Być jak Ezechiasz król judzki. Władysław II Jagiełło pod Grunwaldem w świetle kazania De divisione Apostolorum z rękopisu klasztoru Paulinów na Skałce w Krakowie B23 z II połowy XV wieku

Krzysztof Bracha

doi:10.18290/rh2301.5

Data publikacji : 2023-03-27

Tom 71 Nr 2 (2023)

Być jak Ezechiasz król judzki. Władysław II Jagiełło pod Grunwaldem w świetle kazania De divisione Apostolorum z rękopisu klasztoru Paulinów na Skałce w Krakowie B23 z II połowy XV wieku

Krzysztof Bracha

https://orcid.org/0000-0001-9409-4770

DOI: https://doi.org/10.18290/rh2301.5

Abstrakt

Rękopis z II połowy XV wieku proweniencji Katedry Krakowskiej, dziś w zbiorach Biblioteki oo. Paulinów na Skałce w Krakowie, sygnatura B23 (=BSkałka/Kraków B23) zawiera dwie kolekcje Sermones de sanctis anonimowych autorów. W jednym z trzech zachowanych tam kazań De divisione Apostolorum, anonimowy kaznodzieja, na pamiątkę zwycięstwa z 15 lipca 1410 roku sprzymierzonych wojsk polskich króla Władysława II Jagiełło nad wojskiem Zakonu Krzyżackiego pod Grunwaldem i obchodzonego w ten dzień w Królestwie Polskim w XV wieku święta wiktorii grunwaldzkiej, zamieścił krótką historię bitwy.

Długie opowiadanie o bitwie, wcielone do kazania, pełni w nim rolę moralizatorskiego historycznego egzemplum. Kaznodzieja porównywał króla polskiego Władysława II Jagiełłę do pobożnego i prawego króla judzkiego Ezechiasza, a przeciwstawiał niesprawiedliwemu i bezbożnemu królowi asyryjskiemu Sennacherybowi w związku ze starotestamentowym podaniem o wojnie między tymi władcami i zdobyciem Jerozolimy. W ten sposób relacja grunwaldzka polskiego kaznodziei wpisywała się w średniowieczną rocznicę zdobycia miasta przez krzyżowców w czasie I krucjaty dnia 15 lipca 1099 roku. W duchu moralizatorskim tłumaczył, że pokora polskiego władcy musiała zwyciężyć nad pychą Wielkiego Mistrza Ulricha von Jungingena.

Kazania grunwaldzkie wpisują się w zjawisko memoryzacji historii lub ogólniej pamięci historycznej w świetle źródeł nadal słabo w tym kontekście przebadanych, które otwierają dopiero swoje tajemnice i perspektywy heurystyczne.

Słowa kluczowe:

Bitwa pod Grunwaldem 1410 rok, kaznodziejstwo, pamięć historyczna

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Bibliografia

Adamska, Magdalena. „Kopie i edycje kodeksu «Banderia Prutenorum». Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t. 1: Studia, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu, 2010, ss. 155-84.

Akae, Yuichi. „Between Artes praedicandi and actual Sermons: Robert of Basevorn’s Forma praedicandi and the Sermons of John Waldeby, OESA”. Constructing the medieval Sermon, red. Roger Andersson, Brepols, 2007, ss. 9-31.

Angenendt Arnold. „Der Taufexorcismus und seine Kritik in der Theologie des XII. und XIII. Jahrhunderts”. Die Mächte des Guten und Bösen: Vorstellungen im XII. und XIII. Jahrhundert über ihr Wirken in der Heilsgeschichte, red. Albert Zimmermann, Walter de Gruyter, 1977, ss. 388-409.

Banaszkiewicz, Jacek. „Włócznia i chorągiew. O rycie otwierania bitwy w związku z cudem kampanii nakielskiej Bolesława Krzywoustego (Kadłubek, III, 14)”. Kwartalnik Historyczny, t. 94, z. 4, 1988, ss. 3-24.

Białuński, Grzegorz. „Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej”. Echa Przeszłości, t. 11, 2010, ss. 37-42.

Bloomfield, Morton W. Incipits of Latin Works in the Virtues and Vices 1100-1500 AD., Mediaeval Academy of America, 1979.

