Smok, Maja, Kali i Śmierć. Histoire croisée i omnipotentni narratorzy w twórczości Szczepana Twardocha

Natalia Lemann

doi:10.18290/rh23711.1

Data publikacji : 2023-02-16

Tom 71 Nr 1 (2023)

Smok, Maja, Kali i Śmierć. Histoire croisée i omnipotentni narratorzy w twórczości Szczepana Twardocha

Natalia Lemann

https://orcid.org/0000-0003-2972-9404

DOI: https://doi.org/10.18290/rh23711.1

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza trzech powieści Szczepana Twardocha: Wieczny Grunwald. Powieść zza krańca czasów, Morfina i Drach, które wydają się szczególnie istotne dla zrozumienia sposobu pojmowania przez tego pisarza kategorii etniczności, pamięci historycznej, tożsamości kulturowej i historii. Proponuję rozpoznanie tych kategorii poprzez koncepcję „historii splątanej” (histoire croisée/etangled history) Wernera i Zimmeramanna oraz „pamięci „wielokierunkowej” Rothberga. W celu ukazania splątania historycznego i etnicznego Twardoch we wszystkich trzech analizowanych powieściach posługuje się figurą pozaludzkiego, wszechwiedzącego, omnipotentnego narratora. W odniesieniu do wszystkich trzech powieści śledzę leżące u podstaw kreacji narratora nadrzędnego koncepcje filozoficzne i postaci bogów wywiedzione ze spuścizny kultur Wschodu (buddyzm, lamaizm, hinduizm, taoizm). W powieści Wieczny Grunwald koncepcja esencjalizmu etnicznego ulega ironicznej czy wręcz absurdalnej hiperbolizacji. Narratorem jest znajdujący się w stanie bardo bękart Paszko. W Morfinie tożsamość narodowa staje się dziełem wyboru i przygodności dziejowej, funkcję zaś nadrzędnego narratora pełni „czarna bogini”, będąca – jak dowodzę – literacką reprezentacją bogini Kali/Mai. W Drachu dokonuje się zmiana perspektywy, zmierzająca do ukazania sztuczności wszelkich koncepcji narodu czy ludzkich dziejów. Twardoch dokonuje zrównania dziejów ludzkich z losami zwierząt i unieważnia ludzkie pojmowanie przyczynowości i jednotorowości czasów oraz wydarzeń historycznych i procesu historycznego. Umożliwia to figura narratora, którym jest smok, Drach. W celach interpretacji sposobu pojmowania przez Dracha historii sięgam do greckiej etymologii słowa „smok” – gr. δράκων, gen. δράκοντος [drakōn, gen. drakontos] z czasownika δέρκομαι [derkomai] („widzieć wyraźnie”) – i taoistycznej zasady wu wei.

Słowa kluczowe:

historia splątana, histoire croisée, historia wielokierunkowa, etniczność, pamięć kulturowa, tożsamość kulturowa, buddyzm, hinduizm, Upaniszady, animal studies, gatunkizm

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Bibliografia

Abram, David. The Spell of the Sensuous: Perception and Language in a More-than-Human World. Pantheon, 1996.

Anderson, Benedict. Wspólnoty wyobrażone: rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. Tłum. Stefan Amsterdamski. Znak, 1997.

Babicki, Krzysztof. „Fotografia jako medium pamięci. Szkic na podstawie Hanemanna Stefana Chwina i Dracha Szczepana Twardocha”. Ethos nr 34, 2021, ss.131-147.

Best, Steven. „The rise of critical animal studies: Putting theory into action and animal liberation into higher education”. Journal of Critical Animal Studies, nr 7, 2009, ss. 9-52.

Bhabha, Homi K.. „DysemiNAcja”. Miejsca kultury. Tłum. Tomasz Dobrogoszcz. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010, ss. 145-182

Błaszczyk, Marek. „Spór o humanistykę nieantropocentryczną”. Przegląd Filozoficzny- Nowa Seria, 30, nr 3 (119), 2021, ss. 115-126.

Braidotti, Rosi. Po człowieku. Tłum. Joanna Bendarek i Agnieszka Kowalczyk. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.

Braidotti, Rosi. „Poprzez nomadyzm”. Teksty Drugie, nr 6, 2008, ss. 107-127.

Braidotti, Rossi. Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym. Tłum. Aleksandra Derra. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009.

Braudel, Fernand. Afterthoughts on Material Civilization and Capitalism, The John Hopkins University Press, 1977.

Calarco, Matthew R. Animal Studies. The Key Concepts. Routledge, 2021.

Cole, Lucinda. „Plagues, Poisons, and Dead Rats: A Multispecies History”. The Palgrave Handbook of Animal Literature, red. Susan McHugh, Robert McKay i John Miller, Palgrave Macmillan, 2021, ss. 589-604.

Derrida, Jacques. The Animal That Therefore I Am. Tłum. David Willis. Fordham University Press, 2008.

„Draco (n.)”, Online Etymology Dictionary, www.etymonline.com/word/draco. Dostęp 15.05.2022.

