Spatial and ideological transformation of the Abbots’ Garden in Oliwa in the 18th century

Małgorzata Milecka; Seweryn Malawski

doi:10.18290/rh23714.4

Data publikacji : 2023-06-23

Tom 71 Nr 4 (2023)

Przestrzenne i ideowe przemiany ogrodu opackiego w Oliwie w XVIII wieku

Małgorzata Milecka

https://orcid.org/0000-0001-5988-9340

Seweryn Malawski

https://orcid.org/0000-0003-0638-188X

DOI: https://doi.org/10.18290/rh23714.4

Abstrakt

Od średniowiecza klasztory cysterskie stanowiły ośrodki architektury, ogrodnictwa, sztuki i rzemiosła. Ich opactwa wyróżniał także bogaty program teologiczny. W obrębie większych zespołów klasztornych opat zajmował reprezentacyjny budynek otoczony ozdobnym ogrodem. W XV wieku wzniesiono Pałac Opatów w Opactwie oliwskim ufundowanym w 1178 roku. Siedzibę opata rozbudowywali wielokrotnie kolejni opaci, między innymi: Kasper Geschkau, Dawid Konarski, Jan Grabiński, Aleksander Kęsowski, Franciszek Zaleski. Szczególne osiągnięcia w tej dziedzinie miał Józef Rybiński. Zbudował on nowy rokokowy pałac otoczony barokowym ogrodem. Ogród charakteryzował się bogatym programem nawiązującym do symboliki chrześcijańskiej. Po 1772 roku dobra cysterskie zostały skonfiskowane przez Prusy. W 1782 roku nowymi opatami zostali książę Karl von Hohenzollern- Hechingen, a następnie jego bratanek książę Józef. Z pomocą ogrodnika Johanna Georga Saltzmanna książę Karol powiększył ogród o nową angielsko-chińską część o bogatym programie orientalnym. Artykuł prezentuje historię ogrodu, ewolucję jego programu ideowego i układu przestrzennego, wartości krajobrazowe dawnego zespołu oraz jego współczesne zasoby.

Słowa kluczowe:

Oliwa, cystersi, ogród klasztorny, ogród opata, chinoiseries, rokoko, barok

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Abbeg, Johann Friedrich. Reisetagbuch von 1798. Insel Verlag, 1976.

Addis, William E. “Convent”. A Catholic Dictionary. Aeterna Press, 1887, www.ecatholic2000.com/addis/dictionary.shtml#_Toc421431594.

Bernoulli, Johann. “Podróż po Polsce 1778”. Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, vol. 1, edited by Wacław Zawadzki, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963, pp. 327-476.

Białostocki, Jan, “Rococo: ornament, styl i postawa. Przegląd problematyki badawczej”. Rokoko. Studia nad sztuką 1 połowy XVIII w. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków sztuki zorganizowanej wspólnie z Muzeum Śląskim we Wrocławiu, październik 1968, edited by Jan Białostocki, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1970.

Ciołek, Gerard. Ogrody polskie. Wydawnictwa Budownictwo i Architektura, 1955.

Deich, Matthäus. 50 Prospecte von Danzig sind zu haben bey Matthäus Deisch, [n.e.], 1765, Biblioteka Narodowa, sign. A.780/G.XVIII/III-56.

Dekański, Dariusz, and Leszek Wetesko. “Oliwa”. Monasticon Cisterciense Poloniae, vol. 2, edited by Andrzej Marek Wyrwa, Jerzy Strzelczyk and Krzysztof Kaczmarek, Wydawnictwo Poznańskie, 1999, pp. 268-279.

Dettlaff, Jan Paweł. W duchu przemian i tradycji… Kościoły cysterskie w Starzynie i Mechowie. Bis Medium, 2017.

Diecezja chełmińska, zarys historyczno-statystyczny. Kuria Biskupia, 1928.

Eberl, Immo. Cystersi. Historia zakonu europejskiego. Astraia, 2011.

Eco, Umberto. Sztuka i piękno w Średniowieczu. Translated by Magdalena Zabłocka and Michał Olszewski. Wydawnictwo Znak, 2006.

