Obrona kultu wizerunków świętych na ziemiach polskich w XV wieku

Wojciech Świeboda

doi:10.18290/rh2301.4

Data publikacji : 2023-03-27

Tom 71 Nr 2 (2023)

Obrona kultu wizerunków świętych na ziemiach polskich w XV wieku

Wojciech Świeboda

https://orcid.org/0000-0002-5265-5784

DOI: https://doi.org/10.18290/rh2301.4

Abstrakt

Praca poświęcona została formom obrony kultu obrazów świętych w Kościele rzymskim w odpowiedzi na zarzuty części husytów o praktykowanie bałwochwalstwa przez katolików oddających cześć wizerunkom Chrystusa, Maryi i świętych. Na ziemiach polskich w ciągu całego XV wieku odnotowanych zostało kilka przypadków krytykowania tej formy dewocyjnej, jak również posądzeń o dokonanie aktów obrazoburczych. Na tle wszystkich spraw związanych z poglądami lub praktykami husyckimi nie były one liczne, niemniej stanowiły charakterystyczny znak rozpoznawczy sympatyków radykalnego husytyzmu. W znanych polemikach w obronie adorowania wizerunków świętych (kazanie Stanisława ze Skarbimierza Contra et adversus vulpeculas, anonimowe kazanie Cum Deus mortem z rękopisu BJ 2332 kwestia o adorowaniu obrazów z rękopisu GBK 23) starano się wskazać błędną interpretację Biblii przez husytów, a także wyjaśnić istotę tej praktyki, zwracając uwagę na jej edukacyjny charakter dla niepiśmiennych wiernych oraz ważną jej rolę w ukazywaniu wielkości majestatu Bożego na ziemi.

Słowa kluczowe:

ikonoklazm – XV wiek, Husytyzm – Polska, polemiki antyhusyckie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bartlová, Milena. „Husitské obrazoborectví”. Umění české reformace: (1380-1620), red. Kateřina Horníčková, i Michal Šroněk, Academia, 2010, ss. 63-70.

Bartlová, Milena. „Understanding Hussite Iconoclasm”. Filozofický časopis, t. 57, suppl. 1, 2009, ss. 115-26.

Bartoš František M. „Veliké dílo protihusitské polemiki”. Jihočeský Sborník Historický, nr 13, 1940, ss. 15-19.

Bilnik, Piotr. „Napad «husytów» na Jasną Górę. Fakty – konteksty – legenda”. Studia Claromontana, t. 15, 1995, ss. 277-324.

Bracha, Krzysztof. „Polemik gegen den Hussitischen Bildersturm im Lichte des Traktates «De superstitionibus» des Johannes von Wünschelburg († ca. 1456)”. Biuletyn Polskiej Misji Historycznej, t. 11, 2016, ss. 147-208.

Bylina, Stanisław. Na skraju lewicy husyckiej. Instytut Historii PAN, 2005.

Bylina, Stanisław. „Religijność radykalnego husytyzmu”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica, z. 41, 2008, ss. 21-36.

Bylina, Stanisław. „Wizerunek heretyka w Polsce późnośredniowiecznej”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 30, 1985, ss. 5-24.

Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Lationorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur. Vol. 8, wyd. Maria Kowalczyk, i in., Biblioteka Jagiellońska, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2004.

Dębicki, Jacek. „Ideowe przesłanki obrazoburstwa w Czechach w czasach przedhusyckich i husyckich a teologia obrazu w okresie wczesnej Reformacji”. Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław, listopad 1999, red. Jan Harasimowicz, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2000, ss. 77-87.

Dola, Kazimierz. Wrocławska kapituła katedralna w XV wieku. Redakcja Wydawnictw KUL, 1983.

Gieysztor, Aleksander. „Lassitude du Gothique? Reflets de l’iconoclasme hussite en Pologne au XVe siècle”. Ars auro prior. Studia Ioanni Białostocki sexagenario dicata, red. Alicja Dyczek-Gwiżdż, i in., PWN, 1981, ss. 223-26.

Kras, Paweł. Husyci w piętnastowiecznej Polsce. Towarzystwo Naukowe KUL, 1998.

Kras, Paweł. „Pastor bonus et lupi rapaces. The Polemic against Hussite Doctrine in the Writings of Stanisław of Skarbimierz”. Česko-polské kazatelské vztahy ve středověku, red. Krzysztof Bracha, i Martin Nodl, Centrum medievistických studií Akademie věd ČR, Univerzity Karlovy v Praze, 2016, ss. 63-79.

Lancinger, Luboš. „Čtyři artikuly pražské a podíl universitních mistrů na jejich vývoji”. Acta Universitatis Carolinae. Historia Universitatis Carolinae Pragensis, t. 3, nr 2, 1962, ss. 3-61.

Moskal, Krzysztof. „Aby lud był jeden…”. Eklezjologia Jana Husa w traktacie „De ecclesia”. Towarzystwo Naukowe KUL, 2003.

Mrozowicz, Wojciech. „«Constancie flammis adiectus». Johannes Hus und der Hussitismus in den Augen schlesischer Chronisten”. Biuletyn Polskiej Misji Historycznej, nr 11, 2016, ss. 121-45.

Mutlová, Petra. „Communicating Texts through Images”. Public Communication in European Reformation. Artistic and other Media in Central Europe 1380-1620, red. Milena Bartlová, i Michal Šroněk, Artefactum, 2007, ss. 29-37.