Domańska, Ewa. „Historia ratownicza”. Teksty Drugie, nr 5, 2014, ss. 12-26.

Domańska, Ewa. Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Wydawnictwo Poznańskie, 2006.

Esposito, Roberto. Pojęcia polityczne. Wspólnota, immunizacja, biopolityka. Tłum. Katarzyna Burzyk, Mateusz Burzyk, Monika Surma-Gawłowska, Joanna Teresa Ugniewska-Dobrzańska i Magdalena Wrana. Universitas, 2015.

Flood, Gavin. Hinduzim. Wprowadzenie. Tłum. Małgorzata Ruchel. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008.

Foucault, Michel, Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. Tłum. Michał Kozłowski. Słowo/obraz/terytoria, 2002.

Freudenberg, Olga. „Wjazd do Jerozolimy na ośle. O mitologii i ewangelii”. Taż. Semantyka kultury. Tłum. Krzysztof Rutkowski, red. Danuta Ulicka, Universitas, 2005, ss. 1-43

Fudge, Erica. Brutal Reasoning. Animals, Rationality, and Humanity in Early Modern England. Cornell University Press, 2006.

Fukuyama, Francis. Koniec historii. Tłum. Tomasz Bieroń i Marek Wichrowski. Wydawnictwo Poznańskie, 1992.

Gzyra, Dariusz. „Podmiototwórczy potencjał intersubiektywności międzygatunkowej”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 3, 2017, ss. 179-190.

Gzyra, Dariusz. „Zwierzęta pozaludzkie jako podmioty polityki. Koncepcja zoopolis i jej krytyka”. Zoophilologica. Journal of Animal Studies, nr 2, 2016, ss. 253-262.

Haraway, Donna. The Companion Species Manifesto. Prickly Paradigm Press, 2003.

Haraway, Donna. Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, University of Minnesota Press, 2016.

Howell, Philip. „Animals, agency, and history”. The Routledge Companion to Animal-Human History, red. Hilda Kean i Philip Howell, Routledge, 2019, ss. 197-221.

Keown, Damien. Buddyzm. Bardzo krótkie wprowadzenie. Tłum. Tomasz Jurewicz. Prószyński i S ka, 1997.

Lejman, Jacek. „Filozoficzne źródła naszego stosunku do zwierząt. Aksjologiczny status zwierząt i ludzi”. Ethos, nr 26, 2020, ss. 67-95.

Lemann, Natalia. „Historie alternatywne – pomiędzy pisarstwem historycznym a fantastycznym, czyli czasem, tertium est datur…”. Poznańskie Studia Filologiczne. Seria Literacka, nr 28, 2016, s. 77-100.

Lemann, Natalia. „Literatura, historia, kultura popularna – przestrzenie konwergencji. Wprowadzenie”. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 4, z. 2 (110), 2012, ss. 123-148.

Leszczyński, Adam. Ludowa Historia Polski. WAB, 2020.

Liddel, Henry George, i Robert Scott. A Greek-English Lexicon. Oxford University Press, 1996.

Markowska, Helena. „Historia splątana. Przypadek Historii literatury polskiej Feliksa Bentkowskiego”. Śląskie Studia Polonistyczne, nr 2, 2018, ss. 221-245.

Nussbaum, Martha. „Compassion. Human and Animal”. Species Matters. Human Advocacy and Cultural Theory, red. Marianne DeKoven i Michael Lundblad, Columbia University Press, 2012, ss. 139-172.

Rothberg, Michael. „Między Auschwitz a Algierią: pamięć wielokierunkowa i świadek przeciw-publiczny”. Teksty Drugie, nr 4, 2012, ss.160-185.

Ryder, Richard. Animal Revolution: Changing Attitudes Towards Speciesism. McFarlands&Co., 1989.

Skórczewski, Dariusz. Teoria – literatura – dyskurs. Postkolonialny pejzaż. Wydawnictwo UMCS, 2013.

Smith, Adam. Etniczne źródła narodów. Tłum. Małgorzata Głowacka-Grajper. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.

Steciąg, Magdalena. „Lingua receptiva w powieści Szczepana Twardocha Drach”. Socjolingwistyka, nr 29, 2015, ss. 325-335.

Szaj, Patryk. „W stronę hermeneutyki postantropocentrycznej”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 6, 2020, ss. 47-62.

Tague, Ingrid. H. Animal Companions: Pets and Social Change in Eighteenth-Century Britain. Penn State University Press, 2015

Upaniszady. Tłum. Marta Kudelska. Oficyna Literacka, 1999.

Werner, Michael, i Bénédicte Zimmermann. „Histoire Croisée and the Challenge of Reflexivity”. History and Theory, t. 45, 2006, ss. 30-50.

Young, Robert. Colonial Desire: Hybridity in Theory, Culture and Race. Routledge, 1995.

Żurek, Łukasz. „Spojrzenie z dystansu”. Dwutygodnik.com. www.dwutygodnik.com/artykul/5704-spojrzenie-z-dystansu.htm. Dostęp 10.05.2022.