Intymistyka Kazimierza Twardowskiego

Danuta Ulicka

doi:10.18290/rh25731.12s

Data publikacji : 2025-11-21

Tom 73 Nr 1 Zeszyt specjalny (2025)

Intymistyka Kazimierza Twardowskiego

Danuta Ulicka

https://orcid.org/0000-0001-6638-6661

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.12s

Abstrakt

Artykuł podejmuje problem – niegdyś postawiony jako zagadnienie „literatury literaturoznawczej” – pisarstwa literackiego (lub uznawanego na mocy konwencji za takie) badaczy literatury, filozofów i innych myślicieli-humanistów oraz reprezentantów nauk nazywanych ścisłymi. Analiza dzienników młodzieńczych i wierszy Kazimierza Twardowskiego, twórcy szkoły lwowsko--warszawskiej, w kontekście dzienników i poezji Romana Ingardena i Bronisława Malinowskiego pozwala postawić mocną tezę o zastanawiającym konserwatyzmie ich utworów nienaukowych (dzienników intymnych), w tym tych pretendujących do literatury (wierszy), w stosunku do rewolucyjnych i wywrotowych w swoim czasie – naukowych. Tezę tę można by wesprzeć odwołaniami do poezjowania Marii Dłuskiej czy Stefanii Skwarczyńskiej, jednak artykuł zmierza przede wszystkim do wydobycia sytuacji komunikacyjno-kulturowej i rodzinno-środowiskowej w c. k. Galicji, decydującej, jak wszystko wskazuje, o swoistości diarystyki i poezji trzech wymienionych myślicieli.

Słowa kluczowe:

pisarstwo intymistyczne, dziennik, familiarne i intymne gatunki mowy, zaadresowanie, geografia naukowa

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Brożek, Anna i Alicja Chybińska. Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Lublin: Wydawnictwo Akademickie, 2016.

Chwistek, Leon. Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, wybór Karol Estreicher. Warszawa: Czytelnik, 1960.

Czermińska, Małgorzata. Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyznanie i wyzwanie. Kraków: Universitas, 2000.

Czeżowski, Tadeusz. Wspomnienia. (Zapiski do autobiografii). W: Uczeni polscy o sobie, t. 1, oprac. Maciej Miśkowiec, 118–145. Warszawa: MAW, 1988.

Dąbrowski, Ignacy. Śmierć: wolnelektury.pl/media/book/pdf/dabrowski-smierc

Dziadek, Adam. „Anagramy Ferdynanda de Saussure’a: historia pewnej rewolucji”. Teksty Drugie, nr 6 (2001): 109–125.

Dzięgiel, Leszek. Lwów nie każdemu zdrów. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1991.

Fechner, Gustaw Teodor. Książeczka o życiu pośmiertnem, tłum. В. Mączewski, przekład przejrzał i wstępem zaopatrzył Kazimierz Twardowski. Lwów: Księgarnia H. Altenberga–Warszawa: E. Wende i Spółka, 1907.

Fechner, Gustaw Teodor. O zagadnieniu duszy. Wędrówka przez świat widzialny ku niewidzialnemu, przekład Zofii z Pasławskich Drexlerowej przejrzał i wstępem zaopatrzył Kazimierz Twardowski. Lwów: H. Altenberg, 1921.

Garlicka, Aleksandra. „Ex oriente lux: kultura i nauka we Lwowie 1772–1939. Szkic”, Niepodległość i Pamięć, t. 24 (2006): 71–92.

Głowiński, Michał. „Od dokumentu do wyznania: o powieści w pierwszej osobie”. W: Michał Głowiński, Powieść młodopolska: studium z poetyki historycznej, 222–264. Kraków: Universitas, 1997.

Głowiński, Michał. „Powieść a dziennik intymny”. W: Michał Głowiński, Gry powieściowe: szkice z teorii i historii form narracyjnych, 76–105. Warszawa: PWN, 1973.

Głowiński, Michał. Ekspresja i empatia: studia o młodopolskiej krytyce literackiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.

