Sicut rosa inter… episcopos. Apoteoza godła heraldycznego w łacińskim wierszu herbowym z rubryceli diecezji chełmskiej prepozyta Walentego Chlebowskiego na rok 1734

Jarosław Marczewski; Agnieszka Strycharczuk

doi:10.18290/rh25733.7

Data publikacji : 2025-07-07

Tom 73 Nr 3 (2025)

Sicut rosa inter… episcopos. Apoteoza godła heraldycznego w łacińskim wierszu herbowym z rubryceli diecezji chełmskiej prepozyta Walentego Chlebowskiego na rok 1734

Jarosław Marczewski

https://orcid.org/0000-0002-7021-6806

Agnieszka Strycharczuk

https://orcid.org/0000-0002-0785-6069

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25733.7

Abstrakt

W rubrycelach diecezji chełmskiej z okresu staropolskiego zamieszczano na pierwszej stronie stemmat, co było charakterystyczne dla większości tego typu druków. Składał się on z herbu urzędującego hierarchy kościelnego oraz panegirycznego wiersza odnoszącego się do przedstawionego heraldycznego godła. Rubrycela na rok 1734 został wydana w okresie sediswakancji, gdy funkcję administratora diecezji chełmskiej sprawował prałat prepozyt chełmskiej kapituły katedralnej Walenty Chlebowski. Zamieszczony w rubryceli herb był wyjątkowy w stosunku do wszystkich innych znanych przypadków z rubrycel chełmskich. Herb był bowiem dwudzielny: prawą stronę heraldyczną zajmowało godło rodowe Chlebowskich – Poraj, lewą stronę znak kapituły chełmskiej – grono Apostołów. Herb Poraj prezentował kwiat róży, który został w wierszu zinterpretowany jako szczególnie pociągający, a zarazem wyróżniający się ponad inne rośliny, co miało oznaczać wyjątkowe zasługi osobiste prepozyta Chlebowskiego. Grono Apostołów przedstawione zostało jako obraz diecezji chełmskiej cieszącej się z cnotliwej posługi prałata. Oprócz szczegółowej analizy epigramatu w artykule znalazło się także jego polskie tłumaczenie.

Słowa kluczowe:

poezja heraldyczna, stemmat, epigram, rubrycela, Chlebowscy, herb Poraj, chełmska kapituła katedralna obrządku łacińskiego

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Czarski, Bartłomiej. „Lemmata w staropolskich konstrukcjach stemmatycznych jako przejaw hybrydyzacji gatunkowej”. Terminus 14, z. 25 (2012): 157-178. https://doi.org/10.4467/2084 3844TE.12.007.0470.

Czarski, Bartłomiej. „W poszukiwaniu najstarszego polskiego stemmatu – pytania i propozycje odpowiedzi”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 65 (2021): 5-33. http://dx.doi.org/10.12775/ OiRwP.2021.01.

Dacka-Górzyńska, Iwona M. i Joanna Partyka (red.). Staropolskie kompendia wiedzy. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009.

Dąbkowska-Kujko, Justyna. „Jezuicka paideia”. W: Humanitas i christianitas w kulturze polskiej, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, 153-190. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009.

Dymmel, Piotr. „Herby kapituł w ‘Klejnotach’ Jana Długosza”. W: Polska heraldyka kościelna. Stan i perspektywa badań, red. Krzysztof Skupieński, Anzelm Weiss, 97-120. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2004.

Hemperek, Piotr. Oficjalat okręgowy w Lublinie XV-XVIII w. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1974.

Konieczny, Mariusz. „Rubrycela”. W: Encyklopedia katolicka, red. Edward Gigilewicz, t. 17, kol. 513-514. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2012.

Kozierowski, Stanisław. Ród Porajów Różyców. Kraków: Polskie Towarzystwo Heraldyczne, 1930.

Krzywy, Roman. „Stemmat”. Zagadnienia rodzajów literackich 55, nr 1 (2012): 252-255.

Kumor, Bolesław. „Archidiakonat”. W: Encyklopedia katolicka, red. Feliks Gryglewicz i in., t. 1, kol. 869-873. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1973.

Mańkowski, Jerzy. Memoriale praeteritorum. Studia mediewistyczne i renesansowe. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.

