12th-Century Cistercian Exegesis as a Source and Background of Images: A Study of Its Selected Writings and Visual Correlates

Dariusz Tabor

doi:10.18290/rh25734.2

Data publikacji : 2025-07-14

Tom 73 Nr 4 (2025)

Egzegeza cysterska XII wieku jako źródło i podłoże obrazów: studium wybranych pism egzegetycznych i odpowiadających im obrazów

Dariusz Tabor

https://orcid.org/0000-0001-8071-4174

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25734.2

Abstrakt

Przedmiotem rozprawy jest przede wszystkim cysterska metoda egzegezy Pisma świętego, reprezentowana przez pisma trzech komentatorów – Bernarda z Clairvaux, Williama z Saint Thierry, oraz Aelreda z Rievaulx. W tekście rozważane są również relacje między pismami egzegetycznymi a obrazami powstałymi w środowisku cysterskim. Dwa obrazy – inicjał O[mnes amici mei], 75r, w cysterskim graduale z Lubiąża, nastawa ołtarzowa z cysterskiego kościoła w Doberanie (Niemcy) z przedstawieniem Ukrzyżowania przez cnoty przedstawiają ostentatio vulnerum. Inicjał V[idi spetiosam], 131v, z antyfonarza zawiera przedstawienie Oblubienicy. Wszystkie te obrazy współgrają z kazaniem 61 św. Bernarda z jego Sermones super cantica canticorum. Rzeczywiście Oblubienica znajduje schronienie w foramina petrae, czyli w ranach Chrystusa. Rany Chrystusa ujawniają jej viscera misericordiae, tj. miłosierdzie Boże, które uwalnia ją od grzechu.

Inicjał Q[uamvis omnes], 29r, inicjał Q[uid mirum], 20r, w rękopisie pochodzącym z Citeaux oraz inicjał V[iri Galilei], 53v, z graduału kamienieckiego zawierają przedstawienia człowieka walczącego z bestią. Wszystkie te obrazy są inspirowane przez Expositio super letterae ad Romanos Williama z Saint-Thierry. Ten autor rozważał człowieka, który ceni prawo Boże, lecz nie podporządkowuje się jemu, gdyż opanowany jest przez grzech. Tylko Syn Boży może go od niego uwolnić.

Mamy również obraz pochodzący z narracyjnego cyklu obrazowego na ścianie kościoła cysterek w Chełmnie przedstawiający Oblubieńca i Oblubienicę. Obraz jest inspirowany dziełem Aelreda z Rievaulx Expositio venerabilis abbatis de Rievalle de evangelica lectione cum factus esset Jesus annorum duodecim. Aelred skomentował epizod, gdy Jezus pielgrzymował z rodzicami do Jerozolimy. Odkrył trzy sensy tego epizodu: sens historyczny – Jezus postępuje według zwyczajów żydowskich, sens alegoryczny – Jezus opuszcza Synagogę i wchodzi do Kościoła, sens moralny – Jezus-Oblubieniec przywołuje Oblubienice i zaprasza ją do kontemplowania swej twarzy. Tak więc sens tego obrazu odpowiada sensowi moralnemu.

Obrazy intepretujące tekst biblijny odgrywały szczególną role. Promowaly one bowiem kontemplację, która jest ostatnim etapem lektury w strategii lectio divina.

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (English)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Aelred de Rievaulx. Quand Jésus eut douze ans. Translated by Francaise de Joseph Dubois. Paris: Les éditions du Cerf, 1987.

Bernard de Clairvaux. “Sermon 61.” In Sermons sur le Cantique, vol. 4, annotated by Paul Verdeyen, translated by Raffaele Fassetta, 240–59. Paris: Les éditions du Cerf, 2003.

Cahier, Charles, and Arthur Martin. Monographie de la cathédrale de Bourges: Vitraux du XIIIe siècle. Paris: M. Poussielgue-Rusand, 1841–1844.

Cahn, Walter. “Architecture and Exegesis: Richard of St. Victor’s Ezechiel Commentary and Its Illustrations.” Art Bulletin 76 (1994): 53–68.

Châtillon, Pierre. “La Bible dans les écoles du XIIe siècle.” In Le Moyen Age et la Bible, edited by Pierre Riché and Guy Lobrichon, 163–97. Bible de tous les temps 4. Paris: Beauchesne, 1984.