Patschovsky, Alexander. „Ekklesiologie bei Johannes Hus”. Lebenslehren und Weltentwürfe im Übergang vom Mittelalter zur Neuzeit. Politik – Bildung – Naturkunde – Theologie. Bericht über Kolloquien der Kommission zur Erforschung der Kultur des Spätmittelalters 1983 bis 1987, red. Hartmut Boockmann i in., Vandenhoeck & Ruprecht, 1989, ss. 370-99.

Piccard, Gerhard. Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart. T. 2, Verlag W. Kohlhammer, 1966.

Potkowski, Edward. „Stereotyp heretyka-innowiercy w piśmiennictwie kaznodziejskim”. Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. Bronisław Geremek, Wydawnictwo PAN, 1978, ss. 121-35.

Primke, Robert, i in. Wojny husyckie na Śląsku, Łużycach i Pomorzu. Wydawnictwo Technol, 2007.

Rejchrtová, Noemi. „Obrazoborecké tendence utrakvistické mentality jagellonského období a jejich dosah”. Husitský Tábor, t. 8, 1985, ss. 59-68.

Rył, Jadwiga. „Katalog rękopisów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne. T. 45, 1982, ss. 8-201.

Ryś, Grzegorz. Jan Hus wobec kryzysu Kościoła doby wielkiej schizmy. Wydawnictwo Naukowe PAT, 2000.

Šmahel, František. „The Hussite Critique of the Clergy’s Civil Dominion”. Anticlericalism in Late Medieval and Early Modern Europe, red. Peter A. Dykema, i Heiko Oberman, Brill, 1994, ss. 83-90.

Šmahel, František. Rewolucja husycka. T. 2: Korzenie czeskiej reformacji, tłum. Konrad Ziółkowski. Wydawnictwo Napoleon V, 2018.

Solicki, Stanisław. „Problematyka husycka w średniowiecznych księgozbiorach śląskich”. Polskie echa husytyzmu. Materiały z konferencji naukowej Kłodzko, 27-28 września 1996, red. Stanisław Bylina, i Ryszard Gładkiewicz, Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1999, ss. 116-41.

Soukup, Pavel. „Krakovský profesor, husitský ikonoklasmus a počátky karlovské nostalgie”. Umění a revoluce. Pro Milenu Bartlovou, wyd. Johanna Lomová, Jindřich Vybíral, UMPRUM, 2018, ss. 174-92.

Soukup, Pavel. Repertorium operum antihussiticorum, www.antihus.eu. Dostęp 21.07.2022.

Sperka, Jerzy. „Nieznane fakty dotyczące napadu na klasztor Paulinów w Częstochowie w 1430 r.”. Średniowiecze Polskie i Powszechne, t. 1, 2009, ss. 152-76.

Spunar, Pavel. „Poznámky k studiu husitského ikonoklasmu”. Listy filologické, t. 110, nr 2, 1987, ss. 124-28.

Spunar, Pavel. Repertorium auctorum Bohemorum provectum idearum post Universitatem Pragensem conditam illustrans. T. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1985.

Steckel, Sita. „Verging on the Polemical. Towards an Interdisciplinary Approach to Medieval Religious Polemic”. Medieval Worlds, t. 7, 2018, ss. 2-60.

Stejskal, Karel. „Ikonoklasmus českého středověku a jeho limity”. Uměni: časopis Ústavu dějin umění Akademie věd České republiky, nr 48, 2000, ss. 206-17.

Świeboda, Wojciech. „Błędy krawca Stanisława. Przyczynek do badań nad działalnością antyheretycką Stanisława ze Skarbimierza”. Roczniki Historyczne, t. 84, 2018, ss. 139-69.

Świeboda, Wojciech. „Jak rozpoznać heretyka? Interrogatorium antyhusyckie używane w metropolii gnieźnieńskiej”. Studia Źródłoznawcze, t. 51, 2013, ss. 123-30.

Świeboda, Wojciech. Universitas contra haeresim. Działalność Stanisława ze Skarbimierza jako przedstawiciela Uniwersytetu Krakowskiego. Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2021.

Urban, Wincenty. Studia nad dziejami wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV wieku. Wydawnictwo Św. Krzyża w Opolu, 1959.

de Vooght, Paul. „«Universitas praedestinatorum» et «Congregatio fidelium» dans l’ecclésiologie de Jean Huss”. Ephemerides theologicae Lovanienses, t. 32, 1956, ss. 487-534.

Wisłocki, Władysław. Katalog rękopisów Biblijoteki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Akademia Umiejętności, 1877-1881.

Wolny, Jerzy. „Maurycy Rwaczka i «Floretus Theologicus» w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej i innych księgozbiorów”. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, t. 27, 1977, ss. 5-20.

Wójcik-Zega, Dagmara. „Autografy piętnastowiecznych profesorów krakowskich w rękopisie Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Studia Źródłoznawcze, t. 53, 2015, ss. 71-109.

Zajchowska, Anna. Między uniwersytetem a zakonem. Biografia i spuścizna pisarska dominikanina Jana z Ząbkowic († 1446). Semper, 2013.

Zilynská, Blanka. Husitské synody w Čechách 1418-1440. Univerzita Karlova, 1985.