Seminarium Rzeczypospolitej czy jaskinia zbójców? Wokół debaty o pożytkach edukacji uniwersyteckiej w Polsce XVI wieku

Maciej Zdanek

doi:10.18290/rh2301.7

Data publikacji : 2023-03-27

Tom 71 Nr 2 (2023)

Seminarium Rzeczypospolitej czy jaskinia zbójców? Wokół debaty o pożytkach edukacji uniwersyteckiej w Polsce XVI wieku

Maciej Zdanek

https://orcid.org/0000-0002-9134-4903

DOI: https://doi.org/10.18290/rh2301.7

Abstrakt

Uniwersytet Krakowski w XVI wieku, podobnie jak inne powstałe w średniowieczu uniwersytety europejskie, przeżywał trudny czas. Powstanie nowej sieci szkół średnich i wyższych, kultura humanistyczna, nowe modele wychowania, krytyka scholastycznego programu nauczania i reformacja przyniosły liczne wyzwania i trudności. Spadła liczba studentów, promocji, dochody i prestiż. W Polsce od połowy XVI wieku Uniwersytet Krakowski był przedmiotem rosnącej krytyki. Posłowie ruchu egzekucyjnego na sejmach sformułowali opinię, że uniwersytet znajduje się w stanie upadku, stał się „jaskinią zbójców” i nie wypełnia swoich zadań edukacyjnych i wychowawczych, zwłaszcza wobec szlachty. Artykuł analizuje ideę uniwersytetu jako seminarium Reipublicae, udział mistrzów w debacie o kształt edukacji publicznej, a zwłaszcza ich próby oddziaływania na szlachtę na przykładzie wybranych tekstów. Dane statystyczne pokazują, że mimo osłabienia uniwersytet wypełniał zadanie edukowania elit społecznych i zachował swoją pozycję na mapie edukacyjnej renesansowej Polski.

Słowa kluczowe:

Uniwersytet Krakowski, XVI wiek, edukacja, ruch egzekucyjny, szlachta, idea seminarium Reipublicae

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Bibliografia

Barycz, Henryk. Historja Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu. Polska Akademia Umiejętności, 1935.

Barycz, Henryk. Problem uniwersytecki w Polsce XVI w. B.w., 1931.

Barycz, Henryk. „Przyjaciel Jana Kochanowskiego Mikołaj Gelasinus (sylwetka humanisty)”. W blaskach epoki Odrodzenia, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968, ss. 253-78.

Barycz, Henryk. „Zmarnowany talent. Szymon Marycjusz, humanista i pisarz pedagogiczny”. Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy – idee – ludzie – książki, Państwowy Instytut Wydawniczy, ss. 453-503.

Baster, Marcin. „Students’ Everyday Lives in the Colleges of the University of Cracow in the Sixteenth Century”. Frühneuzeitliche Universitätskulturen: kulturhistorische Perspektiven auf die Hochschulen in Europa, red. Barbara Krug-Richter, Ruth-Elisabeth Mohrmann, Böhlau, 2009, ss. 109-18.

Bieńkowski, Tadeusz. „Stanisława Sokołowskiego traktat o kształceniu młodzieży szlacheckiej”. Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. 39, 2000, ss. 3-9.

Bieńkowski, Tadeusz. „Szkoły w kulturze staropolskiej. Wnioski i refleksje”. Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. 25, 1983, ss. 3-14.

Cassagnes-Brouquet, Sophie. La violence des étudiants au Moyen Âge. Editions Ouest-France, 2012.

Chachaj, Marian. „Wykształcenie wyższe a kariera w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej”. Nauczanie w dawnych wiekach. Edukacja w średniowieczu i u progu ery nowożytnej. Polska na tle Europy, red. Wojciech Iwańczak, i Krzysztof Bracha, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, 1997, ss. 275-90.

Chartier, Roger, i Jacques Revel. „Université et société dans l’Europe moderne: Position des problèmes”. Revue d’histoire moderne et contemporaine, nr 3, t. 25, 1978, ss. 353-74.

Dhondt, Pieter, i Elizabethanne Boran, redaktorzy. Student Revolt, City, and Society in Europe. From the Middle Ages to the Present. Routledge, 2018.

Farge, James K. Orthodoxy and Reform in Early Reformation France: the Faculty of Theology of Paris, 1500-1543. Brill, 1985.

Frijhoff, Willem. „L’université à l’époque moderne (XVIe-XVIIIe siècles). Réflexions sur son histoire et sur la façon de l’écrire”. Les universités en Europe du XIIIe siècle à nos jours. Espaces, modèles et fonctions. Actes du colloque international d’Orléans 16 et 17 octobre 2003, red. Frédéric Attal, i in., Publications de la Sorbonne, 2005, ss. 157-77.

