Intymność, prywatność, seksualność – między definicją słownikową a rozumieniem pojęć w języku studentów filologii polskiej

Małgorzata Rybka; Marta Wrześniewska-Pietrzak

doi:10.18290/rh257306.6

Data publikacji : 2025-08-05

Tom 73 Nr 6 (2025)

Intymność, prywatność, seksualność – między definicją słownikową a rozumieniem pojęć w języku studentów filologii polskiej

Małgorzata Rybka

https://orcid.org/0000-0001-8537-1836

Marta Wrześniewska-Pietrzak

https://orcid.org/0000-0002-9667-2519

DOI: https://doi.org/10.18290/rh257306.6

Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie intymności, prywatności i seksualności jako jednostek systemu współczesnej polszczyzny, czyli sposobów definiowania tych pojęć we współczesnych słownikach języka polskiego, a także ustalenie ich zakresów semantycznych. Analiza haseł słownikowych pozwala stwierdzić, że tytułowe pojęcia nierzadko nakładają się, na przestrzeni ponad pięćdziesięciu lat ulegają zmianom, a sposób ich definiowania zależy od kontekstu. Ustalenia leksykograficzne posłużyły jako punkt wyjścia do skonstruowania ankiety badającej sposoby rozumienia trzech wybranych pojęć przez studentki i studentów filologii polskiej UAM w Poznaniu. Analiza i interpretacja wyników pokazały dużą świadomość badanych użytkowników języka, a także dynamiczny charakter pojęć. Część definicji jest zbliżona do ujęć słownikowych, w dużej części można jednak dostrzec różnice między słownikowym a studenckim obrazem intymności, prywatności oraz seksualności, jak również odczytać obecny w wypowiedziach studenckich kierunek zmian w sposobie rozumienia omawianych pojęć, na który wpływ mają współczesne normy społeczne związane z (de)tabuizacją seksualności w języku publicznym.

Słowa kluczowe:

intymność, prywatność, seksualność, definiowanie, pojęcie, badania ankietowe, tabuizacja, eufemizacja

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Anusiewicz, J. (1988). Wprowadzenie w problematykę pragmatyki lingwistycznej. Studia Linguistica, 12, 4–29.

Bartmiński, J. (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. W: J. Bartmiński (red.), Konotacja (s. 169–185). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Bartmiński, J. (2006). Językowe podstawy obrazu świata. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Bartmiński, J., i Tokarski, R. (1993). Definicja semantyczna czego i dla kogo?. W: J. Bartmiński i R. Tokarski (red.), O definicjach i definiowaniu (s. 47–61). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Beisert, M. (1991). Seks twojego dziecka. K. Domke.

Bieńko M. (2013a). Intymne i prywatne praktyki codzienności. Studium socjologiczne. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Bieńko, M. (2013b). Wymiary intymności w związkach nieheteronormatywnych. InterAlia. Pismo Poświęcone Studiom Queer, (8), 33–47. https://doi.org/10.51897/interalia/NCKQ6479

Bieńko, M. (2019). Symulowana intymność w relacjach typu „friends with benefits”. Fabrica Societatis, (2), 8–25. https://doi.org/10.19195/fs.19.2.8.25

Bojda, W. (2007). Intymność przerysowana. W: M. Tramer i A. Nęcka (red.), Intymność wyrażona (2) (s. 235–248). Gnome.

Bralczyk, J. (2004). Język na sprzedaż. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Chajbos, K. (2019). Wstyd w życiu Polaków: sposoby rozumienia i doświadczania, role i formy obecności [rozprawa doktorska]. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. https://repozytorium.amu.edu.pl/items/c96bf130-3f72-4656-9608-79319699419e

Chudzik, A. (2022). „Wiolka mówi o obrzydliwych rzeczach”. O semantyce i funkcji nazw intymnych części ciała w kobiecym stand-upie. Academic Journal of Modern Philology, (15), 127–142.

Cudak, H. (2014). Ciągłość wartości jako ważny element kultury życia rodzinnego. Pedagogika Rodziny, 4(3), 7–17.

Czub, T., i Brzezińska, A. I. (2013). Regulacyjna wartość emocji wstydu w procesie kształtowania się tożsamości. Psychologia Rozwojowa, 18(1), 27–42.

Danieluk, B. (2006). Konceptualizacja poczucia winy i wstydu w ujęciu poznawczym i społecznym. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia – Psychologia, 19, 71–86.

Duniec, K., i Krakowska, J. (2010). Trans-sfer. Dyskurs intymny w sferze publicznej. Didaskalia, (100), 52–55.