Błaziak, Maria. „«De magna strage» kazaniem bernardyńskim czy uniwersyteckim?”. Studia Źródłoznawcze, t. 36, 1997, ss. 65-71.

Bracha, Krzysztof. „Semen est verbum Dei. Postylla «Carcer animae» przypisywana Janowi Szczeknie”. Amoenitates vel lepores philologiae, red. Roman Laskowski, Roman Mazurkiewicz, Wydawnictwo Lexis, 2007, ss. 61-71.

Bracha, Krzysztof. „Święto wiktorii grunwaldzkiej w kaznodziejstwie polskim późnego średniowiecza”. Conflictus magnus apud Grunwald 1410. Między historią a tradycją. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej «Grunwald-Tannenberg-Žalgiris» zorganizowanej 20-24 września 2010 r. w Malborku i Krakowie, red. Krzysztof Ożóg, Janusz Trupinda, Muzeum Zamkowe w Malborku 2013, ss. 231-47.

Bracha, Krzysztof. Casus pulchri de vitandis erroribus conscientiae purae. Orzeczenia kazuistyczne kanonistów i teologów krakowskich z XV w. DiG, 2013.

Bracha, Krzysztof. History, Politics and Morals in One Sermon: Sermo de divisione Apostolorum about the Battle of Grunwald from the Cistercian Manuscript of Mogiła. Kps w posiadaniu autora.

Bracha, Krzysztof. Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza. Sermones dominicales et festivales z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia. Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2007.

Curtis, Ernst Robert. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Tłum. i oprac. Andrzej Borowski, Universitas, 1997.

David, Jean-Michel. „Majorum Exempla sequi: l'exemplum historique dans les discours judiciaires de Cicéron”. Rhétorique et Histoire. «L’éxemplum» et le modèle de comportament dans le discours antique et médiéval. Table ronde organisée par l’École Française de Rome le 18. Mai 1979, red. Jacques Berlioz, Jean-Michel David, Boccard, ss. 9-14, 67-86.

Dictionnaire d’Archéologie Chrétienne et de liturgie. T. 7, wyd. Fernanrd Cabrol, Henri Leclercq, Letouzey et Ané, 1926-1927.

Długosz, Teofil. „Życie liturgiczne w Krakowie za czasów królowej Jadwigi”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, t. 13, nr 5, 1960, ss. 461-74.

Dymmel Piotr. Tradycja rękopiśmienna Roczników Jana Długosza. Studium analityczne ksiąg X-XII, PWN, 1992.

Ekdahl, Sven. Die „Banderia Prutenorum” des Jan Długosz – eine Quelle zur Schlachtbei Tannenberg 1410, Vandenhoeck & Ruprecht, 1976.

Ekdahl, Sven. Grunwald 1410. Studia nad tradycją i źródłami. Tłum. Maciej Dorna, Avalon 2010.

Encyklopedia Biblijna. Red. Paul J. Achtemeier, tłum Grzegorz Berny, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 1999.

Fijałek, Jan. „Histoire de la fête de la Mission des Apôtres dans l'Eglise catholique-romaine”. Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe de Philologie. Classe d’Historie et de Philosophie, 1919-1920, ss. 338-45.

Fijałek, Jan. „Historja święta Rozesłania apostołów w Kościele rzymsko-katolickim”. Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, nr 6, 1920, ss. 3-7.

Forstner, Dorothea. Świat symboliki chrześcijańskiej. PAX, 1990.

Graff, Tomasz. Kościół w Polsce wobec konfliktu z Zakonem Krzyżackim w XV wieku. Studium z dziejów kultury politycznej polskiego episkopatu, Księgarnia Akademicka, 2010.

Henning, John. „Zum Anfang und Ende der liturgischen Tradition der Divisio Apostolorum”. Archiv für Liturgiewissenschaft, t. 12, 1970, ss. 302-11.

Horváth, Hajnalka, i Balázs Kertész. „The Traces of Historical Interest in the Sermon Literature of the Late Middle Ages in Hungary”. Medieval Sermon Studies, t. 51, 2007, ss. 91-94.

Janicki, Józef Jan. „Liturgiczne obchody święta Rozesłania Apostołów upamiętnieniem zwycięstwa nad Krzyżakami”. Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t. 1: Studia, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu, 2010, ss. 41-52.

