Obraz reformacji szlacheckiej w Wielkopolsce trzydzieści lat po konfederacji warszawskiej w świetle źródła kościelnego

Anna Jabłońska; Artur Hamryszczak

doi:10.18290/rh237102s.5

Data publikacji : 2024-02-20

Tom 71 Nr 2sp (2023)

Obraz reformacji szlacheckiej w Wielkopolsce trzydzieści lat po konfederacji warszawskiej w świetle źródła kościelnego

Anna Jabłońska

https://orcid.org/0000-0002-0111-7011

Artur Hamryszczak

https://orcid.org/0000-0002-2578-9971

DOI: https://doi.org/10.18290/rh237102s.5

Abstrakt

W artykule przedstawiono próbę odpowiedzi na pytanie, jak funkcjonowały wyznania reformowane na terenie Wielkopolski w kilkadziesiąt lat po 1573 r. Podstawę źródłową stanowi wizytacja archidiakonatu gnieźnieńskiego, obejmującego wschodnią część Wielkopolski, przeprowadzona w latach 1608-1609 przez Wincentego de Seve. We wspomnianej wizytacji zarejestrowano ponad 70 osób stanu szlacheckiego przynależących do różnych odłamów wyznania reformowanego. Jeżeli protestantem był właściciel wsi, w której znajdował się kościół parafialny, to świątynię przejmowano na zbór. Stąd też katoliccy mieszkańcy wsi uczestniczyli w nabożeństwach i sakramentach w kościołach sąsiednich miejscowości. Często w kościele działał minister protestancki, jednak celom religijnym służyły również prywatne domy. Funkcjonowały także miejsca stanowiące centra religijne oraz polityczne czy towarzyskie reformacji skupiające okolicę. Często rodziny protestanckie nie były jednolite wyznaniowo, a część ich członków była katolikami. Można zauważyć również, że reformacja traciła impet, gdyż protestanci nie byli aktywni w swoim działaniu i dochodziło do coraz większej liczby konwersji na katolicyzm.

Słowa kluczowe:

wizytacja, konfederacja warszawska, reformacja, protestantyzm, Wincenty de Seve, kontrreformacja, reforma katolicka, archidiakonat gnieźnieński, Wielkopolska, szlachta

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Augustyniak, Urszula. „Antyklerykalizm szlachecki w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako problem badawczy”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 57(2013): 96-122.

Bem, Kazimierz. „Ustroje Kościołów ewangelicko-reformowanych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przełomie XVI i XVII w.”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 57(2013): 123-153.

Dąbiński, Anton. „Heretyk”. W Encyklopedia katolicka, red. Jan Walkusz, Stanisław Janeczek i in. T. 6, 750-751. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1993.

Delumeau, Jean. Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w. T. 1-2. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.

Dokumenty soborów powszechnych. T. IV, cz. 1: (1511-1870) Lateran V, Trydent, Watykan I, oprac. Arkadiusz Baron i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.

Dworzaczkowa, Jolanta. Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1997.

Dworzaczkowa, Jolanta. „Konwersje na katolicyzm szlachty ewangelickiej wyznania czeskiego w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 50(2006): 89-100.

Dworzaczkowa, Jolanta. „Reformacja w Wielkopolsce”. W Dzieje Wielkopolski. T. 1: Do roku 1793, red. Jerzy Topolski, 542-573. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1969.

Dworzaczkowa, Jolanta. Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1995.

Dworzaczkowa, Jolanta. „Zbory braci czeskich w dawnym powiecie konińskim”. W Jolanta Dworzaczkowa. Z dziejów braci czeskich w Polsce, 41-47. Poznań: Instytut Historii UAM, 2003.

Dworzaczkowa, Jolanta. „Żywe słowo w działalności różnowierców wielkopolskich”. Roczniki Humanistyczne 34, z. 2 (1986): 145-148.

Górska, Krystyna. Parafie dekanatu węgrowskiego diecezji łuckiej w latach 1604-1805, rozprawa doktorska. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, 2023.

Hamryszczak, Artur. „Canonical visitations as historical source”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 105(2016): 53-62.