Dzwonkowska-Godula, K. (2021). Znaczenie pojęcia intymności i prawa do jej poszanowania w świetle doświadczeń rodzących kobiet. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, (79), 81–104. https://doi.org/10.18778/0208-600X.79.05

Giddens, A. (2006). Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach (A. Szulżycka, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Goffman, E. (2006a). Porządek interakcyjny. W: A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (wyb. i oprac.), Współczesne teorie socjologiczne (T. 1, s. 293–315). Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Goffman, E. (2006b). Rytuał interakcyjny (A. Szulżycka, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gorlewska, E. (2019). Słownictwo aksjologiczne w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Znaczenia tekstowe a konotacje potoczne. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Grądziel-Wójcik, J. (2020). Doświadczenie szpitala we współczesnej poezji kobiet (rekonesans). W: J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowska, E. Rajewska i E. Sołtys-Lewandowska (red.), Stulecie poetek polskich. Przekroje, tematy, interpretacje (s. 327–368). Universitas.

Grochalska, M. (2017). Rytuały w związku – dyskursywne konstruowanie intymności. Dyskursy Młodych Andragogów, (18), 331–345. https://doi.org/10.34768/dma.vi18.89

Grzegorczykowa, R. (2001). Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Wyd. 2. PWN.

Grzegorczykowa, R. (2014). O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, (69), 4–22.

Grzelak, E. (2019). O „prawdach” w czasach postprawdy. Perspektywa komunikologiczna. Rys.

Gutkowska, K. (2006). Intymność wyrażona: postscriptum. W: M. Kisiel i M. Tramer (red.), Intymność wyrażona (s. 283–288). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Haak, D. (2023). Jak młodzi ludzie postrzegają seks? Rozmowa z psychoterapeutą Dominikiem Haakiem. Zwierciadło.pl. https://zwierciadlo.pl/spotkania/536560,1,jak-mlodzi-ludzie-postrzegaja-seks-rozmowa-z-psychoterapeuta-dominikiem-haakiem.read

Iżykowska-Uszczyk, A. (2023). Intymność ciała: performatywne strategie wyzwolenia z „wyzwolenia”. Prace Kulturoznawcze, 27(3), 97–111.

Iżykowska-Uszczyk, A. (2024). Rola intymności w sztuce usłanej sennymi wizjami. Prace Kulturoznawcze, 28(3), 123–138.

Jacek, A., i Ożóg, K. (2012). Przestrzeganie praw pacjenta przez personel medyczny. Hygeia Public Health, 47(3), 264–271.

Jedziniak, A. (2021). Wizerunek kobiety w polskich afektonimach w świetle teorii stereotypów płciowych. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 28(2), 229–239. https://doi.org/10.14746/pspsj.2021.28.2.13

Kalisz, A. (2021). Dyskurs prywatny czy o prywatności? Intymny świat autorek postów internetowych. Prace Językoznawcze, 23(3), 149–163. https://doi.org/10.31648/pj.6842

Karwatowska, M. (2001). Prawda i kłamstwo w języku młodzieży licealnej lat dziewięćdziesiątych. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Karwatowska, M. (2010). Ostra jazda bez trzymanki, czyli seks w werbalizacjach licealistów. Białostockie Archiwum Językowe, (10), 133–147. https://doi.org/10.15290/baj.2010.10.08

Kiklewicz, A. (2014). Semantyka a pragmatyka: dialektyka wzajemnych relacji w perspektywie lingwistyki interkulturowej. Przegląd Wschodnioeuropejski, 5(1), 255–281.

Kisiel, M., i Tramer, M. (red.). (2006). Intymność wyrażona. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kita, M. (2007). Szeptem albo wcale. O wyznawaniu miłości. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kita, M. (2013). Polski dyskurs prywatności. Postscriptum Polonistyczne, 1(11), 93–103.

Kominek, A. (2009). Prywatność... i co złego z tego wynika. Język a Kultura, 21, 65–71.

Konecki, K. T. (2014). Socjologia emocji według Thomasa Scheffa. W: K. T. Konecki i B. Pawłowska (red.), Emocje w życiu codziennym. Analiza kulturowych, społecznych i organizacyjnych uwarunkowań ujawniania i kierowania emocjami (s. 11–38). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kosowska, E. (2013). Prywata i prywatność w kulturze polskiej. Rekonesans. W: M. Kita i M. Ślawska (red.), Transdyscyplinarność badań nad komunikacją medialną. T. 2: Osobiste – prywatne – intymne w przestrzeni publicznej (s. 11–17). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Kudra, B. (2001). Kreatywność leksykalna w dyskursie politycznym polskiej prasy lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kunce, A. (2007). Intymność. W: M. Tramer i A. Nęcka (red.), Intymność wyrażona (2) (s. 9–17). Gnome.

Morzyńska-Wrzosek, B. (2021). Intimacy and its violation: on the experience of illness in contemporary women’s poetry. Prace Literaturoznawcze, (9), 129–148. https://doi.org/10.31648/pl.6983

Musiał, M. (2011). Intymność a kultura. Czysta relacja Giddensa w perspektywie społeczno-regulacyjnej koncepcji kultury. Filo-Sofija, (12), 347–360.

Musiał, M. (2015). Intymność i jej społeczne przemiany. Studium z filozofii kultury. Universitas.

