Dzień świętego Szczepana w religijności i kulturze ludowej w Polsce

Zdzisław Kupisiński

doi:10.18290/rt.2019.66.9-9

Data publikacji : 2019-08-27

Tom 66 Nr 9 (2019)

Dzień świętego Szczepana w religijności i kulturze ludowej w Polsce

Zdzisław Kupisiński

https://orcid.org/0000-0003-4775-278X

DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2019.66.9-9

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest św. Szczepanowi – pierwszemu chrześcijańskiemu męczennikowi, którego święto w liturgii Kościoła katolickiego przypada w drugi dzień Bożego Narodzenia, tj. 26 grudnia. Autor omawia oddziaływanie patrona tego dnia na życie codzienne oraz formy świętowania mieszkańców wsi. Kult świętego Szczepana zauważalny jest nie tylko w religijności ludowej, ale także w obrzędowości ludowej charakterystycznej dla tego święta. W opracowaniu tematu autor wykorzystał własne etnograficzne badania terenowe prowadzone w subregionach opoczyńskim i radomskim nad obrzędowością doroczną (1990-1994) oraz doroczną i funeralną (1997-2006), jak również literaturę przedmiotu z zakresu teologii i religioznawstwa.

W wierzeniach ludowych wokół św. Szczepana skoncentrowały się niektóre przedchrześcijańskie praktyki agrarne, ale po nadaniu im chrześcijańskiej interpretacji zostały włączone w liturgię Kościoła. Jednym z powszechnych zwyczajów jest święcenie przez księdza owsa w kościele i wzajemne obsypywanie się nim. Dawniej był to obrzęd magiczny mający zapewnić pomyślność w uprawie zbóż i gospodarstwie. Po uzyskaniu chrześcijańskiej wykładni stał się symbolem ukamienowania św. Szczepana. Ponadto autor przedstawia i analizuje inne zwyczaje i obrzędy ludowe charakterystyczne dla tego dnia, jak składanie życzeń, kolędowanie, rozwiązywanie przez służbę umów o pracę czy kojarzenie małżeństw.

Słowa kluczowe:

zwyczaje i obrzędy, kultura ludowa, religijność ludowa, św. Szczepan, liturgia, owies

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Agenda liturgiczna diecezji opolskiej, Nabożeństwa, poświęcenia i błogosławieństwa, oprac. Diecezjalna Komisja Liturgiczna, Wydawnictwo św. Krzyża, Opole 1981.

Bukowska-Floreńska Irena, Kult świętych i jego symboliczne wartości w religijności ludowej, w: Pluralizm kulturowy i religijny współczesnego świata. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Henrykowi Zimoniowi SVD w 70. rocznicę urodzin, red. Zdzisław Kupisiński SVD, Stanisław Grodź SVD, Wydawnictwo KUL, Lublin 2010, s. 337-347.

Bystroń Jan Stanisław, Etnografia polska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974.

Bystroń Jan Stanisław, Kultura ludowa, wyd. 2, Trzaska, Evert, Michalski, Warszawa 1947.

Caraman Piotr, Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1933.

Czarnowski Stefan, Dzieła, t. 1: Studia z historii kultury, PWN, Warszawa 1956.

Dekowski Jan Piotr, Wiadomości z zakresu zwyczajów ludowych, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 1965, nr 9, s. 189-192.

Fromm Erich, Szkice z psychologii religii, Książka i Wiedza, Warszawa 1966.

Gloger Zygmunt, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Jan Fiszer, Warszawa 1900.

Guriewicz Aron, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, tłum. Zdzisław Dobrzyniecki, PIW, Warszawa 1987.

Horowski Jan, Święty Szczepan – każdy sługa pan, „Kurier Literacko-Naukowy” 13(1936), nr 52, s. 11.

Nadolski Bogusław TChr, Liturgika, t. 2: Liturgia i czas, Pallottinum, Poznań 1991.

Klimaszewska Jadwiga, Doroczne obrzędy ludowe, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, red. Maria Biernacka, Maria Frankowska, Wanda Paprocka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1981, s. 127-153.

Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 24: Mazowsze, cz. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1885.

Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 26: Mazowsze, cz. 3, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1887.

Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 33: Chełmskie, cz. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1890.

Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, red. bp Stefan Cichy, Pallottinum, Poznań 2003.

Kuczerenko Maria, Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia adwentowe i bożonarodzeniowe w parafii Gwizdów, Parafia Rzymskokatolicka w Gwizdowie, Gwizdów 1999.

Kupisiński Zdzisław, Adwent i Boże Narodzenie w regionie opoczyńskim. Studium religijności ludowej, Verbinum, Warszawa 1997.

Kwaśniewicz Krystyna, Zwyczaje doroczne, w: Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. Danuta Tylkowa, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków−Warszawa 2000, s. 349-384.

Marlewski Franciszek (red.), Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego z uwzględnieniem obrzędów i zwyczajów ludowych oraz literatury polskiej. Księga ku pouczeniu i zbudowaniu wiernych katolików, Wydawnictwo św. Stanisława, Katowice 1931.

Mielicka Halina, Kultura obyczajowa mieszkańców wsi kieleckiej XIX i XX wieku, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1995.

Nadolski Bogusław TChr, Liturgika, t. 2: Liturgia i czas, Pallottinum, Poznań 1991.

Ogrodowska Barbara, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Sport i Turystyka. MUZA SA, Warszawa 2009.

Ogrodowska Barbara, Radość wszelkiego stworzenia – rzecz o Adwencie i Bożym Narodzeniu − historia, tradycja, obyczaj Polski, Verbinum, Warszawa 2008.

Ogrodowska Barbara, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Verbinum, Warszawa 2000.

Olesiejuk Feliks, Zwyczaje i obrzędy ludu Międzyrzecczyzny, Urząd Gminy w Drelowie, Drelów 2000.

Paweł VI, Evangelii Nuntiandi. Adhortacja Apostolska o ewangelizacji w świecie współczesnym, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM, Wrocław 2001, nr 20.

Perszon Jan, Godné zwëki. Zwyczaje i obrzędy okresu adwentu i Bożego Narodzenia w regionie wejherowskim, Pektor, Luzino 1991.

Perszon Jan, Rëbôcczi Godë. Zwyczaje i wierzenia w okresie adwentu i Bożego Narodzenia u Kaszubów Helskich. Studium etnograficzne, Pektor, Jastarnia 1992.

Piszczek Wacław CM, Wspomnienie świętych na każdy dzień. Martyrologium, Wydawnictwo Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, Kraków 2005.

Pośpiech Jerzy, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1987.

Szymik Stefan, Szczepan Diakon, w: Encyklopedia Katolicka, t. 18, red. Edward Gigilewicz i in., TN KUL, Lublin 2013, kol. 1449-1450.

Zaleski Wincenty SDB, Rok kościelny. Święta Pańskie, Matki Bożej, Apostołów, Świętych i Błogosławionych Pańskich oraz dni okolicznościowe, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1989.

Zaleski Wincenty SDB, Święci na każdy dzień, wyd. uzupełnione, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1996.