Janicki, Marek A. „Grunwald w tradycji polskiej od wieku XV do XVII”. Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t. 1: Studia, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu, 2010, ss. 89-154.

Jounel, Pierre. „La culte des Apôtres à Rome et dans la liturgie romaine”. Saints et sainteté dans la liturgie. Conférences Saint-Serge, XXXIIIe Semaine d'Études Liturgiques, Paris 22-26 juin 1986, red. Alessandro Pistoia, Achille Maria Triacca, Edizioni Liturgiche, 1987, ss. 167-88.

Jounel, Pierre. „La sanctoral romain du VIIIe au XIIe s.” La Maison Dieu, nr. 52, 1957, ss. 59-88.

Jóźwiak, Sławomir, i in. Wojna Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Muzeum Zamkowe w Malborku, 2010.

Kelly, John Norman Davidson. Początki doktryny chrześcijańskiej. Tłum. Julia Mrukówna, i Emil Stanula, PAX 1988.

„Kazania na uroczystość Rozesłania Apostołów 133”. Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t. 2: Noty katalogowe, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu, 2010, ss. 286-87.

Kostick, Conor. The Siege of Jerusalem: Crusade and Conquest in 1099. Continuum, 2009.

Kowalska-Urbankowa, Zofia, i Janusz Zbudniewek. „Katalog rękopisów Biblioteki Paulinów w Krakowie na Skałce”. Studia Claromontana, t. 8, 1987, ss. 269-500.

Kuczyński, Stefan Maria. Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Wydawnictwo MON, 1980.

Kwiatkowski, Krzysztof. „Wyprawa letnia 1410 roku”. Sławomir Jóźwiak, i in., Wojna Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411, Muzeum w Malborku, 2010, ss. 238-563.

Linder, Amnon. „The Liturgy of the Liberation of Jerusalem”. Mediaeval Studies, t. 52, 1990, ss. 110-31.

Markowski, Mieczysław. „Mikołaj z Kozłowa”. Materiały do Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce, t. 5, 1965, ss. 76-141.

Menzel, Michael. Predigt und Geschichte. Historische Exempel in der geistlichen Rhetorik des Mittelalters. Böhlau, 1998.

Nadolski, Andrzej, „Grunwaldzkie i pogrunwaldzkie losy Mistrza Ulryka”. Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, red. Danuta Gawinowa, i in., PWN, 1991, ss. 479-80.

Nadolski, Andrzej. Grunwald, problemy wybrane. Templum, 2010.

Newhauser, Richard, i Istvan P. Bejczy. A Suplement to Morton W. Bloomfield et al. „Incipitis of Latin Works on the Virtues and Vices, 1100-1500 A.D.”. Brepols, 2008.

Newhauser, Richard. A Catalogue of Latin Texts with Material on the Vices and Virtues in Manuscripts in Hungary. Otto Harrassowitz Verlag, 1996.

Newhauser, Richard. The Treatise on Vices and Virtues in Latin and the Vernacular. Brepols, 1993.

Nighman, Chris L. „Commonplaces on Preaching among Commonplaces for Preaching: The Topic Predicacio in Thomas of Ireland’s Manipulus Florum”. Medieval Sermon Studies, t. 49, 2005, ss. 37-57.

Ożóg, Krzysztof. „Mistrza Mikołaja z Kozłowa poglądy na władzę i państwo”. Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. Paweł Kras, i in., Societas Vistulana, 2006, ss. 419-29.

Piwocka, Magdalena. „Rekonstrukcje chorągwi grunwaldzkich”. Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, t. 1: Studia, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu, 2010, ss. 185-206.

Piwoński, Henryk. „Kult świętych w kalendarzach liturgicznych bożogrobców”. Muzyka Religijna w Polsce. Materiały i studia, t. 3, 1979, ss. 157-82.

Polo de Beaulieau, Marie A. „L’anecdote biographique dans les exempla médiévaux”. Problemes et méthodes de la Biographie. Sources et Travaux Historiques, nr 3-4, 1985, ss. 13-22.

Runciman, Steven. Dzieje wypraw krzyżowych. Tłum. Jerzy Schwakopf, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.

