Czy potrzebujemy teorii obiegów (w humanistyce cyfrowej)?

Grzegorz Jędrek

doi:10.18290/rh25731.9s

Data publikacji : 2025-11-21

Tom 73 Nr 1 Zeszyt specjalny (2025)

Czy potrzebujemy teorii obiegów (w humanistyce cyfrowej)?

Grzegorz Jędrek

https://orcid.org/0000-0002-2400-9072

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.9s

Abstrakt

Artykuł postuluje możliwość wypracowania teorii obiegów w humanistyce cyfrowej, łączącej perspektywę fenomenologii (Ingardenowskie podejście do dzieła żyjącego w kolejnych konkretyzacjach, którego zastosowanie do badań współczesnej kultury zaproponował Andrzej Tyszczyk) z podejściem konstruktywistycznym w ujęciu Bruno Latoura. Autor wskazuje, że klasyczne teorie dzieła, skupione na stałej strukturze czy tekście, nie są wystarczającym ujęciem metodologicznym w obliczu kultury cyfrowej, w której platformy, remediacja, konwergencja i performatywność intensyfikują role osób tworzących i odbierających kulturę. Wprowadzając pojęcie obiegów – dynamicznych systemów kulturowych – autor podkreśla ich płynne granice, interferencje oraz zachodzące w nich negocjacje wartości i znaczeń. Teoria obiegów miałaby umożliwić badanie wielozmysłowych i rozproszonych form ekspresji, zwłaszcza w świecie zdominowanym przez narzędzia cyfrowe. Pojęcie obiegu uwzględnia intencjonalny, przeżyciowy i performatywny charakter uczestnictwa w kulturze. To propozycja metody badawczej uzupełniającej tradycyjną poetykę dzieła tak, by łatwiej opisać współczesną kulturę w jej ciągłym przepływie i transformacji.

Słowa kluczowe:

teoria obiegów, humanistyka cyfrowa, konstruktywizm, fenomenologia, kultura cyfrowa, konkretyzacja, systemy teoretyczne, korespondencja sztuk, performatywność, interferencja obiegów

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

„100 lat w Labiryncie”. Galeria Labirynt. Dostęp 4 lutego 2025. https://labirynt.com/2024/08/26/100-lat-w-labiryncie/.

Celiński, Piotr. Postmedia: cyfrowy kod i bazy danych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2013.

Garlej, Beata. „Koncepcja warstwowości dzieła literackiego Romana Ingardena ujęta w perspektywie ontologii egzystencjalnej i jej konsekwencja”. Estetyka i Krytyka, nr 33 (2014): 111–128.

Goldsmith, Kenneth. „It’s a Mistake to Mistake Content for Content”. Los Angeles Review of Books, 14.06.2015. https://lareviewofbooks.org/article/its-a-mistake-to-mistake-content-for-content/.

Latour, Bruno. Splatając na nowo to, co społeczne: wprowadzenie do teorii aktora-sieci, tłum. Aleksandra Derra i Krzysztof Abriszewski. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2010.

Lawler, Richard. „The US Copyright Office says you can’t copyright Midjourney AI-generated images”. The Verge, 23.02.2023. https://www.theverge.com/2023/2/22/23611278/midjourney-ai-copyright-office-kristina-kashtanova.

Manovich, Lev. „Cultural Data: Possibilities and Limitations of Digitized Archives”. W: Museum and Archive on the Move. Changing Cultural Institutions in the Digital Era, ed. Oliver Grau, Wendy Coones, Viola Rühse, 259–276. Berlin–Boston: De Gruyter, 2017.

Niemczyńska, Małgorzata I. „Poetyckie roboty”. Tygodnik Powszechny, nr 15 (2015): 62–63.

Nowacka, Sonia. „Projektowanie empatii. Slam na papierze”. Mały Format, nr 11–12 (2024). Dostęp 4 lutego 2025. https://malyformat.com/2024/12/projektowanie-empatii-slam-papierze/.

Nycz, Ryszard. „W stronę humanistyki innowacyjnej: tekst jako laboratorium. Tradycje, hipotezy, propozycje”. Teksty Drugie, nr 1–2 (2013): 239–255.

„Platform Studies”. MIT Press. Dostęp 4 lutego 2025. https://mitpress.mit.edu/series/platform-studies/.

Rojek, Barbara. „Kocur literacki (2): Ryzyk-fizyk w podróży po zrozumienie”. Mały Format, nr 1–2 (2024). Dostęp 4 lutego 2025. https://malyformat.com/2024/03/kocur-literacki-2-ryzyk-fizyk-podrozy-zrozumienie/.

Tyszczyk, Andrzej. „Fenomenologia Ingardena wobec współczesnych zjawisk literackich i artystycznych. Kwestia «anachroniczności»”. W: Estetyka Romana Ingardena a praktyka interpretacyjna, red. Beata Garlej, Bernadetta Kuczera-Chachulska, Andrzej Tyszczyk, 13–36. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2018.

Tyszczyk, Andrzej. „Kilka uwag o zastosowaniu estetyki Romana Ingardena do badań nad korespondencją sztuk”. W: Estetyka Romana Ingardena jako podstawa badań nad korespondencją sztuk, red. Beata Garlej, Bernadetta Kuczera-Chachulska, Andrzej Tyszczyk, 9–22. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2022.