Udział bernardynów w powstaniu listopadowym i popowstaniowe losy ich klasztorów

Aleksander Krzysztof  Sitnik

doi:10.18290/rt20674-3

Data publikacji : 2020-04-29

Tom 67 Nr 4 (2020)

Udział bernardynów w powstaniu listopadowym i popowstaniowe losy ich klasztorów

Aleksander Krzysztof Sitnik

DOI: https://doi.org/10.18290/rt20674-3

Abstrakt

Według historyków udział Zakonu Braci Mniejszych w powstaniu listopadowym był znaczący. W świetle źródeł historycznych piękną kartę w zrywie narodowym zapisali bernardyni w Królestwie Kongresowym i na ziemiach bezpośrednio wcielonych do rosyjskiego imperium, gdzie był duży ucisk narodowościowy i gdzie wybuchło krwawe powstanie listopadowe w 1830 roku. Środowisko bernardyńskie okazało się podatnym gruntem na hasła wolnościowe, stąd wielu zakonników uczestniczyło w ruchach wyzwoleńczych, choć należy pamiętać, że Stolica Apostolska zabraniała udziału w rewolucjach. Wielu bernardynów zgłosiło się na kapelanów oddziałów powstańczych czy do partyzantki pułkownika Józefa Zaliwskiego. W sposób szczególny wyróżniali się Poncjan Brzeziński OFM i kaznodzieja Benwenuty Mańkowski. Ważną rolę odegrały klasztory bernardynów, stanowiąc dla powstańców bazę przerzutową i wsparcie zarówno pod względem duchowym jak i materialnym. Na podstawie dotychczasowej wiedzy poza Brzezińskim i Mańkowskim żaden z bernardynów w okresie popowstaniowym nie został aresztowany czy skazany na wygnanie. Na podstawie fragmentarycznych wiadomości można jednak wysnuć wniosek, że rola tych zakonników w czasie powstania była niebagatelna. „Przyszłe pokolenia, jak pisał Charles Montalambert, będą sobie opowiadały o owej wspaniałej zgodzie duchowieństwa z ludem, [...] o tych Bernardynach i wiejskich proboszczach, przybywających konno, z szablą u boku, aby umrzeć na czele swoich owieczek”.

Słowa kluczowe:

bernardyni, klasztor, kościół, powstanie listopadowe, kasata

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Boudou Adrien, Stolica Święta a Rosja. Stosunki dyplomatyczne między niemi w XIX stuleciu, 1814-1847, t. 1, Kraków 1928.

Dangel Stanisław, Rok 1831 w Mińszczyźnie, t. 2, Warszawa 1925.

Dębowska Maria, Klasztor i parafia ojców Bernardynów w Janowie na Podolu, „Nasza Przeszłość” 2002, t. 97, s. 153-166.

Gach Piotr Paweł, Formy działalności Braci Mniejszych franciszkanów (bernardynów) na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w latach 1773-1914, w: Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. Bernardynów w Polsce (1453-2003), red. Wiesław Franciszek Murawiec, Damian Andrzej Muskus, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 265-335.

Gach Piotr Paweł, Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska, 1773-1914, Lublin 1984.

Gach Piotr Paweł, Struktury i działalność duszpasterska zakonów męskich na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1773-1914, Lublin 1999.

Gach Piotr Paweł, Żywot Poncjana Stanisława Brzezińskiego (1795-1855) przez niego samego opowiedziany, w: Tempus est optimus magister vitae. Prace dedykowane Ojcu Profesorowi Wiesławowi Franciszkowi Murawcowi OFM, red. Aleksander Krzysztof Sitnik, Kraków 2010, s. 159-166.

Gach Piotr, Popowstaniowa kasata klasztorów w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w 1832 roku, „Roczniki Humanistyczne” 28(1980), z. 2, s. 191-213.

Grudziński Kajetan Jan, Sitnik Aleksander Krzysztof, Bernardyni czerniakowscy. Dzieje klasztoru i kościoła oo. Bernardynów w Czerniakowie pod Warszawą (1691-1950), „Studia Franciszkańskie” 2016, nr 26, s. 163-236.

Grudziński Kajetan Jan, Sitnik Aleksander Krzysztof, Bernardyni w służbie Ojczyzny, 1453-1953, Kalwaria Zebrzydowska 2015.

Grudziński Kajetan Jan, Sitnik Aleksander Krzysztof, Klasztor oo. Bernardynów w Radomiu, 1468-1968. Szkic historyczny, w: Wpisani w dzieje Radomia. Pięćset pięćdziesiąta rocznica przybycia oo. Bernardynów do Radomia (1468-2018), red. M. Krawczyk, A.K. Sitnik, Kalwaria Zebrzydowska 2018, s. 11-95.

