Rygoryzm i laksyzm moralny we wczesnochrześcijańskich ruchach heretyckich na podstawie Diversarum hereseon liber Filastriusza z Brescii

Mariusz Szram

doi:10.18290/rt.2017.64.4-3

Data publikacji : 2017-04-28

Tom 64 Nr 4 (2017)

Rygoryzm i laksyzm moralny we wczesnochrześcijańskich ruchach heretyckich na podstawie Diversarum hereseon liber Filastriusza z Brescii

Mariusz Szram

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2017.64.4-3

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie dwóch skrajnych postaw, reprezentowanych przez różne wczesnochrześcijańskie ruchy heretyckie: rygoryzmu ascetycznego i rozwiązłości moralnej. Głównym tekstem źródłowym jest pierwszy łaciński katalog herezji, napisany między rokiem 380 a 388 przez biskupa Brescii Filastriusza. Wybór źródła został podyktowany dwoma powodami. Traktat ten zawiera opis największej ilości ugrupowań heretyckich, a równocześnie jest najmniej znany. Informacje zawarte w dziele Filastriusza, zestawione porównawczo z opisami zawartymi w innych patrystycznych katalogach herezji – Epifaniusza, Teodoreta z Cyru, Jana Damasceńskiego, Augustyna i Izydora z Sewilli – prowadzą do następujących wniosków:
1. większość ruchów heretyckich kierowała się radykalizmem ascetycznym, motywowanym najczęściej przesadnie literalną egzegezą tekstów biblijnych (np. gnostycy, enkratyci, bezsandałowi);
2. nieliczne ruchy o podejściu laksystycznym kierowały się rozwiązłością moralną (np. szymonianie, karpokratianie, symmachianie), której rozmiary trudno jednoznacznie ocenić, ponieważ obiektywizm przekazu Filastriusza został osłabiony przez stosowanie inwektywy i nastawienie apologetyczne autora, mające na celu obronę ortodoksyjnej doktryny i moralności;
3. istniały również ugrupowania, które w paradoksalny sposób łączyły rozwiązłość z elementami ascetyzmu (np. borborianie, adamianie).

Słowa kluczowe:

herezje wczesnochrześcijańskie, rygoryzm, laksyzm moralny, Filastriusz z Brescii

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Banterle G., Introduzione, w: Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen, G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium 2, Milano–Roma, Città Nuova Editrice, Biblioteca Ambrosiana 1991, s. 9-18.

Bardy G., Le „De haeresibus” et ses sources, w: Miscellanea agostiniana: testi e studi, t. II, Roma: Tipografia poliglotta vaticana 1931, s. 397-416.

Boulluec A. Le, La notion d’hérésie dans la littérature grecque (IIe et IIIe siècles), t. I-II, Paris: Études Augustiniennes 1985.

Dobkowski M., Augustyn i jego wiedza na temat manicheizmu, „Studia Religiologica” 46(2013), nr 1, s. 55-63.

Fiedrowicz M., Teologia Ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad wiarą, tłum. W. Szymona, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2009.

Gilski M., Epifaniusz z Salaminy i jego „Panarion”, w: Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, przekład i wstęp M. Gilski, opracowanie i komentarz A. Baron, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II 2015, s. 5-20.

Grossi V., Eresia – Eretico, w: Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, t. I, red. A. Di Berardino, Genova: Casa Editrice Marietti – Casale Monferrato 1983, k. 1187-1191.

Guibert J. De, La notion d’hérésie chez s. Augustin, „Bulletin de littérature ecclésiastique” 21(1920), s. 369-382.

Guillaumont A., U źródeł monastycyzmu chrześcijańskiego, tłum. S. Wirpszanka, t. I, Źródła Monastyczne 37, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów 2006.

McClure J., Handbooks against Heresy in the West, from the Late Fourth to the Late Sixth Centuries, „The Journal of Theological Studies. New Series” 30(1979), s. 186-197.

Moutsoulas E., Der Begriff „Häresie” bei Epiphanius von Salamis, „Studia Patristica” 7(1966), s. 362-371.

Poschmann B., Paenitentia secunda. Die kirchliche Busse im ältesten Christentum bis Cyprian und Origenes, Bonn: Hanstein 1940.

Stachura M., Heretycy, schizmatycy i manichejczycy wobec cesarstwa rzymskiego (lata 324-428, wschodnia część Imperium), Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” 2000.

Szram M., Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Lublin: Wydawnictwo KUL 2014.

Widok N., Ortodoksja, herezja, schizma – wyjaśnienie pojęć, w: Ortodoksja, herezja, schizma w Kościele starożytnym, red. F. Drączkowski, J. Pałucki, P. Szczur, M. Szram, M. Wysocki, M. Ziółkowska, Lublin: Wydawnictwo Polihymnia 2012, s. 15-34.

Young F.M., Did Epiphanius know what he meant by Heresy?, „Studia Patristica” 17(1982), nr 1, s. 199-205.

Zagórski D., Jak posiadać, by nie przekroczyć miary? Realizacja ideału „mesotes” w posługiwaniu się dobrami materialnymi według Klemensa Aleksandryjskiego, w: Historia świadectwem czasów, red. W. Bielak, S. Tylus, Lublin: Wydawnictwo KUL 2006, s. 599-612.

Zagórski D., Recepcja Arystotelesowskiego ideału „mesotes” w doktrynie Klemensa Aleksandryjskiego. Problem definicji, „Roczniki Teologiczne” 51(2004), nr 4, s. 5-42.

Zawadzki W., Bernhard Poschmann – warmiński badacz wczesnochrześcijańskiej pokuty, Olsztyn: Wydawnictwo Wyższego Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej „Hosianum” 1998.