Unicka diecezja smoleńska do 1654 r. Przyczynek do dziejów polityki wyznaniowej w Rzeczypospolitej czasów Wazów

Andrzej Gil

doi:10.18290/rh237102s.6

Data publikacji : 2024-02-20

Tom 71 Nr 2sp (2023)

Unicka diecezja smoleńska do 1654 r. Przyczynek do dziejów polityki wyznaniowej w Rzeczypospolitej czasów Wazów

Andrzej Gil

https://orcid.org/0000-0002-6415-8339

DOI: https://doi.org/10.18290/rh237102s.6

Abstrakt

Zajęcie nowych ziem na wschodzie Rzeczypospolitej, usankcjonowane pokojem w Deulinie i w Polanowie, dało asumpt kolejnym władcom z rodu Wazów do prowadzenia tamże własnej polityki wyznaniowej. Specyficzne usytuowanie prawne nowych województw: smoleńskiego i czernihowsko-‑siewierskiego, pozwoliło im na wprowadzenie własnych wizji organizacji religijnej miejscowych społeczności. Miejscowa szlachta uzyskała przywilej wyznawania tylko religii katolickiej w obu obrządkach: zachodnim i wschodnim. Dlatego też zorganizowana została unicka archidiecezja smoleńska, mająca wpływać na religijność miejscowej ludności prawosławnej w duchu nauczania Kościoła katolickiego. Przy okazji miała dokonać się także reorientacja kulturowa w kierunku Zachodu, reprezentowanego w tym konkretnym czasie przez barokowy sztafaż. W czasie przynależności tych ziem do Rzeczypospolitej na czele eparchii stało trzech biskupów: Sergiusz, Lew Kreuza oraz Andrzej Kwaśniński Złoty. Pełniona przez nich posługa w pewnej mierze przyniosła pożądany skutek, bowiem, mimo ogromnych starań po ponownym zajęciu tych ziem przez Rosję, nie dało się w pełni wykorzenić wpływów zachodnich w miejscowym społeczeństwie oraz w tworzonym przezeń krajobrazie kulturowym. Wszystko to było efektem polityki wyznaniowej monarchów w rodu Wazów, działających tak z rozmysłem, jak i wykorzystujących zachodzące wówczas na kontynencie europejskim procesy unifikacji religijnej i kulturowej.

Słowa kluczowe:

smoleńskie, czernihowsko-siewierskie, Wazowie, polityka wyznaniowa, Kościół unicki

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Aleksandrov, Sergei V. Smolenskaya osada. 1609-1611. Moskva: Veche, 2011 [Александров Сергей В. Смоленская осада. 1609-1611. Москва: Вече, 2011].

Bobiatyński, Konrad. Od Smoleńska do Wilna. Wojna Rzeczypospolitej z Moskwą 1654-1655. Zabrze: Wydawnictwo Inforteditions, 2004.

Długosz, Teofil ks. dr. Dzieje diecezji smoleńskiej. Lwów: Skład Główny w Księgarni Gubrynowicza i Syna, 1937.

Dumin, Stanislav. „K istorii razvitiia lennogo ziemlievladeniia v Rechi Pospolitoi v XVII veke”. Sovetskoie slavanovedeniie 2 (1986): 43-57 [Думин, Станислав. „К истории ленного землевладения в Речи Посполитой в XVII веке”. Советское славяноведение 2 (1986): 43-57].

Dumin, Stanislav. „Smolenskoe voievodstvo v sostave Rechi Pospolitoi v 1618-1654 gg. (po materialam Litovskoi Metriki)”. V Smolenskaa shlakhta, ed. B.G. Fedorov. T. 1, 54-98. Moskva: Russkoe ekonomicheskoie obshchestvo, 2006 [Думин, Станислав. „Смоленское воеводство в составе Речи Посполитой в 1618-1654 гг. (по материалам Литовской метрики)”. B Смоленская шлахта, ред. Б.Г. Федоров. T. 1, 54-98. Москва: Русское економическое общество, 2006].

Dzięgielewski, Jan. O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania Władysława IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Floria, Boris. „Polozheniie pravoslavnogo naseleniia Smolenshchini v sostave Rechi Pospolitoi (20-e – 30-e godi XVII v.)”. Revue des études Slaves 70, no 2 (1988): 333-345 [Florja, Boris. „Положение православного населения смоленщины в Речи Посполитой (20-е – 30-е XVII годы в.)”. Revue des études Slaves 70, № 2 (1988): 333-345].

Floria, Boris. „Prerogativa Sigizmunda III smolenskoi shlakhte. K istorii religioznoi nieterpimosti v Rechi Pospolitoi pervoi polovini XVII veka”. V Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Stanisław Bylina, 221-223. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1997 [Флоря, Борис. „Прерогатива Сигизмунда III смоленской шлахте. К истории религиозной первой половины XVII века”. B Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ред. Stanisław Bylina, 221-223. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1997].