Sandl, Marcus. „Historizität der Erinnerung/Reflexivität des Historischen. Die Herausforderung der Geschichtswissenschaft durch die kulturwissenschaftliche Gedächtnisforschung”. Erinnerung, Gedächtnis, Wissen. Studien zur kulturwissenschaftlichen Gedächtnisforschung, red. Günter Oesterle, Vandenhoeck & Ruprecht, 2005, ss. 89-119.

Schneyer, Johannes Baptist. Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters: für die Zeit von 1150-1350. Aschendorf, 1969.

Schneyer, Johannes Baptist. Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters: für die Zeit von 1350-1500. Red. Ludwig Hödl, Aschendorff, 2001. CD-ROM Edition.

Starnawska, Maria. „Grunwald, Jerozolima i święto Rozesłania Apostołów”. Conflictus magnus apud Grunwald 1410. Między historią a tradycją. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej „Grunwald-Tannenberg-Žalgiris” zorganizowanej 20-24 września 2010 r. w Malborku i Krakowie, red. Krzysztof Ożóg i Janusz Trupinda, Muzeum Zamkowe w Malborku 2013, ss. 221-28.

Starnawska, Maria. Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. DiG, 1999.

Staub, Martial. „Die süddeutschen Prädikaturen und die Ethik der mitteleuropäischen «Devotio moderna»”. Die „Neue Frömmigkeit“ in Europa im Spätmittelalter, red. Marek Derwich i Martial Staub, Vandenhoeck & Ruprecht, 2004, ss. 285-99.

Stępień, Jan, i in. „Apostołowie”. Encyklopedia Katolicka, t. 1, Towarzystwo Naukowe KUL, 1973, ss. 832-37.

Swieżawski, Aleksander. „Mściwój (Mszczuj) ze Skrzynna”. Polski Słownik Biograficzny, t. 22, Ossolineum, 1977, ss. 234-35.

Szymczak, Dawid. Historia jako narzędzie polemiki w piśmiennictwie Piotra Skargi. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2021.

Szymczak, Jan. „W 600-lecie wielkiej wojny z zakonem krzyżackim od Łęczycy 17 VII 1409 do Torunia 1 II 1411”. Na znak świetnego zwycięstwa, t. 1: Studia, red. Dariusz Nowacki, Zamek Królewski na Wawelu 2010, ss. 13-40.

Wąsowicz, Henryk. Kalendarz ksiąg liturgicznych Krakowa do połowy 16. wieku. Studium chronologiczno-typologiczne. Wydawnictwo KUL, 1995.

Wenta, Jarosław. „Kazanie i historyczne egzemplum w późnośredniowiecznym Chełmnie”. Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. Halina Manikowska, i Hanna Zaremska, IH PAN, 2002, ss. 473-82.

Wojciechowski, Leszek. „Treści ideowe święta Rozesłania Apostołów w Polsce średniowiecznej. Zarys problematyki”. Symbol Apostolski w nauczaniu i sztuce Kościoła do Soboru Trydenckiego, red. Ryszard Knapiński, Towarzystwo Naukowe KUL, 1997, ss. 313-329.

Wolny, Jerzy. „Kaznodziejstwo”. Dzieje teologii katolickiej w Polsce średniowiecznej. T. 1: Średniowiecze, red. Marian Rechowicz, Towarzystwo Naukowe KUL, 1974, ss. 273-308.

Wolny, Jerzy. „Krakowskie środowisko katedralne w czasach Jana Długosza (1431-1480)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, nr 65, 1980, ss. 85-107.

Wójcik, Dagmara, i Włodzimierz Zega. „Stanisława ze Skarbimierza kazanie uniwersyteckie «Nihil tuleritis in via»”. Przegląd Tomistyczny, t. 14, 2008, ss. 99-134.

Zdanek, Maciej. Uniwersytet krakowski wobec własnej przeszłości w XV-XVI wieku. Societas Vistulana, 2017.

Zwiercan, Marian. „Kozłowski Mikołaj”. Polski Słownik Biograficzny, t. 15, Ossolineum, 1970, ss. 26-28.

Zwiercan, Marian. „Zainteresowania historyczne społeczności Uniwersytetu Krakowskiego w XVI wieku”. Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, red. Teresa Michałowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 1993, ss. 41-56.

Zwiercan, Marian. Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Ossolineum, 1969.