Gromska, Daniela. „Bibliografia prac Kazimierza Twardowskiego i literatury o Kazimierzu Twardowskim”. Ruch Filozoficzny, nr 1 (2018): 37–78.

Hellich, Artur. Gry z autobiografią: przemilczenia, intelektualizacje, parodie. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2018.

Jadczak, Ryszard. „Kazimierz Twardowski wobec metafizyki Gustawa Theodora Fechnera”. Studia Philosophiae Christianae, t. 27, nr 2 (1991): 124–133.

Jadczak, Ryszard. „Listy S. I. Witkiewicza do Kazimierza Twardowskiego”. Przegląd Humanistyczny, t. 32, nr 11/12 (1988): 151–167.

Jadczak, Ryszard. „Rola introspekcji w ogólnej teorii nauk Kazimierza Twardowskiego”. Zeszyty Naukowe UMK. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filozofia, t. 9, z. 167 (1985): 3–19.

Jarecka, Dorota. Surrealizm, realizm, marksizm: sztuka i lewica komunistyczna w Polsce w latach 1944–1948. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2021.

Jaworski, Wit. Poezja filozofów. Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1984.

Kołakowski, Leszek. Kultura i fetysze. Warszawa: PWN, 1967.

Kosowska, Ewa. „Wybrane aspekty recepcji twórczości Henryka Sienkiewicza na Śląsku. Rekonesans”. Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo, nr 10 (2020): 385–398.

Kuliniak, Radosław i Dorota Leszczyna i Mariusz Pandura i Łukasz Ratajczak, oprac. Korespondencja Wincentego Lutosławskiego z Kazimierzem Twardowskim. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2017.

Kuliniak, Radosław i Mariusz Pandura. „Jestem filozofem świata”. Roman Witold Ingarden (1893–1970). Część pierwsza: lata 1893–1938. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2019.

Kuliniak, Radosław i Mariusz Pandura. „Poeta sam na sam z sobą – dziennik osobisty Romana Ingardena”. Konteksty Kultury, t. 18, z. 1 (2021): 149–159.

Kuliniak, Radosław i Mariusz Pandura. „Zbiory Romana Witolda Ingardena w Archiwum Rodzinnym Ingardenów (zarys problemu)”. Ruch Filozoficzny, t. 76, nr 1 (2020): 27-47.

Lachowiecki, Leszek. Od Talesa do Sartre’a. Wiersze filozofów. Warszawa: Wydawnictwo Sternik, 1996.

Likus, Ewa. Katalog rękopisów Kazimierza Twardowskiego: https://drive.google.com/file/d/0B3J3 V8NQGmiCcURFZ3d2TFdlY1U/view?resourcekey=0-OKAom3deD_YpLCoiowiIeg

Loth, Roman, oprac. Listy Jana Kasprowicza do Kazimierza Twardowskiego. Wiek XIX, t. 5 (47) (2012): 519–547.

Malinowski, Bronisław. Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, wstęp i oprac. Grażyna Kubica. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.

Nycz, Ryszard. „Literatura nowoczesna: cztery dyskursy (tezy)”. Teksty Drugie, nr 4 (2002): 35–46.

Ortwin, Ostap. „Rozmowy patetyczne” [rozmowa z Włodzimierzem Pietrzakiem]. W: Ostap Ortwin, Żywe fikcje: studia o prozie, poezji i krytyce, oprac. Jadwiga Czachowska, 391–396. Warszawa: PIW, 1970.

Paczkowska-Łagowska, Elżbieta. „Nota bibliograficzna”. W: Kazimierz Twardowski, „Autobiografia filozoficzna”. Przegląd Filozoficzny Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria, z. 1 (1992): 33.

Porębski, Mieczysław. „Nasze korzenie są w Młodej Polsce. Z Mieczysławem Porębskim, autorem Galerii Sztuki XX wieku Muzeum Narodowego w Krakowie, rozmawia Krystyna Czerni”. Res Publica Nowa, nr 5 (1994): 32–38.

