem przyozdobienia ich kwiatami i zapalenia na nich zniczy, oznaczających światłość świata. Dusze zmarłych poleca się pamięci modlitewnej zarówno prywatnie przez poszczególne osoby, jak i wspólnotowo, zamawiając w ich intencji Msze św., aby pomóc im osiągnąć stan szczęśliwości w niebie.

Słowa kluczowe:

tradycja ludowa, zwyczaje, obrzędy, wierzenia, pamięć o zmarłych, duchy przodków

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Biegeleisen H., Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego, Warszawa: Dom Książki Polskiej S-ka Akc. 1930.

Biegeleisen H., U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów: Drukarnia Instytutu Stauropigjańskiego 1929.

Brūckner A., Mitologia słowiańska i polska, Warszawa: PWN 1980.

Budzik K., Szkice i materiały do dziejów literatury staropolskiej, Warszawa: PIW 1955.

Bylina S., Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Polsce średniowiecznej, Warszawa: Instytut Historii PAN i Wydział I Nauk Społecznych PAN 1992.

Chodorowska I., Świat żywych i umarłych, „Polska Sztuka Ludowa” 52(1998), nr 2, s. 91-95.

Dekowski J.P., Święte wieczory w Piotrkowskiem, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 13(1969), s. 189-190.

Dogiel G., Antropologia filozoficzna, Kraków: Wyd. Instytut Teologiczny Księży Marianów 1992.

Eliade M., Traktat o historii religii, tł. J. Wierusz-Kowalski, Łódź: Wyd. OPUS 1993.

Fischer A., Święto umarłych, Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich 1923.

Fischer A., Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów: Wyd. Biblioteki Zakładu Nar. im. Ossolińskich 1921.

Gloger Z., Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Warszawa: Jan Fiszer 1900.

Granat W., Eschatologia. Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Dogmatyka, t. VIII, Lublin: TN KUL 1962.

Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań: Pallottinum 1994.

Klimaszewska J., Doroczne obrzędy ludowe, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1981, s. 127-153.

Klinger W., Doroczne święta ludowe a tradycje grecko-rzymskie, Kraków: Gebethner i Wolff 1931.

Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. XXVII: Mazowsze, cz. 4, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1888.

Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. XX: Radomskie, cz. 1, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1887.

Kowalska-Lewicka A., Ludowe wyobrażenia śmierci, „Polska Sztuka Ludowa” 40(1986), nr 1-2, s. 23-30.

Krąpiec M., Dusza ludzka. I. Dzieje poglądów, w: Encyklopedia Katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: TN KUL 1983, kol. 378-380.

Krąpiec M.A., Ja-człowiek, Lublin: TN KUL 19915.

Kubiak I., Kubiak K., Chleb w tradycji ludowej, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1981.

Kupisiński Z., Adwent i Boże Narodzenie w regionie opoczyńskim. Studium religijności ludowej, Warszawa: Verbinum 1997.

Kupisiński Z., Elementy zaduszkowe w dorocznej obrzędowości ludowej regionu opoczyńskiego, w: A. Wąs, Werbiści a badania religiologiczne, Warszawa: Verbinum 2005, s. 189-211.

Kupisiński Z., Liderzy w obrzędowości pogrzebowej i ich znaczenie w kontynuacji tradycji na pograniczu regionów etnograficznych opoczyńskiego i radomskiego, w: Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. VII, Aktywność kulturalna i postawy twórcze społeczności lokalnych pogranicza, red. I. Bukowska-Floreńska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2003, s. 203-216.

Kupisiński Z., Przemiany w kulturze ludowej regionu opoczyńskiego na przykładzie okresu Bożego Narodzenia, „Roczniki Teologiczne” 44(1997), z. 2, s. 87-100.

Kupisiński Z., Śmierć jako kontynuacja życia w tradycji ludowej regionu opoczyńskiego, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. V, red. J. Kolbuszewski, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe 2001, s. 331-340.