Grudziński Kajetan, Brzeziński Poncjan Stanisław Józef (1795-1855), w: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Warszawa 1981, s. 73-74.

Grudziński Kajetan, Cytowiany, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 42-44.

Grudziński Kajetan, Datnów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 44-47.

Grudziński Kajetan, Działalność patriotyczna, w: Zakon Braci Mniejszych – franciszkanów, cz. 3, Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, red. Joachim Roman Bar, Warszawa 1978, s. 95-131.

Grudziński Kajetan, Józefów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 99-102.

Grudziński Kajetan, Piotrków Trybunalski, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 258-264.

Grudziński Kajetan, Słuck, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 337-338.

Grudziński Kajetan, Święta Anna (Przyrów), w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 365-370.

Grudziński Kajetan, Telsze, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 378-381.

Grudziński Kajetan, Wilno, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 433-440.

Jabłońska-Deptuła Ewa, Przystosowanie i opór. Zakony męskie w Królestwie Polskim, Warszawa 1983.

Kalinowska Barbara, Bernardyni w Ostrołęce, 1664-1864, Ostrołęka 2011.

Kantak Kamil, Bernardyni polscy, 1573-1795-1932, t. 2, Lwów 1933.

Murawiec Wiesław Franciszek, Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454-1864, Kraków 1973.

Murawiec Wiesław Franciszek, Brześć Litewski, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 26-29.

Murawiec Wiesław Franciszek, Budsław, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 31-34.

Murawiec Wiesław Franciszek, Mańkowski (Mańko) Benwenuty Walenty (1816-1863), w: Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Warszawa 1981, s. 306-307.

Murawiec Wiesław Franciszek, Mańkowski (Mańko) Walenty, imię zakonne Benwenuty, w: Polski słownik biograficzny, t. 19, red. Emanuel Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, s. 514.

Murawiec Wiesław Franciszek, Mohylew, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 223-226.

Murawiec Wiesław Franciszek, Warszawa – św. Anna, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 398-409.

Murawiec Wiesław Franciszek, Zaangażowanie patriotyczne zakonników franciszkańskich Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP w Polsce, w: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 9, red. Jan Walkusz, Lublin 2010, s. 297-319.

Nowak Edward, Rys dziejów duszpasterstwa wojskowego w Polsce, 968-1831, Warszawa 1932.

Pachoński Jan, Młokosiewicz Franciszek, w: Polski słownik biograficzny, t. 21, red. Emanuel Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976, s. 436-437.

Radwan Marian, Antyzakonna polityka caratu w XIX wieku, „Studia Catholica Podoliae” 2003, nr 1, s. 157-207.

Rosowski Witalij, Losy zakonników z klasztorów rzymskokatolickich na Ukrainie Prawobrzeńnej skasowanych w XIX w., w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, t. 1: Geneza kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego, red. Marek Derwich, Wrocław 2014, s. 287-301.

Skarbek Jan, Udział duchowieństwa województwa lubelskiego w powstaniu listopadowym, „Roczniki Humanistyczne” 17(1969), z. 2, s. 83-93.

Skarbek Jan, Ziółek Jan, Duchowieństwo w powstaniu listopadowym (1830-1831), „Novum” 1973, nr 11-12, s. 33-123.

Słownik biograficzny księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w., t. 4, red. B. Stanaszek, R. Nowakowski, P. Tylec, Sandomierz 2019.

Śliwowska Wiktoria, Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Bernardyni polscy, 1772-1946, t. 3, Kalwaria Zebrzydowska 1992.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Janów, w: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 95-96.

Wyczawski Hieronim Eugeniusz, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, wyd. drugie uzupełnił Mikołaj Rudyk, Kalwaria Zebrzydowska 2006.

Zajewski Władysław, Powstanie listopadowe 1830-1831. Polityka – wojna – dyplomacja, Toruń 2002.

Zalewski Ludwik, Brzeziński Poncjan, w: Polski słownik biograficzny, t. 3, red. Władysław Konopczyński, Kraków 1937, s. 41.

Zalewski Ludwik, Z dziejów partyzantki r. 1833 w województwie lubelskim, Lublin 1934.

Zharuk Oleg, Fundacja i dzieje klasztoru bernardynów w Jarmolińcach na Podolu, „Studia Franciszkańskie” 2018, nr 28, s. 389-421.