Rędziński, Kazimierz. „Działalność Towarzystwa Oświaty Ludowej we Lwowie (1892 – 1918)”. Pedagogika. Studia i Rozprawy, t. 29 (2020): 277–300.

Rzepa, Teresa. „Portrety psychologiczne filozofów ze Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (na podstawie wypowiedzi autobiograficznych)”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, nr 3 (1994): 35–45.

Sadkowska, Katarzyna. „Kazimierz Twardowski a środowisko literacko-artystyczne Lwowa do 1939 roku”. Ruch Literacki, z. 6 (2019): 647–655.

Skwarczyńska, Stefania. „Genezis z ducha Słowackiego wobec Confessiones św. Augustyna”. Pamiętnik Literacki, t. 27 (1930): 114–121.

Sturrock, John. „Nowy wzorzec autobiografii”, tłum. Grażyna Cendrowska. Pamiętnik Literacki, t. 70, z. 1 (1979): 337–349.

Świerzbieński, Romuald. Ile jest prawdy w dziele Darwina „O początku odmian”. Warszawa: Drukarnia S. Orgelbranda i Synów, 1873.

Tatarkiewicz, Władysław. „Zapiski do autobiografii”. W: Uczeni polscy o sobie, t. 1, oprac. Maciej Miśkowiec, 25-117. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988.

Tatarkiewicz, Władysław. Dzienniki, t. 1: Lata 1944–1960, z rękopisów odczytali i przepisali, wstępem i biografią filozofa poprzedzili Radosław Kuliniak, Dorota Leszczyna, Mariusz Pandura, Łukasz Ratajczak. Kęty 2019: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2019.

Twardowski, Kazimierz. „Autobiografia filozoficzna”, przeł. Elżbieta Paczkowska-Łagowska. Przegląd Filozoficzny, z. 1 (1992): 19–33.

Twardowski, Kazimierz. Dzienniki młodzieńcze (1881–1887) uzupełnione „Dziennikiem” Marii Gąsowskiej (1881), wierszami wiedeńskimi (1882) oraz korespondencją z rodzicami (1882–1893), Józefem Krypiakiewiczem (1885–1886), Wojciechem Dzieduszyckim (1885–1891), oprac. Anna Brożek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2013.

Twardowski, Kazimierz. Dzienniki, część I, 1915–1927, do druku przygotował, wprowadzeniem i przypisami opatrzył Ryszard Jadczak. Warszawa–Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002.

Twardowski, Kazimierz. Dzienniki, część II, 1928–1936, do druku przygotował, wprowadzeniem i przypisami opatrzył Ryszard Jadczak. Warszawa–Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002.

Twardowski, Kazimierz. Myśl, mowa i czyn, cz. 2, red. Anna Brożek, Jacek Juliusz Jadacki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2014.

Twardowski, Kazimierz. O estetyce eksperymentalnej. W: Filozofia i muzyka, wybór i oprac. Jacek Juliusz Jadacki, 25–33. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2005.

Twardowski, Kazimierz. Rozprawy i artykuły filozoficzne, zebrali i wydali uczniowie. Lwów: Książnica-Atlas, 1927.

Ulicka, Danuta. „Romana Ingardena przestrzenie słowa”. W: Danuta Ulicka, Doświadczanie czasu w przestrzeni archiwum, 167–209. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2024.

Vaihinger, Jan. Filozofia Nietzschego, przeł. Kazimierz Twardowski. Lwów: Nakładem księgarni H. Altenberga–Warszawa: Księgarnia pod Firmą K. Wende i Spółka, 1904.

Warchala, Michał. Autentyczność i nowoczesność. Idea autentyczności od Rousseau do Freuda. Kraków: Universitas, 2006.

Zawadzki, Andrzej. „Filozoficzny dziennik intymny: de Brian, Amiel, Elzenberg”. Teksty Drugie, nr 1–2 (1999): 65–84.

Zimand, Roman. Diarysta Stefan Ż. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990.