Teologia komparatywna. Geneza, opcje, szanse i problemy

Krystian Kałuża

Data publikacji : 2014-10-30

Tom 61 Nr 9 (2014)

Teologia komparatywna. Geneza, opcje, szanse i problemy

Krystian Kałuża

Abstrakt

Niniejszy artykuł stawia sobie za cel prezentację i krytyczną ocenę teologii komparatywnej (comparative theology). Dyscyplina ta uprawiana jest głównie w środowiskach anglosaskich, a ostatnio w Niemczech. W części pierwszej ukazano genezę oraz pojęcie teologii komparatywnej. Widzi się w niej dyscyplinę teologiczną, która w dialogu z innymi naukami religiologicznymi, zwłaszcza z empirycznym religioznawstwem (comparative religion), dokonuje refleksji nad innymi religiami. Tym, co odróżnia ją od teologii religii, jest jej mikrologiczny charakter (tj. koncentracja na zagadnieniach szczegółowych) oraz konsekwentnie stosowana metoda porównawcza. Nie jest ona jednak religioznawstwem, gdyż nie poprzestaje na zwykłym opisie zjawisk religijnych, ale stawia pytanie o ich prawdziwość. Teolog komparatywny nie dystansuje się też od własnej tradycji religijnej, ale stara się na nią spojrzeć z perspektywy innych tradycji, z którymi prowadzi uczciwy dialog. Teologia komparatywna jest zjawiskiem wysoce zróżnicowanym (nie ma jednej koncepcji tej dyscypliny). Różnorodność tę ukazano na przykładzie komparatystyki F.X. Clooney'a oraz R.C. Neville’a. Kolejna część artykułu poświęcona jest kwestiom metodologicznym. Status metodologiczny teologii komparatywnej nie jest jeszcze do końca ustalony. Dwa zagadnienia są tutaj szczególnie ważne: relacja teologii komparatywnej do empirycznych nauk o religii oraz jej stosunek do teologii religii. Autor nie zgadza się ztezą, że teologia komparatywna powinna zastąpić teologię religii. Niejasny jest przede wszystkim teologiczny charakter teologii komparatywnej. Samo podjęcie kwestii prawdziwości przekonań religijnych nie czyni z niej jeszcze teologii. Także filozofia religii podnosi tę kwestię. Z drugiej strony zarzuty teologów komparatywnych pod adresem teologii religii są po części słuszne (ogólnikowość, aprioryczność wydawanych sądów, niedocenianie inności/odmienności itd.). W takiej sytuacji można by sobie życzyć twórczej kooperacji obydwu dyscyplin. Efektem tego mogłaby być „komparatywna teologia religii”.

Słowa kluczowe:

teologia komparatywna, teologia religii, religioznawstwo, metoda, metodologia, prawda, religia

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Antes P.: Theologie und Religionswissenschaft. Methodische Anmerkungen zu Nähe und Distanz. W: G. Riße,H.Sonnemans,B.Theß (Hg.). Wege der Theologie: an der Schwelle zum dritten Jahrtausend. Festschrift für Hans Waldenfels zur Vollendung des 65. Lebensjahres. Paderborn 1996 s. 313-319.

Bernhardt R.: Ende des Dialogs? Die Begegnung der Religionen und ihre theologische Reflexion. Zürich 2005.

BernhardtR.,vonStosch K. (Hg.): Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie. Zürich 2009.

Bernhardt R.: Suche nach dem Eckstein. Ein Blick auf die Baustelle der Theologie der Religionen. „Herder Korrespondenz” (Spezial) 2:2010: Konflikt und Kooperation. Können die Religionen Zusammenfinden? s. 2-5.

Bronk A.: Nauka wobec religii. Lublin 1996.

Bronk A.: Podstawy nauk o religii. Lublin 2003.

Clooney F. X.: Reading the World in Christ. W: G. D'Costa (ed.). Christian Uniqueness Reconsidered. The Myth of a Pluralistic Theology of Religions. Maryknoll 1990 s. 63-80.

Clooney F. X.: Theology After Vedanta. An Experiment in Comparative Theology. Albany 1993.

Clooney F. X.: Comparative Theology. A Review of Recent Books (1989-1995). „Theological Studies” 56:1995 s. 521-550.

Clooney F. X.: Komparative Theologie. Eingehendes Lernen über religiöse Grenzen hinweg. Übers. von M. Sonntag. Paderborn 2013.

Clooney F. X.: Hindu God, Christian God. How Reason Helps Break Down the Boundaries between Religions. Oxford 2001.

Fredericks J.: Faith among Faiths. Christian Theology and Non-Christian Religions. New York 1999.

Hintersteiner N.: Interkulturelle Übersetzung in religiöser Mehrsprachigkeit. Reflexionen zu Ort und Ansatz der Komparativen Theologie. W: R. Bernhardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 99-120.

Hock K.: Einführung in die Religionswissenschaft. Darmstadt 20114.

Kałuża K.: Religie równorzędnymi drogami zbawienia? Teologia religii wobec wyzwań soteriologicznego egalitaryzmu. STHŚO 28:2008 s. 89-121.

Kałuża K.: Między ekskluzywizmem a pluralizmem. Zarys chrześcijańskiej teologii religii. STHŚO 30:2010 s. 7-46.

Kałuża K.: Christus in den Religionen. Raimon Panikkars Christologie in interreligiöser Perspektive. NURT SVD 127(1):2010) s. 49-74.