ONZ (1948). Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Paryż, 10.12.1948. https://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html

Perlin, J., i Milewska, M. (2000). Afektonimy w polskim, francuskim, hiszpańskim i niderlandzkim. Analiza morfologiczna i semantyczna. W: I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska i J. Anusiewicz (red.), Uczucia w języku i tekście (s. 165–173). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pniewski, D. (2014). Przywłaszczenie i strata. Romantyczne transfiguracje Jezusa. Wydawnictwo Naukowe UMK.

Rejter, A. (2013). Płeć, język, kultura. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Rejter, A. (2014). Pamięć stereotypu a dyskursy dotyczące płci. Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs, (7), 49–66.

Rejter, A. (2018). Wędrówka „ręka w łapę”. Intymistyczny wymiar dyskursu posthumanizmu. W: E. Biłas-Pleszak, J. Przyklenk, A. Rejter i K. Sujkowska-Sobisz (red.), Wędrówka, podróż, migracja w języku i kulturze (s. 81–93). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Rogodzińska, K., i Obrębska, M. (2018). Współczesne tabu językowe, czyli o czym nie mówią Polacy. Człowiek i Społeczeństwo, 45, 127–149. https://doi.org/10.14746/cis.2018.45.7

Rusinek, M., i Załazińska, A. (2005). Retoryka podręczna, czyli jak wnikliwie słuchać i przekonująco mówić. Wydawnictwo Znak.

Rychłowska-Niesporek, A. (2023). Rodzina i życie intymne w procesie globalizacji. Journal of Modern Science, 50(1), 234–257. https://doi.org/10.13166/jms/161529

Saniewska, D. (2011). Grzeszne myśli, grzeszne czyny. Obraz zmysłowości w „Lalce” Bolesława Prusa. Białostockie Archiwum Językowe, (11), 199–212. https://doi.org/10.15290/baj.2011.11.14

Smyk, K. (2018). Intymność – dyskurs intymny – antropologia intymności. Prolegomena. Literatura Ludowa, 62(6), 59–69.

Suchecka, J. (2025). Wiedza o zdrowiu i seksie tylko dla chętnych? Już możemy zgadywać, jak to się skończy. TVN24. https://tvn24.pl/premium/szkola-edukacja-zdrowotna-wiedza-o-zdrowiu-i-seksie-tylko-dla-chetnych-juz-mozemy-zgadywac-jak-to-sie-skonczy-st8264664

Sut, P. (2019). Relacje prawo – intymność jako przedmiot prawniczej refleksji. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Szkudlarek-Śmiechowicz, E. (2020). Leksem seksualizacja w systemie polszczyzny i dyskursie publicznym 2019 roku. Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, 6, 111–128. https://doi.org/10.34768/fp2020a7

Sztompka, P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Wydawnictwo Znak.

Tokarski, R. (1987). Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Tokarski, R. (1988). Konotacja jako składnik treści słowa. W: J. Bartmiński (red.), Konotacja (s. 35–53).Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Tokarski, R. (1993). Słownictwo jako interpretacja świata. W: J. Bartmiński (red.). Współczesny język polski. Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2 (s. 335–362). Wiedza o Kulturze.

Tokarski, R. (2006). Konotacja semantyczna – strukturalistyczna czy kognitywna?. W: O. Sokołowska i D. Stanulewicz (red.), Językoznawstwo kognitywne. T. 3: Kognitywizm w świetle innych teorii (s. 209–225). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Wasilewski, J. (2009). Łamanie tabu jako komunikat dominacyjny. W: A. Dąbrowska (red.), Tabu w języku i kulturze (s. 327–347). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Waszakowa, K. (2017). Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim. Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego

Wierski, D. (2017). Ucieczka w formę. Intymizm w portretach sportowców w filmach dokumentalnych Superciężki i Wojownik Jacka Bławuta. Autobiografia. Literatura. Kultura. Media, (2), 61–71. https://doi.org/10.18276/au.2017.2.9-05

Wiśniewska, H. (2010). Ekspansja wyrazu „seks” we współczesnych słownikach. W: M. Karwatowska i A. Siwiec (red.), Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku (s. 197–206). Wydawnictwo Bestprint.

Wojciszke, B. (2003). Psychologia miłości: intymność, namiętność, zaangażowanie. Wydawnictwo Psychologiczne.

Wojtyła, K. (2001). Miłość i odpowiedzialność. Towarzystwo Naukowe KUL.

Wolnicz-Pawłowska, E. (1997). Przezwiska intymne w najnowszej polszczyźnie. Cz. 1. Affectiva. Prace Językoznawcze, (1), 71–93.

Wolnicz-Pawłowska, E. (1998). Przezwiska intymne w najnowszej polszczyźnie. Cz. 2. Afektonimy i przezwiska rzadkie. Prace Językoznawcze, (2), 102–113.

Zgółka, T. (2009). Retoryka tabuizacji. W: A. Dąbrowska (red.), Tabu w języku i kulturze (s. 23–29). Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zielona-Jenek, M., i Chodecka, A. (2010). Jestem dziewczynką, jestem chłopcem: rozwój seksualny dziecka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Żmigrodzki, P. (2024). WSJP PAN. Zasady opracowania. Wyd. 7. Instytut Języka Polskiego PAN.