Jabłońska, Anna. Funkcje społeczne archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2013.

Jabłońska, Anna. „Obraz duchowieństwa parafialnego w świetle wizytacji Wincentego de Seve (1608-1609). Wybrane aspekty”. Roczniki Humanistyczne 65, z. 2(2017): 5-22.

Jabłońska, Anna. „Rola Kościoła w społeczeństwie staropolskim na przykładzie XVII-wiecznego archidiakonatu gnieźnieńskiego”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 112(2019): 199-218.

Kłoczowski, Jerzy. Dzieje chrześcijaństwa polskiego. Warszawa: Świat Książki, 2007.

Korolko, Mirosław. Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej 1573-1658. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1974.

Konfederacja warszawska 1573 roku wielka karta polskiej tolerancji, oprac. Mirosław Korolko i Janusz Tazbir. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1980.

Kościelny, Piotr. Dzieje reformacji w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2017.

Kriegseisen, Wojciech. „Reformacja a geneza demokracji szlacheckiej w Polsce”. Rocznik Teologiczny 60, z. 3(2018): 189-219.

Kumor, Bolesław. „Nieznane Ordinationes et Decreta synodu kurzelowskiego z 6-8 VI 1617”. Prawo Kanoniczne. Kwartalnik Prawno-Historyczny 11, nr 1-2(1968): 275-315.

Kumor, Bolesław, i Zdzisław Obertyński, red. Historia Kościoła w Polsce. T 1: Do roku 1764, cz. 2: Od roku 1506. Poznań: Pallottinum, 1974.

Litak, Stanisław. Od reformacji do Oświecenia. Kościół katolicki w Polsce nowożytnej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1994.

Litak, Stanisław. Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Łukaszewicz, Józef. O kościołach Braci Czeskich w dawnej Wielkiejpolsce. Poznań: Drukarnia Karola Pompejusza, 1835.

Maciuszko, Janusz T. Konfederacja warszawska 1573 roku. Geneza, pierwsze lata obowiązywania. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1984.

Małłek, Janusz. „Periodyzacja reformacji w Polsce”. Czasy Nowożytne 31(2017): 19-26.

Małłek, Janusz. „Zarys dziejów Reformacji w Wielkopolsce”. Gdański Rocznik Ewangelicki 10(2016): 21-31.

Masson, Hervé. Słownik herezji w Kościele katolickim. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 1993.

Myszor, Wincenty. „Herezja”. W Encyklopedia katolicka, red. Jan Walkusz, Stanisław Janeczek i in. T. 6, 751-754. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1993.

Schramm, Gottfried. Szlachta polska wobec reformacji 1548-1607. Warszawa: Neriton, 2013.

Szady, Bogumił. Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktura. Lublin: Wydawnictwo-Drukarnia Liber, 2003.

Szczygielski, Krzysztof. „Terminologia odnosząca się do konkubinatu XII-XVIII wieku w polskim ustawodawstwie synodalnym”. Miscellanea Historico-Iuridica 6(2008): 27-40.

Tazbir, Janusz. „Mniejszości wyznaniowe w Polsce XVI-XX w.”. W Jezuicka ars historica. Prace ofiarowane Księdzu Profesorowi Ludwikowi Grzebieniowi, red. Marek Inglot i Stanisław Obirek, 543-558. Kraków: Wydawnictwo WAM, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, 2001.

Tazbir, Janusz. Szlachta i teologowie. Studia z dziejów polskiej kontrreformacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1987.

Tazbir, Janusz. Tradycje tolerancji religijnej w Polsce. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.

Wijaczka, Jacek. „Reformacja w Koronie w XVI w. – sukces czy niepowodzenie?”. Gdański Rocznik Ewangelicki 8(2014): 13-34.

Wiśniowski, Eugeniusz. Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.

Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „«Jako by mogli być wychowywani młodzieńcy, z których by potem byli słudzy Kościoła Bożego». O wychowaniu w domach ministrów i ordynowaniu na synodach jednoty Braci czeskich w Wielkopolsce”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 55(2011): 187-204.