Klausnitzer W.: „Nostra Aetate” als Ausgangspunkt einer Theologie der Religionen. RTFiR 5(60):2013 s. 97-115.

Kubacki Z.: Jedyność Jezusa Chrystusa. O jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa w kontekście chrześcijańskich teologii religii. Warszawa 2005.

Kubacki Z.: The Suffering of God. An interfaith Approach. StBob 4:2012 s.71-95.

Ledwoń I. S.: „… i nie ma w żadnym innym zbawienia”. Wyjątkowy charakter chrześcijaństwa w teologii posoborowej. Lublin 2006.

Ledwoń I. S.: Metodologiczny status teologii religii. „Studia Nauk Teologicznych PAN” 2:2007 s. 145-164.

Ledwoń I. S.: Modlitwa międzyreligijna w perspektywie dialogu doświadczenia religijnego. RTFiR 4(59):2012 s. 143-161.

Masuzawa T.: The invention of world religions. Or, how European universalism was preserved in the language of pluralism. Chicago–London 2005.

Międzynarodowa Komisja Teologiczna. Chrześcijaństwo i religie (1996). W: J.Królikowski (red.). Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej (1969-1996). Kraków 2000 s. 393-434.

Mohn J.: Komparatistik als Position und Gegenstand der Religionswissenschaft. Anmerkungen zum religionswissenschaftlichen Vergleich anhand der Problematik einer Komparatistik des Zeitverständnisses im Christentum (Augustinus) und im Buddhismus (Dōgen). W: R. Bernhardt,K.vonStosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s.225-276.

Müller F. M.: Einleitung in die vergleichende Religionswissenschaft. Straßburg 1876.

Neville R.C.: Philosophische Grundlagen und Methoden der Komparativen Theologie. W: R. Bernhardt,K.vonStosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 35-54.

Niles D. T.: Karl Barth – A personal Memory. „The South East Asia Journal of Theology” 11:1969 s. 10 n.

Ratzinger J.: Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie. Kielce 2004.

Schmidt-Leukel P.: Gott ohne Grenzen. Eine christliche und pluralistische Theologie der Religionen. Gütersloh 2005.

Seckler M.: Theologie der Religionen mit Fragezeichen. „Theologische Quartalschrift” 166:1986 s. 164-184.

Seweryniak H.: Teologia religii a teologia fundamentalna. Refleksja metodologiczno-pedagogiczna. W: G. Dziewulski (red.). Teologia religii. Chrześcijański punkt widzenia. Łódź−Kraków 2007 s. 183-201.

Southwold M.: Buddhism and Definition of Religion. „Man”: New Series 13(3):1978 s. 362-379.

Stosch K. von: Komparative Theologie – Ein Ausweg aus dem Grunddilemma jeder Theologie der Religionen? „Zeitschrift für Katholische Theologie“ 124:2002 s. 294-311.

Stosch K. von: Komparative Theologie als Herausforderung für die Theologie des 21. Jahrhunderts. „Zeitschrift für Katholische Theologie“ 130:2008 s. 401-422.

Stosch K. von: Der Wahrheitsanspruch religiöser Traditionen als Problem interkultureller Philosophie. Philosophische Erkundungen im Spannungsfeld zwischen Theologie der Religionen und komparativer Theologie. W: C. Bickmann, T. Voßenreich, H.-J. Scheidgen, M. Wirtz (Hg.). Rationalität und Spiritualität. Traugott Bautz Nordhausen 2009 s. 205-221.

Stosch K. von: Komparative Theologie als Wegweiser in der Welt der Religionen. Paderborn 2012.

Sundermeier T.: Was ist Religion? Religionswissenschaft im theologischen Kontext. Ein Studienbuch. Gütersloh 1999.

Tworuschka U.: Glauben alle an denselben Gott? Religionswissenschaftliche Anfragen. W: C. Danz, U. H. J. Körtner (Hg.). Theologie der Religionen. Positionen und Perspektiven evangelischer Theologie. Neukirchen−Vluyn 2005 s.15-40.

Urbański M.: O rozumowaniach abdukcyjnych. W: T. Mróz, M. Sieńko (red.). Propositiones. Zielona Góra 2005 s. 143-150.

Waldenfels H.: Christus und die Religionen. Regensburg 2002.

Ward K.: Religion and Revelation. A Theology of Revelation in the World’s of Religions. Oxford 1994.

Ward K.: The Idea of „God” in Global Theology. W: N. Hintersteiner (ed.). Naming and Thinking God in Europe Today (Currents of Encounter – Studies on the Contact between Christianity an Other Religions. Beliefs and Cultures 32). Amsterdam−New York 2007.

Ward K.: Programm, Perspektiven und Ziele Komparativer Theologie. W: R.Bernhardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 55-68.

Werbick J.: Theologie: eine kirchliche Wissenschaft? Begründungen und Differenzierungen im Blick auf das Projekt außerkirchlicher Theologien und Christentumswissenschaften. W: A. Anderwald,T.Dola,M.Rusecki (red.). Tożsamość teologii. Opole 2010 s. 269-289.

Winkler U.: Grundlegungen Komparativer Theologie(n) – Keith Ward und Robert Neville. W: R. Bernhardt, K. von Stosch (Hg.). Komparative Theologie. Interreligiöse Vergleiche als Weg der Religionstheologie s. 69-98.