Eysymontt, Krzysztof. “Chiński ‘kostium’ ogrodu cysterskiego w Oliwie”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki: teoria i historia, vol. 37, no. 1, 1992, pp. 31-53.

Fabiani-Madeyska, Irena. Odwiedziny Gdańska w XIX wieku. Z relacji polskich zebrała Irena Fabiani-Madeyska. Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1957.

Hobhouse, Penelope. The Story of Gardening. DK Publisher, 2002.

Hufgard, Kilian M. Saint Bernard of Clairvaux. A Theory of Art Formulated from his Writing and Illustrated in Twelfth-Century Wotks of Art. The Edwin Mellen Press, 1989.

Iwicki, Zygmunt. Oliwa wczoraj i dziś. Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, 2001.

Kayser, Erich. Das Schloß Oliva. Führer des Staatlichen Landesmuseums für Danziger Geschichte. Verlag A.W. Kafemann G.m.b.H. Danzig, 1929.

Kilarski, Maciej, Franciszek Mamuszka and Jerzy Stankiewicz. Zabytki Miasta Gdańska. Oliwa (wykaz zabytków wg stanu z grudnia 1956 r.). Wydawnictwo Morskie, 1957.

Kinder, Terryl Nancy. Cistercian Europe. Architecture of contemplation. Grand Rapids, 2001.

Kromer, Adam. Oliwa. Wydawnictwo Oskar, 2007.

Kunkel, Robert Marian. “Dormitoria mnichów w małopolskich klasztorach cysterskich. Pierwotna forma architektoniczna i przebudowy”. Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej. Materiały z konferencji naukowej odbytej w klasztorze oo. Cystersów w Krakowie Mogile z okazji 900 rocznicy powstania Zakonu Ojców Cystersów: Poznań-Kraków-Mogiła 5-10 października 1998, edited by Andrzej Marek Wyrwa and Józef Dobosz. Wydawnictwo Poznańskie, 2000, pp. 565-569.

Lehndorff (von), Ernst Ahasverus. “Dzienniki”. Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, vol. 2, edited by Wacław Zawadzki, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963.

Lewicka-Morawska, Anna, and Józef Mrozek. „Sztuka pierwszej połowy XVIII wieku we Francji”. [Series:] Sztuka świata, vol. 7, edited by Anna Lewicka-Morawska, Wydawnictwo Arkady, 1994, pp. 297-323.

Lipowicz, Wojciech. “Patrząc z Karlsbergu. Ogród Oliwski w świetle problematyki Genius loci / Looking from Karlsberg. The issue of Genius loci the Oliva Park”. Czasopismo Techniczne-Architektura, vol. 107, no. 13, 5-A/2010, pp. 123-131.

Liske, Ksawery. Cudzoziemcy w Polsce: L. Naker, U. Werdum, J. Bernoulli, J.E. Biester, J. J. Kausch. Gubrynowicz i Schmidt, 1876.

Lorentz, Stanisław. Efraim Szreger. Architekt polski XVIII wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1986.

Łojek, Jerzy. Wiek Markiza de Sade. Szkice z historii obyczajów i literatury we Francji XVIII wieku. Wydawnictwo Alfa, 1996.

Łużyniecka, Ewa, Zygmunt Świechowski and Robert Marian Kunkel. Architektura opactw cysterskich. Małopolskie filie Morimond. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2008.

Majdecki, Longin. Historia ogrodów, vol. 1. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.

Malawski, Seweryn. Polskie ogrody XVIII wieku. Kompozycje, style, kontekst kulturowy. Narodowe Centrum Kultury, 2021.

Malawski, Seweryn. “Od ogrodu Hesperyd do cytrusomanii w ogrodach europejskich władców”. Roczniki Humanistyczne, vol. 63, fasc. 4, 2015, pp. 59-84.

Malawski, Seweryn. “The style of ‘regular irregularities’– rococo gardens and their reception in the Polish garden art of the 18th century”. Roczniki Humanistyczne, vol. 67, fasc. 4, 2019, pp. 61-107.