Floria, Boris. „Smolenshchina i Moskovskaia Patriarkhiia nakanune Russko-polskoi voini”. Slavianskii Almanakh 2002, 49-54. Moskva, 2003 [Флоря, Борис. „Смоленщина и Московская Патриархия накануне Русско-польской войны”. Славянский Альманах 2002, 49-54. Москва, 2003].

Gosiewski, Jan Paweł. „Fundacje sakralne wojewody smoleńskiego Aleksandra Korwina Gosiewskiego”. Nasza Przeszłość 139 (2023): 129-163.

Jaworska, Marta. „‘Moskiewski dwór’ królewicza Władysława IV w latach 1617-1618”. Kronika Zamkowa – Roczniki 2 (2015): 30-58.

Krajcar, Jan. „Religious Conditions in Smolensk 1611-1654”. Orientalia Christiana Periodica 33, fasc. 2 (1967): 404-456.

Kulakovskyi, Petro. „Zemlevolodinnia Pisochinskikh na Chernikhovo-sivershchini (1633-1646)”. Visnik Lvivskogo universitetu. Seria Historichna, vip. 37/1 (2002): 183-197 [Кулаковський, Петро. „Землеволоління Пісочинських на Чернігово-сіверщині (1633-1646)”. Вісник Лвівського універсітета. Серія історична, вип. 37/1 (2002): 183-197].

Kulakovskyi, Petro. Chernikhovo-sivershchina u skladi Rechi Pospolitoii 1618-1648. Kyiv: Tempora, 2006 [Кулаковський, Петро. Чернігово-сівершина у складі Речі Посполитої (1618-1648). Київ: Темпора, 2006].

Kułakowśkyj, Petro. „Kolonizacja Kijowszczyzny i Czernihowszczyzny (1596-1648)”. W Modernizacja struktur władzy w warunkach opóźnienia. Europa Środkowa i Wschodnia na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, red. Marian Dygo, Sławomir Gawlas i Hieronim Grala, 155-172. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1999.

Kulakovskyi, Petro. „Tserkovni struktury na Chernihovo-sivershchyni za polskoi doby (1618-1648)”. Naukovi pratsi istorichnokho fakultetu Zaporizkoho derzhavnokho universitetu, vip. 19(2005): 22-28 [Кулаковський, Петро. „Церковні структури на Чернігово-сіверщині за польської доби (1618-1648)”. Наукові праці історичного факультету Запорізького державного університету, вип. 19 (2005): 22-28].

Kułakowśkyj, Petro. „Urzędnicy ziemscy Czernihowszczyzny i Siewierszczyzny (do 1648 r.)”. Studia Źródłoznawcze. Commentationes 38 (2000): 53-80.

Kurakin, Yurii. „Rasprostranieniie katolichestva i uniatstva na zemlakh chernogovskogo voievodstva v 1-oi polovinie XVII v.”. V Slavianie i ikh sosiedi, vip. 3: Katolitsism i pravoslavie v sredniie veka, 96-108. Moskva: Akademiya nauk SSSR, In-t slavyanovedeniya i balkanistiki, 1991 [Куракин, Юрий. „Распространение католичества и униатства на землях черниговского воеводства в 1-ой половине XVII в.”. В Славяне и их соседи, вып. 3: Католицизм и православие в средние века, 96-108. Москва: Академия наук СССР, Ин-т славяноведения и балканистики, 1991].

Lep’javko, Serhii. „Chernihivskii kozatskii polk”. V Istoria administrativno-teritorialnogo ustroiu Chernikhovo-Sivershchini. Materiali naukowo-praktichnoi konferentsii (Chernikhiv, 4 zhovtnia 2007 r.), eds. Serhii Lep’javko i M. Boiko, 41-50. Nizhin: Vidavnitstvo „Aspekt-Poligraf”, 2007 [Леп’явко, Сергій. „Чернігівський козацький полк”. В Історія адміністративно- територіального устрою Чернігово-Сіверщини. Матеріали науково-практичної конференції (Чернігів, 4 жовтня 2007 р.), ред. Сергій Леп’явко и М. Бойко, 41-50. Ніжин: Видавництво „Аспект-Поліграф”, 2007].

Lukashova, Svetlana, i Vladimir Pidgaiko. „Isaia Kopinskii”. V Pravoslavnaia Entsiklopedia, ed. Patriarkh Kirill. T. 27, 131-134. Moskva: Pravoslavnaia Entsiklopedia, 2011 [Лукашова, Светлана, и Владимир Пидгайко. „Исаия Копинский”. В Православная Энциклопедия, ред. Патриарх Кирилл. T. 27, 131-134. Москва: Православная Энциклопедия, 2011].

Michalak, Ryszard. „Polityka wyznaniowa. Zakres zjawiska”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, 26, no 1 (2019): 23-35.