Dahan, Gilbert. L’exégèse chrétienne de la Bible en Occident médiéval, XIIe–XIVe siècles. Paris: Éditions du Cerf, 1999.

Dahan, Gilbert. “ L’influence des victorins dans l’exégèse de la Bible jusqu’à la fin de XIIIe siècle.” In L’école de Saint Victor de Paris. Influence et rayonnement du Moyen Âge à l’époque moderne, translated and edited by Dominique Poirel, 153–77. Bibliotheca Victorina 22. Turnhout: Brepols, 2010.

Dahan, Gilbert. Lire la Bible au Moyen Âge. Essais d’herméneutique médiévale. Titre Courant 38. Genève: Droz, 2009.

Figuet, Jean. “La Bible de Bernard: Données et ouvertures.” In Bernard de Clairvaux: histoire, mentalité, spiritualité, 237–69. Paris: Éditions du Cerf, 1992.

Fündt, Edith, and Thomas Helms. Das Kloster Doberan. Berlin: Union, 1989.

Guillaume du Saint-Thierry. Exposé sur l’êpître aux Romains. Vol. 2, bks. 4–7. Edited by Paul Verdeyen, translated and annotated by Yves-Anselme Baudelet. Paris: Éditions du Cerf, 2014.

Hughes, Christopher G. “Art and Exegesis.” In A Companion to Medieval Art. Romanesque and Gothic in Northern Europe, edited by Conrad Rudolph, 267–86. Blackwell Companions to Art History 2. Oxford: Blackwell, 2006.

Laabs, Annegret. Malerei und Plastik in Zisterzienser Orden. Zum Bilderbau zwischen sakralen Zeremonien und Stiftermemoria 1250-1430. Petersberg: Michael Imhof, 2000.

Lewis, Suzanne. Reading Images: Narrative Discourse and Reception in the Thirteenth Century Illuminated Apocalypse. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.

Lobrichon, Guy. La Bible Au Moyen Âge. Les Médiévistes français 3. Paris: Picard, 2003.

Lobrichon, Guy. “La Bible des Maîtres du XIIe siècle.” In Bernard de Clairvaux: histoire, mentalité, spiritualité, 209–36. Paris: Éditions du Cerf, 1992.

Mâle, Émile. L’art religieux du XIIIe siècle en France. Étude sur l'iconographie du Moyen âge et sur ses sources d’inspiration. 8th ed. Paris: Armand Colin, 1948.

Pranger, M. B., “Bernard the Writer.” In A Companion to Bernard of Clairvaux, edited by Brian P. McGuire, 220–48. Leiden: Brill, 2011.

Robertson, Duncan. Lectio Divina: The Medieval Experience of Reading. Cistercian Studies 238. Collegeville, MN: Liturgical Press, 2011.

Strieder, Peter. Tafelmalerei in Nürnberg 1350-1550. Königstein im Taunus: Langewiesche, 1993.

Tabor, Dariusz. “Cielesność człowieka jako istotny czynnik duchowości cystersów i centralna rzeczywistość cysterskich obrazów: analiza i interpretacja wybranych przykładów miniatorstwa cysterskiego XII i XIII wieku.” In Studia Anthropologica: pogranicza historii sztuki i kultury, edited by Urszula Mazurczak, 13–40. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.

Tabor, Dariusz. Iluminacje cysterskich kodeksów śląskich XIII wieku. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2004.

Tabor, Dariusz. Malarstwo książkowe na Śląsku w XIV wieku. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2004.

Tabor, Dariusz. “Rany i cierpienie Chrystusa jako droga dostępu do łaski: analiza i interpretacja niektórych przedstawień w kontekście cysterskiej duchowości i praktyki życia mniszego.” In Studia Anthropologica: pogranicza historii sztuki i kultury, vol. 2, edited by Urszula Mazurczak, 9–30. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2017.

Verger, Jacques. “L’exégèse de l‘Université.” In Le Moyen Age et la Bible, edited by Pierre Riché and Guy Lobrichon, 199–232. Bible de tous les temps 4. Paris: Beauchesne, 1984.

Załuska, Yolanta. L’Enluminure et le scriptorium de Citeaux. Cîteaux: Abbaye de Cîteau, 1989.