Manteuffel, Tadeusz. “Rola cystersów w Polsce w wieku XII”. Przegląd Historyczny, no. 41, 1950, pp. 180-202.

Milecka, Małgorzata. “The four Elements in the Service of Cistercians”. Przyroda w Kulturze / Nature in Culture (series: Kulturowe i cywilizacyjne postawy Polaków), edited by Małgorzata Milecka, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2016, pp. 87-115.

Milecka, Małgorzata. “Ogrody cysterskie – mit a rzeczywistość /Cistercian gardens – myth and reality”. Architectus, no. 3 (35), 2013, pp. 47-61.

Milecka, Małgorzata. “The Cistercian Route as a program of promotion of European cultural heritage”. Conditions of the foreign tourism development in central and eastern Europe, Tourism in the geographical environment, vol. X, edited by Jerzy Wyrzykowski, Uniwersytet Wrocławski Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, 2008, pp. 185-194.

Milecka, Małgorzata. Ogrody cystersów w krajobrazie małopolskich opactw filii Morimondu. Wydawnictwo KUL, 2009.

Monasticon Cisterciense Poloniae, edited by Andrzej Marek, Jerzy Strzelczyk and Krzysztof Kaczmarek, vol. 1 and 2, Wydawnictwo Poznańskie, 1999.

Oliwskie szepty. Gdańskie miniatury #2. Instytut Kultury Miejskiej, pp. 2-8, https://gdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/2020/12/Miniatury-9-2.pdf.

Olszewska, Magdalena. “Park Oliwski, Genius Loci, Genius Saeculi…/ The Oliwa Park, Genius Loci, Genius Saeculi…”. Czasopismo Techniczne – Architektura, vol. 107, no. 13, 5-A/2010, pp. 114-122.

Piwek, Aleksander. Architektura kościoła pocysterskiego w Oliwie od XII do XX wieku. Świątynia zakonna białych mnichów. Wydawnictwo Bernardinum, 2006.

Piwek, Aleksander. Wystroje artystyczne kościoła pocysterskiego w Oliwie. Wydawnictwo Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej, 2013.

Prokop, Krzysztof R. “Konarski Dawid SOCist”. Encyklopedia katolicka, vol. 9. Towarzystwo Naukowe KUL, 2002, entry 529.

Rozmarynowska, Katarzyna. Ogrody odchodzące? Z dziejów gdańskiej zieleni publicznej 1708-1945. Słowo/obraz/terytoria, 2017.

Schopenhauer, Johanna. Gdańskie wspomnienia młodości. Translated by Tadeusz Kruszyński. Ossolineum, 1959.

Schulz, Franz. Dzieje powiatu wejherowskiego i puckiego. Translated by Wawrzyniec Sawicki and Wojciech Szreniawski, edited by Radosław Biskup, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie / Maszoperia Literacka / Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy, 2011.

Świechowski, Zygmunt. “Architektura małopolskich opactw cysterskich – perspektywy badawcze”. Cystersi – Jędrzejów – Ziemia Jędrzejowska. Wspólne dziedzictwo. Wydawnictwo Nowa Galicja, 2006, pp. 79-88.

Temple, William. Sir William Temple upon the gardens of Epicurus, with other 18th-century garden essays. Chatto and Windus, 1908.

Tomkiewicz, Władysław. Rokoko. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988.

Werner, Friedrich Bernhard. Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus..., vol. 1, manuscript, 1750-1800, Wrocław University Library, sign. R551.

Wimmer, Clemens Alexander. “Zur Geschichte der Verwaltung der königlichen Gärten in Preußen”. Preußisch Grün – Vom königlichen Hofgärtner zum Gartendenkmalpfleger, hrsg. von der Generaldirektion der Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg, 2004.

Wyrwa, Andrzej Marek. “Podróże Cystersów oraz idea, organizacja i promocja Szlaku Cysterskiego w Polsce”. Studia Periegetica, no. 2, 2008, pp. 87-129.

Wyrwa, Andrzej Marek. Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów i kultury. Partia Polonorum, 1999.

Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Epfraim (Efraim)”. Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, edited by Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz and Jakub Sito, Instytut Sztuki PAN, 2016, pp. 402-412.