Kupisiński Z., Śmierć jako wydarzenie eschatyczne. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe oraz zaduszkowe mieszkańców regionu opoczyńskiego i radomskiego, Lublin: KUL 2007.

Kupisiński Z., Śmierć w tradycji mieszkańców regionu radomskiego na tle europejskiej tanatologii, w: Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. VI, Dawne i współczesne oblicze kultury europejskiej – jedność w różnorodności, red. H. Rusek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2002, s. 207-221.

Kupisiński Z., Wielki post i Wielkanoc w regionie opoczyńskim. Studium religijności ludowej, Warszawa: Verbinum 2000.

Lehr U., Obrzędowość rodzinna, w: Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. D. Tylkowa, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN 2000, s. 305-347.

Léon-Dufour X., Dusza, w: Słownik teologii biblijnej, tł. i oprac. K. Romaniuk, Poznań–Warszawa: Pallottinum 1985, s. 238-241.

Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. II: Kultura duchowa, cz. 1, Warszawa: Książka i Wiedza 19672.

Ogrodowska B., Święta polskie. Tradycja i obyczaje, Warszawa: Alfa 1996.

Olesiejuk F., Zwyczaje i obrzędy ludu Międzyrzecczyzny, Drelów: Urząd Gminy 2000.

Pełka L.J., Polska demonologia ludowa, Warszawa: Iskry1987.

Perszon J., Kaszubi. Tożsamość. Rodzina, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie 2015.

Perszon J., Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach, Lublin: TN KUL 1999.

Pospiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole: Instytut Śląski w Opolu 1987.

Ratzinger J., Eschatologia – śmierć i życie wieczne, tł. T. Węcławski, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1985.

Rok B., Człowiek wobec śmierci w kulturze staropolskiej, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski 1995.

Romaniuk K., Dusza ludzka. III. Doktryna teologiczna. A. Pismo Święte, w: Encyklopedia Katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: TN KUL 1983, kol. 381.

Rosiński F.M., Śmierć w polskiej tradycji ludowej, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. III, red. J. Kolbuszewski, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe 1999, s. 207-223.

Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, Katowice: Księgarnia św. Jacka 1978.

Skowronek A., Chorzy i ich sakrament, Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1997.

Stachowiak L., Dusza ludzka. III. Doktryna teologiczna. A. Pismo Święte, w: Encyklopedia Katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: TN KUL 1983, kol. 381.

Szmydki R., Eschatologia, w: Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich, red. M. Rusecki, Lublin: RW KUL 1992, s. 250-267.

Szyfer A., Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego 1968.

Turek K., Ludowe zwyczaje, obrzędy i pieśni pogrzebowe na Górnym Śląsku, Katowice: Uniwersytet Śląski 1993.

Wallis M., Dzieje zwierciadła a jego rola w różnych dziedzinach kultury, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1973.

Wegner H., Czyściec. III. Ikonografia, w: Encyklopedia Katolicka, t. III, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin: TN KUL 1979, kol. 943-944.

Wensing M.G., Śmierć i przeznaczenie człowieka według Biblii, tł. E. Zielińska, Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów 1997.

Wesołowska H., Zwyczaje i obrzędy rodzinne, w: Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides, Katowice: Śląski Instytut Naukowy 1989, s. 95-169.

Zadrożyńska A., Światy, zaświaty. O tradycji świętowań w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Książkowe TWÓJ STYL 2000.

Zawistowicz K., Obrzędy zaduszne, „Wiedza i Życie” 8(1933), nr 10, s. 756-765.

Zielonka Z., „Dusza z ciała wyleciała…” w: Dusza [Punkt po Punkcie 3], Gdańsk: Słowo / obraz terytoria 2003, s. 85-92.

Zowczak M., Biblia ludowa. Inspiracje wątków biblijnych w kulturze polskiej, Wrocław: Wydawnictwo FUNDA 2000.

Żychliński A., Życie pozagrobowe. Co wiemy o rzeczach pozagrobowych, Kraków: Wydawnictwo „Głosu Karmelu” 1944.