Taniec śmierci w labiryncie świata – teozoficzne inspiracje Oskara Kokoschki w projektach krematorium dla Wrocławia

Magdalena Anna Długosz

doi:10.18290/rh25734.7

Data publikacji : 2025-07-14

Tom 73 Nr 4 (2025)

Taniec śmierci w labiryncie świata – teozoficzne inspiracje Oskara Kokoschki w projektach krematorium dla Wrocławia

Magdalena Anna Długosz

https://orcid.org/0000-0003-4357-9094

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25734.7

Abstrakt

W 1912 r. Max Berg, architekt miejski niemieckiego wówczas Wrocławia, zwrócił się do młodego Oskara Kokoschki z propozycją współpracy. Chodziło o wystrój Hali Stulecia, a przede wszystkim o planowane krematorium. Realizacja projektu opóźniła się początkowo w związku z wybuchem Wielkiej Wojny i zaangażowaniem obu artystów w działania na froncie, ostatecznie zaś została przekazana następcy Berga. Oryginalne szkice Kokoschki, których w ciągu kilku lat powstało kilkadziesiąt, mimo wielkiej wagi dla artysty i docenienia ich przez współczesnych, pozostały na papierze. Niniejszy tekst ma na celu prześledzenie źródeł inspiracji i okoliczności, jakie miały wpływ na kształtowanie się i zmienność w czasie projektu. Podejmuję w nim próbę rekonstrukcji filozoficzno-religijnych zainteresowań Kokoschki tego czasu na podstawie analizy rysunków oraz prywatnych dokumentów artysty i jego biblioteki przechowywanej w Oskar Kokoschka Zentrum w Wiedniu.

Słowa kluczowe:

Oskar Kokoschka, Max Berg, Jan Amos Komensky, Comenius, krematorium, taniec śmierci, teozofia, Wrocław

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Appuhn-Radtke, Sibylle. „Fortuna”. W: Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, red. Otto Schmitt, Ernst Gall, Ludwig H. Heydenreich i in., t. 10 (271-401). Stuttgart: J.B. Metzler, 2005.

Bonnefoit, Régine. „Der Künstler als „Augenöffner”. Comenius als pädagogische und autobiografische Identifikationsfigur”. W: Oskar Kokoschka. Neue Einblicke und Perspektiven / New Insights and Perspectives, red. Régine Bonnefoit, Bernadette Reinhold, 104-126. Berlin: De Gruyter, 2021.

Comenius, Johann Amos. Das Labyrinth der Welt und das Paradies des Herzens. Jena: E. Diederichs, 1908.

Długosz, Magdalena Anna. Oskar Kokoschka – błędny rycerz. Figury wyobraźni młodego artysty. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2014.

Feuchtmüller, Rupert. Unbekanntes von O.K. Zeichnungen und Aquarelle von Oskar Kokoschka aus der Besitz der Galerie Würthle. Rosenheim: Städtische Galerie, 1984. Katalog wystawy.

Fischer, Norbert, Zwischen Technik und Trauer. Feuerbestattung, Krematorium, Flamarium. Eine Kulturgeschichte. Berlin: NoRa, 2002.

Freimund. Sieg des Lebens. Blicke in das Weltprinzip. Wien: Halm & Goldmann, 1912.

Hübner, Ulrich. „Kunst und Architektur der deutschen Feuerbestattungsanlagen im historischen Kontext unter besonderer Berücksichtigung der Krematorien in Sachsen”, dystertacja. TU Dresden 2013.

Ilkosz, Jerzy. „Die Pläne für das Breslauer Krematorium. Ein Gemeinschaftsprojekt von Max Berg und Oskar Kokoschka”. Berichte und Forschungen. Jahrbuch des Bundesinstituts für Ostdeutsche Kultur und Geschichte 4 (1996): 133-173.

Ilkosz, Jerzy. „Projekty krematorium dla Wrocławia. Współpraca Maxa Berga i Oskara Kokoschki”. W: Architektura Wrocławia, t. 3: Świątynia, red. Jerzy Rozpędowski, 407-437. Wrocław: Wydawnictwo Werk 1997.

Kirchner, Gottfried. Fortuna in Dichtung und Emblematik des Barock. Tradition und Bedeutungswandel eines Motivs. Stuttgart: J.B. Metzler, 1970.

Kokoschka, Oskar. Briefe I. 1905-1919, red. Olda Kokoschka, Heinz Spielmann. Düsseldorf: Claassen, 1984.

Kokoschka, Oskar. Briefe II. 1919-1934, red. Olda Kokoschka, Heinz Spielmann. Düsseldorf: Claassen, 1985.

Kokoschka, Oskar. Mein Leben. München: Bruckmann, 1971.

Kokoschka, Oskar. Schriften 1907-1955, red. Hans Maria Wingler. München: A. Langen, G. Müller, 1956.

Komensky, Jan Amos. Labirynt świata i raj serca, opr. Jan Pindór. Cieszyn: Ewangelickie Towarzystwo, 1914.

Lexikon der Kunst, t. 7, red. von Harald Olbrich. Leipzig: Seemann, 1994.

Michaelis, Karin. „Der tolle Kokoschka”. Das Kunstblatt 2, nr 12 (1918): 361-368.

Owidiusz. Metamorfozy. Przeł. Anna Kamieńska, Stanisław Stabryła. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995.

Purc-Stępniak, Beata. Kula jako symbol vanitas. Z kręgu badań nad malarstwem XVII wieku. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2004.

Rohde, Erwin. Psyche. Seelencult und Unsterblichkeitsglaube der Griechen. Leipzig: J. C. B. Mohr, 1894.

Scholze, Manfred. „Ausdruck einer neuen Einheit der Künste – zu Oskar Kokoschkas Entwürfen für ein Krematorium in Breslau (Wrocław)”. Jahrbuch der Staatlichen Kunstsammlungen Dresden 18 (1986): 123-131.

Scholze, Manfred. „Zu einigen weltanschaulich-philosophischen Grundlagen im Werk von Oskar Kokoschka”, dysertacja. TU Dresden 1989.

Spielmann, Heinz. „Kokoschkas Studien für das Breslauer Krematoriums-Projekt”. W: Oskar Kokoschka. Lebensspuren, red. Heinz Spielmann. Schleswig-Holstein: Schleswig-Holsteinisches Landesmuseum, 1992. Katalog wystawy.

Spyra, Andrzej. „Przestrzeń naturalna i przestrzeń sztuczna w ‘Labiryncie świata i raju serca’ Jana Amosa Komenskiego”. Estetyka i Krytyka, nr 2 (11) (2006): 187-196.

Strobl, Alice, Alfred Weidinger. Oskar Kokoschka. Das Frühwerk (1897/98-1917). Zeichnungen und Aquarelle, 41-43. Wien: Galerie Welz, 1994. Katalog wystawy.

Weidinger, Alfred, Alice Strobl, red. Oskar Kokoschka. Die Zeichnungen und Aquarelle 1897-1916. Salzburg: Galerie Welz, 2008.

Westheim, Paul. Oskar Kokoschka. Berlin: Gustav Kiepenheuer, 1918.