Elekcja Stanisława Leszczyńskiego a szlachta lubelska w 1704 r.

Wiesław Bondyra

doi:10.18290/rh237102s.9

Data publikacji : 2024-02-20

Tom 71 Nr 2sp (2023)

Elekcja Stanisława Leszczyńskiego a szlachta lubelska w 1704 r.

Wiesław Bondyra

https://orcid.org/0000-0001-5813-777X

DOI: https://doi.org/10.18290/rh237102s.9

Abstrakt

Z chwilą wkroczenia w granice Rzeczypospolitej wojsk szwedzkich podczas trzeciej wojny północnej wśród szlachty nastąpiła polaryzacja postaw wobec najeźdźcy oraz wobec króla Augusta II Wettina. Monarsze, który nie bardzo rozumiał i nie chciał rozumieć swych polskich i litewskich poddanych, zarzucano wywołanie powszechnie niechcianej wojny, zawarcie sojuszu z Rosją bez zgody sejmu oraz notoryczne łamanie praw i wolności szlacheckich. Część szlachty wielkopolskiej i mazowieckiej w zawiązanej konfederacji warszawskiej ostatecznie ogłosiła wypowiedzenie posłuszeństwa Augustowi, a król szwedzki Karol XII w parodii elekcji w 1704 r. wymusił powołanie na tron Stanisława Leszczyńskiego, zupełnie uległego dyktatowi swego protektora. Wobec nieznośnej i brutalnej okupacji szwedzkiej zdecydowana większość szlachty małopolskiej, w tym lubelskiej, opowiedziała się przeciwko najeźdźcom, a po stronie dotychczasowego władcy, w odpowiedzi na wydarzenia warszawskie zawiązując generalną konfederację sandomierską. Szlachta województwa lubelskiego wiernie trwała przy Auguście, podając w wątpliwość legalność jego detronizacji, a więc także bezprawnego obioru następcy, i to w tak niegodziwych okolicznościach. Tym niemniej niektórzy z magnackich luminarzy, jak Tarłowie czy Lubomirscy, stopniowo poczęli przechodzić do obozu przeciwnika. Wprawdzie na terenie województwa nie doszło do ważnych starć zbrojnych nadal toczącej się wojny, jednak ze względu na swe położenie geograficzne zostało ono dotknięte rujnującymi skutkami przemarszów, stacjonowania i akcji represyjnych zarówno wojsk obcych, czyli szwedzkich, saskich i rosyjskich, jak też i własnych polsko-litewskich, reprezentujących oba zwalczające się stronnictwa. Sytuacji tej nie zmieniła nawet wymuszona przez Szwedów abdykacja Augusta II w 1706 r., bowiem większość szlachty lubelskiej nadal nie chciała uznać panowania Leszczyńskiego aż do niespodziewanej klęski Szwedów pod Połtawą w 1709 r. i ucieczki „antykróla” z kraju.

Słowa kluczowe:

wielka wojna północna, województwo lubelskie, szlachta, sejmiki, elekcja królewska 1704 r., wojna domowa, zniszczenia wojenne

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Anusik, Zbigniew. Karol XII. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006.

Bondyra, Wiesław. „Tarłowie i szlachta województwa lubelskiego w pierwszej połowie XVIII w.”. W Tarłowie. Rola i znaczenie rodziny w dziejach ogólnonarodowych i lokalnych XVI-XIX w., 72-79. Janowiec: Towarzystwo Przyjaciół Janowca, 2007.

Dybaś, Bogusław. Sejm pacyfikacyjny w 1699 r. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1991.

Feldman, Józef. Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704-1709. Kraków: Polska Akademia Umiejetności, 1925.

Feldman, Józef. Stanisław Leszczyński, oprac. Jacek Staszewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984.

Finkel, Ludwik. „Elekcja Leszczyńskiego w roku 1704 wedle broszur współczesnych”, Przewodnik Naukowy i Literacki 12, z. 1(1884): 40-59.

Gierowski, Józef. „Lubomirski Jerzy Dominik”. W Polski słownik biograficzny, red. Emanuel Rostworowski. T. 18, 20-21. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.

Gierowski, Józef. W cieniu Ligi Północnej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.

Haratym, Andrzej. „Szaniawski Adam Kazimierz”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 46, 611-612. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2010.

Hyczko, Gustawa. „Działania wojenne trzeciej wojny północnej (1700-1721) w województwie lubelskim”. Rocznik Lubelski 8 (1965): 77-101.

Hyczko, Gustawa. „Straty i zniszczenia wojenne we wsiach lubelskich oraz ich skutki w latach trzeciej wojny północnej (1700-1721)”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 19 (1968): 33-54.

