Logo
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
    •  
      Język Polski   English
    baner
    Data publikacji : 2025-07-14
    Tom 73 Nr 4 (2025)

    Most-akwedukt do Kamieńca Podolskiego. Nieznany projekt architekta Stanisława Zawadzkiego

    Ryszard Mączyński

    https://orcid.org/0000-0002-2961-1329

    DOI: https://doi.org/10.18290/rh25734.3

    Abstrakt

    Artykuł omawia zamysł mostu-akweduktu, jaki chciano w 1792 r. wystawić Kamieńcu Podolskim. Tamtejsza forteca od dawien dawna postrzegana była jako miejsce szczególne. Ulokowana w naturalnie ukształtowanym, trudno dostępnym terenie – na skalistym wzniesieniu, okolonym nurtem Smotrycza, rzeki płynącej w głębokim kanionie o urwistych brzegach – stanowiła klucz do obrony południowo-wschodnich rubieży Rzeczypospolitej. Autorem projektu był Stanisław Zawadzki (1743-1806), absolwent rzymskiej Akademii św. Łukasza, sprawujący urząd architekta wojsk koronnych. Most-akwedukt skomponowany został jako dwukondygnacjowy. Kondygnację dolną stanowić miało dziesięć arkadowych przęseł o łuku półpełnym, wymurowanych z kamienia i unoszących kryte kanały służące dostarczaniu załodze twierdzy wody pitnej. Kondygnację górną stanowiły murowane filary unoszące drewnianą konstrukcję pieszo-jezdnego traktu służącego komunikacji między fortecą a jej otoczeniem. Ów trakt mógł być łatwy do zdemontowania w przypadku zagrożenia oblężeniem przez wrogie wojska. Okoliczności dziejowe – a przede wszystkim wybuch wojny polsko-rosyjskiej – sprawiły, że projekt nie został zrealizowany.

    Rysunek przeznaczonego do Kamieńca Podolskiego mostu-akweduktu stanowi znakomite poświadczenie zarówno rozległej wiedzy Zawadzkiego, jak też umiejętności wykorzystania jej w praktyce projektanckiej. Inspiracje wskazówkami i dokonaniami architektów włoskich od starożytności po współczesność (Witruwiusz, Frontinus, Palladio) – które miał okazję poznać podczas kilkuletniego pobytu w Italii – są wyraźnie czytelne, podobnie jak umiejętność oryginalnego spojrzenia na zadanie, które winno stać się przedmiotem projektu. Ten został świetnie dostosowany do terenowych realiów i doskonale odpowiadał lokalnym potrzebom – most i akwedukt istotnie wspomagałyby wygodę oraz bezpieczeństwo załogi twierdzy i mieszkańców miasta, nie naruszając w niczym naturalnej obronności miejsca. Na tle innych udokumentowanych pomysłów mostów z czasów stanisławowskich inwencja Stanisława Zawadzkiego przeznaczona do Kamieńca Podolskiego jest najbardziej zaawansowana pod względem technicznym, najbardziej zróżnicowana pod względem funkcjonalnym i najbardziej wysmakowana pod względem estetycznym. Może być uznana za swoisty dowód architektonicznego mistrzostwa.

    Słowa kluczowe:

    Kamieniec Podolski, Stanisław Zawadzki, projekt, most, akwedukt, architektura polska XVIII wieku



    Szczegóły

    Bibliografia

    Statystyki

    Autorzy

    Pobierz pliki

    pdf

    Wskaźniki altmetryczne


    Cited by / Share


    Licencja


    Roczniki Humanistyczne · ISSN 0035-7707 | eISSN 2544-5200 | DOI: 10.18290/rh
    © Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II – Wydział Nauk Humanistycznych


    Artykuły w czasopiśmie dostępne są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe (CC BY-NC-ND 4.0)