Mieć (bio)władzę: dziewiętnastowieczne narracje o menonitach na ziemiach polskich i ukraińskich

Dariusz Pniewski

doi:10.18290/rh24727.12s

Data publikacji : 2025-01-17

Tom 72 Nr 7 Zeszyt specjalny (2024)

Mieć (bio)władzę: dziewiętnastowieczne narracje o menonitach na ziemiach polskich i ukraińskich

Dariusz Pniewski

https://orcid.org/0000-0001-9828-5013

DOI: https://doi.org/10.18290/rh24727.12s

Abstrakt

Bohaterami artykułu są menoniccy osadnicy, zamieszkujący od XVI wieku tereny zalewowe dolnego biegu Wisły, a od końca XVIII wieku stepy nad Dnieprem. Unikalna wiedza hydrologiczna i rolnicza była tak użyteczna, że pozwoliła im zarówno na zachowanie tożsamości w obcym otoczeniu, jak i zapewnienie sobie ekonomicznego dobrobytu. W autobiograficznych narracjach opisujących codzienność osadników na Żuławach (wspomnienia pisane przez zewnętrznych obserwatorów) i na ziemiach obecnej Ukrainy (listy i raporty przywódcy osadników) zgodnie podkreślano najważniejsze cechy ich działań: pragmatyzm, celowość i efektywność. Zarówno w deltę Wisły, jak i deltę Dniepru sprowadzono ich ze względu na wiedzę rolniczą i przetwórczą, umiejętność hodowli zwierząt i doświadczenie w przygotowaniu ziemi do uprawy, umiejętność budowania młynów, umocnionych kanałów, grobli, urządzeń odwadniających. Potrafili zatem zarządzać gospodarką (nie tylko ekonomią, lecz – co dla mnie ważniejsze – rolnictwem i wodą), a także, jak wskazują wspomnienia osób, które miały możliwość poznać menonickie gospodarstwa, sugerować „styl ich odbioru” (narrację i idee). W tekście staram się odpowiedzieć na pytanie o to, jak wiedza, umiejętności i doświadczenie umożliwiały menonitom posiadanie różnego typu władzy. A władzę w tym kontekście rozumiem jako spójną politykę, koherentny, wielodziedzinowy zespół działań: rolniczych, technologicznych, społecznych i estetycznych (oraz ekonomicznych). Dlatego dobrym narzędziem do jej zbadania będą koncepcje biowładzy według Michela Foucaulta i Thomasa Lemkego. Istotne tło dla takiej interpretacji stworzy koncepcja literackiej polityki (Realpoetik) Paula Hamiltona i „laboratorium nowoczesności” Alexandra Etkinda.

Słowa kluczowe:

menonici, biopolityka, biowładza, Michel Foucault, Thomas Lemke, Paul Hamilton, Alexander Etkind

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bilenky, Serhiy. Laboratory of Modernity: Ukraine between Empire and Nation, 1772–1914. Montreal–Kingston–London–Chicago–Edmonton–Toronto: McGill-Queen’s University Press. 2023, Kindle Edition.

Chamski, Tadeusz Józef. Opis krótki lat upłynnionych, opracował i wstępem poprzedził Robert Bielecki. Warszawa: PIW, 1989.

Dyck, Heinrich Dziennik żuławski. Tagebuch, 1878, tłum. Małgorzata Rysicka. Sztum–Nowy Dwór Gdański: Biblioteka Kwartalnika „Prowincja”, 2015.

Hamilton, Paul. Realpoetik. European Romanticism and literary Politics. Oxford: Oxford University Press, 2013.

Kjellén, Rudolf. Der Staat als Lebensform. Berlin: Kurt Vowinckelm. APA, 1924.

Lemke, Thomas. „Analityka biopolityki. Rozważania o przeszłości i teraźniejszości spornego pojęcia”. Praktyka Teoretyczna, nr 2 (2011): 11-25.

Pniewski, Dariusz. Relacja wzrok – słuch a poznanie nieskończoności (romantyzm). W: Sensualność w kulturze polskiej, 20.06.2024. Dostęp: 19.10.2023. sensualnosc.ibl.waw.pl/pl/artic les/relacja-wzrok- sluch-a-poznanie-nieskonczonosci- romantyzm-616/

Pol, Wincenty. Na lodach, na wyspie, na groblach. Trzy obrazki znad Bałtyku, opracował i wstępem opatrzył Józef Bachórz. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1989.

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Bronisław Chlebowski i Władysław Walewski, wg planu Filipa Sulmierskiego. Warszawa: Nakładem Władysława Walewskiego, Druk „Wieku”, 1889.

Staples, John Roy. „Afforestation as Performance Art: Johann Cornies’ Aesthetics of Civilization”. W: Minority Report: Mennonite Identities in Imperial Russia and Soviet Ukraine Reconsidered, 1789–1945, ed. by Leonard G. Friesen. Toronto-Buffalo- London: Toronto University Press, 2018.

Staples, John Roy. “Introduction”. W: Transformation of the Southern Ukrainian steppe. Letters and Papers of Johann Cornies, vol. I: 1812–1835. Translated by Ingrid I. Epp, edited by Harvey L. Dyck, Ingrid I. Epp, and John R. Staples. Toronto–Buffalo–London: University of Toronto Press, 2015

Staples, John Roy. „Introduction”. W: Transformation of the Southern Ukrainian steppe. Letters and Papers of Johann Cornies, vol. II: 1836–1842. Translated by Ingrid I. Epp, edited by Harvey L. Dyck, Ingrid I. Epp, and John R. Staples, Toronto–Buffalo–London: University of Toronto Press, 2020.

Szewczenko, Taras. „Do umarłych i żywych, i nienarodzonych rodaków moich na Ukrainie i nie na Ukrainie mój list przyjacielski”. Tłum. Czesław Jastrzębiec-Kozłowski. W: Taras Szewczenko. Perekl’adi poezij na polsku mowu, red. Bohdan Lepki. Warszawa–Lwów: Drukarnia Braci Drapczynskich, 1936.

Szokalski, Wiktor Feliks. Wspomnienia z przeszłości. Z rękopismu wydał i przedmową opatrzył A. Wrzosek, t. II (1830–1837). Wilno: Księgarnia Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego, M. Arct, 1921.

Świetlicki, Mateusz. Next-Generation Memory and Ukrainian Canadian Children’s Historical Fiction. The Seeds of Memory. New York: Routledge, 2023.

Transformation of the Southern Ukrainian steppe. Letters and Papers of Johann Cornies, vol. I: 1812–1835. Translated by Ingrid I. Epp, edited by Harvey L. Dyck, Ingrid I. Epp, and John R. Staples. Toronto–Buffalo–London: University of Toronto Press, 2015.

Transformation of the Southern Ukrainian steppe. Letters and Papers of Johann Cornies, vol. II: 1836–1842. Translated by Ingrid I. Epp, edited by Harvey L. Dyck, Ingrid I. Epp, and John R. Staples. Toronto–Buffalo–London: University of Toronto Press, 2020.

Wicherkiewicz, Wiktor Bolesław. Wiktor Feliks Szokalski. Poznań: Drukarnia „Dziennika Poznańskiego”, 1891.

Zacharias, Robert. „Introduction”. W: After Identity. Mennonite Writing in North America, ed. by R. Zacharias. Winnipeg: University of Manitoba Press, 2016.