Gabriel, Astrik L. „Les écoles de la cathédrale de Notre-Dame et le commencement de l’Université de Paris”. Huitième centenaire de Notre-Dame de Paris (Congrès des 30 mai-3 Juin 1964). Recueil de travaux sur l’histoire de la cathédrale et de l’église de Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, 1967, ss. 141-66.

Hajdukiewicz, Leszek. „Autour de problematique de la jeunesse de l’Université Cracovienne du XVe jusqu’au XVIIIe siecles”. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, nr 93, 1991, ss. 29-42.

Hajdukiewicz, Leszek. „Erazm z Rotterdamu w opinii polskiej XVI-XVII w.”. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, nr 33, 1971: Erasmiana Cracoviensia. W 500-lecie urodzin Erazma z Rotterdamu (1469-1536), ss. 55-85.

„Jaskinia”. Słownik polszczyzny XVI wieku. Wersja elektroniczna, spxvi.edu.pl/indeks/haslo/ 55648. Dostęp 20.01.2023.

Kamler, Anna. Od szkoły do senatu. Wykształcenie senatorów w Koronie w latach 1501-1586. Studia. Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2006.

Kaniewska, Irena. „Die Struktur der Studenten der Krakauer Akademie vom XV.-XVIII. Jahrhundert”. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, nr 93, 1991, ss. 43-63.

Kaniewska, Irena. „Les étudiants de l’Université de Cracovie aux XVe et XVIe siècles (1433-1560)”. Les universités européennes du XVIe au XVIIIe siècles. Histoire sociale des populations étudiantes, t. 1, red. Dominique Julia, i in., École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1986, ss. 113-33.

Kaniewska, Irena. „Młodzież Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1510-1560. Studium statystyczne”. Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, red. Kazimierz Lepszy, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1964, ss. 1-89.

Korolko, Mirosław. Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego: humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta. Wiedza Powszechna, 1991.

Machaj, Dawid. „Zawsze wierny? Sytuacja wyznaniowa w Uniwersytecie Krakowskim w XVI i XVII w.”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 59, 2015, ss. 97-135.

Markowski, Mieczysław. „Les manuscrits des listes de docteurs en médecine à l’Université de Cracovie entre 1400 et 1601”. Mediaevalia Philosophica Polonorum, t. 20, 1974, ss. 121-40.

Morawski, Kazimierz. Czasy zygmuntowskie na tle prądów Odrodzenia. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.

Pietrzyk, Zdzisław. „Uniwersytet Krakowski wobec reformacji”. Reformacja w Krakowie (XVI-XVII wiek), red. Zdzisław Noga, Wydawnictwo Antykwa, 2018, ss. 67-81.

Rüegg, Walter, redaktor. Geschichte der Universität in Europa. T. 2, C.H. Beck, 1996.

Ryczek, Wojciech. „The Praise of the Humanities: De ratione studii of Stanislaus Sokołowski”. Humanistica Lovaniensia, t. 66, 2017, ss. 271-306.

Sondel, Janusz. „Kariera uniwersytecka jako sposób awansu społecznego w dawnej Polsce”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa, t. 3, 2010, ss. 209-21.

Suchodolski, Bogdan. Polska myśl pedagogiczna w okresie Renesansu. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.

Urban, Wacław. „Losy wychowanków Akademii Krakowskiej w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Studium statystyczne”. Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, red. Kazimierz Lepszy, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1965, ss. 133-99.

Uruszczak, Wacław, redaktor. Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. T. 1, 1364-1780, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015.

Wójcik-Zega, Dagmara. „The Fellows of the Collegium Maius of the Krakow University in the 16th century. A preliminary approach”. Kps w posiadaniu autorki.

Wyczański, Andrzej. Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548). Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Wyczański, Andrzej. „Uniwersytet Krakowski w czasach Złotego Wieku”. Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, t. I, red. Kazimierz Lepszy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, ss. 221-52.

Zdanek, Maciej. Uniwersytet Krakowski wobec własnej przeszłości w XV-XVI wieku. Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2017.

Żelewski, Roman. „Krakowska młodzież akademicka wobec zaburzeń wyznaniowych drugiej połowy XVI wieku”. Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego w dobie renesansu, red. Kazimierz Lepszy, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1964, ss. 91-131.

Żołądź, Dorota. Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne szesnastego i siedemnastego wieku. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Żołądź-Strzelczyk, Dorota. „Wychowanie dobre dziecięciu szlacheckiemu – Hieronim Baliński o edukacji”. Biuletyn Historii Wychowania, t. 39, 2018, ss. 7-18.