Marczewski, Jarosław R. Dzieje chełmskiej kapituły katedralnej obrządku łacińskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013.

Marczewski, Jarosław R. „Rubrycele i schematyzmy diecezji chełmsko-lubelskiej”. Roczniki Teologiczne 65, z. 4 (2018): 51-71. http://dx.doi.org/10.18290/rt.2018.65.4-5.

Marczewski, Jarosław R. „Rubrycele i schematyzmy łacińskiej diecezji chełmskiej”. Roczniki Teologiczne 66, z. 4 (2019): 21-39. http://dx.doi.org/10.18290/rt.2019.66.4-2.

Marczewski, Jarosław R. i Agnieszka Strycharczuk. „Apoteoza godła heraldycznego biskupa Macieja Grzegorza Garnysza w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach diecezji chełmskiej”. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 104 (2015): 167-187. https://doi.org/10.31743/ abmk.12503.

Marczewski, Jarosław R. i Agnieszka Strycharczuk. „Apoteoza godła heraldycznego biskupa Wojciecha Skarszewskiego w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach chełmsko-lubelskich i lubelskich”. Roczniki Humanistyczne 63, z. 3 (2015): 149-176. http://dx.doi.org/

18290/rh.2015.63.3-9.

Marczewski, Jarosław R. i Agnieszka Strycharczuk. „Apoteoza godła heraldycznego biskupa Józefa Marcelego Dzięcielskiego (1768-1839) w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach lubelskich”. Roczniki Humanistyczne 68, z. 3 (2020): 111-132. http://dx.doi.org/10.18290

/rh20683-7.

Marczewski, Jarosław R. i Agnieszka Strycharczuk. „Apoteoza godła heraldycznego biskupa Walentego Wężyka (1705-1766) w łacińskich wierszach herbowych w rubrycelach chełmskich”. Roczniki Humanistyczne 71, z. 3 (2023): 179-202. https://doi.org/10.18290/rh23713.10.

Milewska-Waźbińska, Barbara. Res – verba – imagines. Z rozważań o literaturze łacińskiej i kulturze dojrzałego baroku. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2020.

Pałyga, Jan. „Duchowieństwo parafialne dekanatu kazimierskiego w XVII i XVIII wieku”. Roczniki Humanistyczne 14, z. 2, (1966): 7-57.

Panfil, Tomasz. „Heraldyka kościelna a emblematy”. W: Polska heraldyka kościelna. Stan i perspektywa badań, red. Krzysztof Skupieński, Anzelm Weiss, 143-152. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2004.

Pomian, Agnieszka. Pieczęcie kapituł katedralnych na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym [maszynopis]. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2007.

Prokop, Krzysztof R. Rzymskokatoliccy biskupi ordynariusze diecezji na ziemiach ruskich dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (do czasów I wojny światowej): Baków, Chełm (Krasnystaw), Halicz, Kamieniec Podolski, Kijów, Lwów, Łuck, Przemyśl, Żytomierz. Warszawa: Drukarnia Akcydensowa Dorosz Andrzej, 2014.

Przybyszewski, Bolesław. Katalog kanoników Krakowskiej Kapituły Katedralnej w XVIII wieku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2009.

Semkowicz, Władysław. Encyklopedia nauk pomocniczych historii. Kraków: Universitas, 2011.

Sondel, Janusz. Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków. Kraków: Universitas, 1997.

Szady, Bogumił. Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktura. Lublin: Wydawnictwo-Drukarnia Liber, 2003. https://doi.org/10.5281/zenodo.3700961.

Szafran, Przemysław. Rozwój średniowiecznej sieci parafialnej w Lubelskiem. Towarzystwo Naukowe KUL, 1958.

Urban-Godziek, Grażyna. „Gdy róża jest silniejsza niż śmierć. O przełamywaniu konwencji znikomości życia w metaforyce florystycznej Giovanniego Pontana”. W: Rzeczy minionych pamięć. Studia dedykowane profesorowi Tadeuszowi Ulewiczowi w 90. rocznicę urodzin, red. Andrzej Borowski, Jakub Niedźwiedź, 533-541. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007.

Wiszniewski, Michał. Historya literatury polskiej, t. 6. Kraków: Drukarnia Uniwersytecka, 1844.