Panutsevich, Vatslau. Sviaty Yazafat, arkhiepiskop polatski. Polatsk: Safiia, 2000 [Пануцэвіч, Вацлаў. Святы Язафат, архіяпіскап полацкі. Полацк: Сафія, 2000].

Pięta, Marek. Od I Dymitriady do rozejmu w Dywilinie. Z dziejów wojen polsko-moskiewskich w pierwszej połowie XVII wieku. Zabrze–Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Inforteditions, 2018.

Polak, Wojciech. O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607-1612. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014.

Poppe, Andrzej. „Fundacja biskupstwa smoleńskiego”. Przegląd Historyczny 57, z. 4 (1966): 538-557.

Prokhorov, Vladimir. Smolenshchina v dokumentakh Litovskoi metryki pervoi polovini XVII v. Vladeltsi i ikh maietnosti. Smolensk: Krai Smolenskii, 2017 [Прохоров, Владимир. Смоленщина в документах Литовской метрики первой поровины XVII в. Владельцы и их маетности. Смоленск: Смоленский Край, 2017].

Provalenkova, Irina. „Predstaviteli ‘smolenskoi shlakhti’ na territorii orlovskoi gubernii v XVII – nachale XX v.”. Uchenyie zapiski Orlovskogo gosudarstvennogo universiteta. Nauchnyi zhurnal, no 1(2009): 55-63 [Проваленкова, Ирина. „Представители ‘смоленской шляхты’ на территории Орловской губернии в XVII – начале XX в.”. Ученые записки Орловского государственного университета. Научный журнал, № 1(2009): 55-63].

Rogachevskii, Aleksandr. „K istorii pravovogo polozheniia evreiev v Smolenskom voievodstvie: privilegii 1639 g. evreiam g. Krasnogo (iż Litovskoi Metriki)”. V Evriei pogranichia: Smolenshchina, ed. S. Amosova, 55-130. Moskva: Tsentr nauchnykh rabotnikov i prepodavatelei iudaiki v vuzakh „Sefer”, 2018 [Рогачевский, Александр. „К истории правового положения евреев в Смоленском воеводстве: привилегии 1639 г. евреям г. Красного (из Литовской метрики)”. В Евреи пограничья: Смоленщина, ред. С. Амосова, 55-130. Москва: Центр научных работников и преподавателей иудаики в вузах «Сэфер», 2018].

Salmonowicz, Stanisław. „Geneza i treść uchwał konfederacji warszawskiej”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 19 (1974): 7-30.

Shiraev, Sergei. Etiudi po istorii arkhitekturi Smolenska i bielorusskoi Smolenshchini. Cmolensk: Izdanie Smolenskikh gosudarstvennikh muzeev i Gubono, 1924 [Шираев, Сергей. Этюды по истории архитектуры Смоленска и белорусской Смоленщины. Смоленск: Издание Смоленских государственных музеев и Губоно, 1924].

Skruten, Iosafat. „Zhittiepisi vasiliian”. V Zapysky China sv. Vasiliia Velikogo. T. 1, 284-291. [b.m.w.] 1924 [Скрутень, Йосафат, „Життеписи Василіян”. В Записки Чина св. Василія Великого. Т. 1, 284-291. [н.м.и.] 1924].

Timoshenko, Leonid. „Krevza Lev”. V Pravoslavnaia Entsiklopedia, ed. Patriarkh Kirill. Т. 38, 493-496. Moskva: Pravoslavnaia Entsiklopedia, 2015 [Тимошенко, Леонид. „Кревза Лев”. В Православная Энциклопедия, ред. Патриарх Кирилл. Т. 38, 493-496. Москва: Православная Энциклопедия, 2015].

Trofimovskii, Nikolai. Istoriko-statisticheskoie opisaniie smolenskoi eparkhii. Sanktpeterburg: V Tipografii dukhovnago zhurnala „Strannik”, 1864 [Трофимовский, Николай. Историко-статистическое описаiне смоленской епархiи. Санктпетербургъ: Въ Типографiи духовнаго журнала ‘Странникъ’, 1864].

Tyszkowski, Kazimierz. Wojna o Smoleńsk 1613-1615. Lwów: Towarzystwo Naukowe, 1932.

Walczak, Wojciech. Unicka eparchia turowsko-pińska w XVII-XVIII wieku. Struktura organizacyjna. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2012.

Vasilik, Ekaterina, i Adrian Selin. „Moskovskaia emigratsia v Rech Pospolituiu v pervoi treti XVII v.”. Drevniaia Rus. Voprosi medievistiki, no 1 (2021): 85-94 [Василик, Екатерина, и Адриан Селин. „Московская емиграция в Реч Посполитую в первой трети XVII в.”. Древняя Русь. Вопросы медиевистики, № 1 (2021): 85-94].