Jarochowski, Kazimierz. Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską. Poznań, 1856.

Jarochowski, Kazimierz. Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię polską aż do elekcji S. Leszczyńskiego (1702-1704). Poznań, 1874.

Jarochowski, Kazimierz. „Dzieje panowania Augusta II od elekcji Stanisława Leszczyńskiego aż do bitwy pułtawskiej (1704-1709)”. Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego 17, z. 1(1890): 1-150.

Kołodziej, Robert. „Tarło Adam Piotr”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 52, 249-250. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2019.

Kołodziej, Robert. „Tarło Adam Piotr”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 52, 321-322. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2019.

Kopiec, Jan. „Dyplomacja papieska wobec sporu o tron polski w latach 1704-1709”. Nasza Przeszłość 138 (2022): 81-105.

Kosińska, Urszula. „Tarło Adam Piotr”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 52, 250-253. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2019.

Kosińska, Urszula. „Tarło Stanisław Franciszek”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 52, 322-325. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2019.

Kowalski, Rafał. „Rozbieżności w gronie opozycji przeciwko rządom króla Augusta II w Koronie w okresie dominacji szwedzkiej w latach 1704-1706”. Echa Przeszłości 20, z. 1(2019): 195-227.

Kriegseisen, Wojciech. Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669-1717. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.

Link-Lenczowski, Andrzej. „Morsztyn (Morstin) Stanisław”. W Polski słownik biograficzny, red. Emanuel Rostworowski. T. 21, 822-826. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1976.

Link-Lenczowski, Andrzej. „Potocki Józef”. W Polski słownik biograficzny, red. Emanuel Rostworowski. T. 28, 59-72. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1985.

Łakociński, Zygmunt. Magnus Stenbock w Polsce. Przyczynek do historii szwedzkich zdobyczy w czasie wojny północnej. Kraków: Polska Akademia Nauk – Oddział w Krakowie, 1967.

Palkij, Henryk. „Szczuka Stanisław Antoni”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 47, 469-481. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2011.

Panek, Agnieszka. „Sejmik lubelski w okresie wojny północnej 1702-1716”. W Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. Jadwiga Muszyńska, 149-166. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2001.

Panek, Agnieszka. Sejmik lubelski za Sasów (1697-1763). Opole 2000, mps w Archiwum Uniwersytetu Opolskiego.

Pielas, Jacek. „Szlachta sandomierska wobec najważniejszych wydarzeń politycznych pierwszych lat panowania Augusta II (1696-1704)”. W Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. Jadwiga Muszyńska, 127-148. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2001.

Poraziński, Jarosław. Epiphania Poloniae. Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny północnej (1702-1710). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999.

Poraziński, Jarosław. „Funkcje polityczne i ustrojowe rad senatu w latach 1697-1717”. Kwartalnik Historyczny 91 (1984): 25-44.

Poraziński, Jarosław. „Sejm lubelski w 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII w.”. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 83, z. 1(1988).

Redakcja. „Szaniawski Konstanty Felicjan”. W Polski słownik biograficzny, red. Andrzej Romanowski. T. 47, 19-26. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 2011.

Sawicki, Mariusz. „Elekcja i koronacja Stanisława Leszczyńskiego w świetle polskich gazet ulotnych”. W Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI-XVIII wieku, red. Henryk Suchojad, 105-114. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2001.

Skrzypietz, Aleksandra. Jakub Sobieski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2015.

Staszewski, Jacek. August II Mocny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998.

Staszewski, Jacek. „Lipski Feliks Aleksander”. W Polski słownik biograficzny, red. Emanuel Rostworowski. T. 17, 418-420. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1972.

Szczygielski, Wacław. „Lubomirski Teodor”. W Polski słownik biograficzny, red. Emanuel Rostworowski. T. 18, 60-63. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.

Wimmer, Jan. Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej (1700-1717). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1956.

Zwierzykowski, Michał. „Elekcja Stanisława Leszczyńskiego w roku 1704 – wynik przypadku czy efekt działań politycznych?”. W Wokół wolnych elekcji w państwie polsko-litewskim XVI-XVIII wieku. O znaczeniu idei wyboru – między prawami a obowiązkami, red. Mariusz Markiewicz, Dariusz Rolnik i Filip Wolański, 388-406. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.

Zwierzykowski, Michał, i Maciej Forycki. „Geneza elekcji Stanisława Leszczyńskiego w 1704 r. w ujęciu Woltera”. Klio. Czasopsmo poświęcone dziejom Polski i powszechnym 25, nr 2(2013): 3-20.