Towarzystwo każdemu z członków: „rozkazuje” – czasowniki deontyczne w wewnętrznych dokumentach filomatów

Kinga Tutak

doi:10.18290/rh24721.8s

Data publikacji : 2025-01-09

Tom 72 Nr 1 Zeszyt specjalny (2024)

Towarzystwo każdemu z członków: „rozkazuje” – czasowniki deontyczne w wewnętrznych dokumentach filomatów

Kinga Tutak

https://orcid.org/0000-0002-1025-6902

DOI: https://doi.org/10.18290/rh24721.8s

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest funkcjonowanie czasowników deontycznych w wybranych typach wypowiedzi filomatów, przede wszystkim w ustawach, dekretach i instrukcjach – ogólnie: w wypowiedziach o charakterze normatywnym. Tego typu teksty pełnią dwie funkcje: kreatywną, ponieważ tworzą pewien stan rzeczy, oraz dyrektywną, która wiąże się z wpływaniem na postępowanie odbiorców. Korpus badawczy stanowią dwa tomy Materiałów do historii Towarzystwa Filomatów wydane w Krakowie w latach 1920-1921. Przeprowadzona kwerenda wykazała, że najwięcej czasowników deontycznych pojawia się w ustawach. Dominują wśród nich słowa konstytuujące nakazy, rzadziej występują czasowniki wyrażające pozwolenie oraz czasowniki zakazu. W strukturze semantyczno-pragmatycznej omawianych czasowników zostały wyróżnione cztery komponenty, tj. sprawca i odbiorca deontyczny, potencjalna akcja i uwarunkowania. Czasowniki deontyczne konstytuują wypowiedzi o charakterze normatywnym, które dotyczą działań ludzi połączonych wymianą myśli, wzajemnym oddziaływaniem intelektualnym i emocjonalnym, a więc tworzących kolektyw myślowy w rozumieniu Ludwika Flecka.

Słowa kluczowe:

Towarzystwo Filomatów, wewnętrzne dokumenty filomatów, czasowniki deontyczne, kolektyw myślowy

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Borowczyk, Jerzy. 2014. Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1824-1870). Wydawnictwo Naukowe UAM.

Böttger, Hugo. 1912. Handbuch für den deutschen Burschenschafter. Carl Heymanns Verlag.

Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Tłum. Maria Tuszkiewicz. Wydawnictwo Lubelskie.

Fleck, Ludwik. 2007. Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, red. Sylwia Werner, Claus Zittel i Florian Schmaltz. Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.

Furmanik, Stanisław. 1995. „O interpunkcji w drukach staropolskich”. Pamiętnik Literacki 46 (4): 426-468.

Górski, Konrad. 1978. Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Jędrzejko, Ewa. 1978. Semantyka i składnia polskich czasowników deontycznych. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Klimus, Elżbieta. 2018. „Korespondencja Filomatów z lat 1817-1823 jako źródło do historii związków młodzieży akademickiej”. W: Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. 7: „Prywatne światy zamknięte w listach”, red. nauk. Jarosław Kita i Maria Korybut-Marciniak, 113-125. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://doi.org/10.18778/8142-182-9.09.

Kurzowa, Zofia. 2006. Ze studiów nad polszczyzną kresową. Wybór prac (Prace Językoznawcze 3). Universitas.

Łapa, Romana. 2021. Językoznawcze studia nad modalnością. Wydawnictwo Naukowe UAM.

Łapa, Romana. 2003. Predykatywne wyrażenia modalne z bezokolicznikiem we współczesnej polskiej prasie. Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne.

Malinowska, Ewa. 2019. „Świat nakazów, zakazów i powinności”. W: Reprezentacje świata w dyskursach (modele, obrazy, wizje), red. Bernadetta Ciesek-Ślizowska, Beata Duda, Ewa Ficek i Katarzyna Sujkowska-Sobisz, 78-84. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Materiały do historii Towarzystwa Filomatów. Archiwum Filomatów. 1920-1921, cz. 2, t. 1-2, wydali Stanisław Szpotański i Stanisława Pietraszkiewiczówna. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.

Materiały do historii Towarzystwa Filomatów. Archiwum Filomatów. 1934, cz. 2, t. 3, wyd. Stanisława Pietraszkiewiczówna. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.

Pietraszkiewiczówna, Stanisława. 1912. Dzieje Filomatów w zarysie. G. Gebethner i Sp.

Puzynina, Jadwiga. 2015. „Powinność i obowiązek”. LingVaria, nr specjalny, 10: 121-130. https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.1SP.10.

Tutak, Kinga. 2013. O dedykacjach w drukach polskich XVI i XVII w. (grafia i interpunkcja). Księgarnia Akademicka.

Tutak, Kinga. 2009. „Wybrane elementy egocentryczne w języku filomatów i filaretów”. W: W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo – słownictwo – polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci profesor Zofii Kurzowej. Kraków 16-17 maja 2008, red. Mirosław Skarżyński i Monika Szpiczakowska, 219-227. Księgarnia Akademicka.

Wojda, Patrycja. 2022. „Jak filomaci opowiadali swoją młodość? Analiza przemówień Towarzystwa Filomatycznego z lat 1818-1821”. Pamiętnik Literacki 113 (3):101-120. https://doi.org/10.18318/pl.2022.3.6.

Zawadzka, Danuta. 2000. „Z listownika filomatów”. W: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, red. Jolanta Sztachelska i Elżbieta Dąbrowicz, 33-44. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.