Sull’iconografia della Vergine armata di randello: storia ed evoluzione di una peculiare immagine di protezione mariana dal XIV secolo alla contemporaneità

Francesca Ceci; Luca Sakvatelli

doi:10.18290/rh25735.19s

Data publikacji : 2025-12-22

Tom 73 Nr 5 Zeszyt specjalny (2025)

O ikonografii Matki Bożej uzbrojonej w kij we Włoszech: historia i ewolucja szczególnego przedstawienia maryjnej opieki od XIV wieku do współczesności

Francesca Ceci

https://orcid.org/0000-0002-4790-8548

Luca Sakvatelli

https://orcid.org/0009-0005-2321-6351

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25735.19s

Abstrakt

W XIV wieku, z inicjatywy zakonu augustianów, uspokajający i opiekuńczy wizerunek Matki Bożej został wzbogacony o nową formułę ikonograficzną, wywodzącą się z przedstawienia Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Ukazuje ona Madonnę z Dzieciątkiem jako postać uzbrojoną, podejmującą obronę niemowląt przed atakami Złego. Przedstawienie to ewoluowało z biegiem czasu, ulegając przekształceniom i stopniowo poszerzając zakres maryjnej ochrony, która przestała ograniczać się wyłącznie do walki z diabłem, obejmując również ziemskich wrogów wiary, z jakimi mierzyło się chrześcijaństwo.

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wybranych, znaczących przykładów malarskich i rzeźbiarskich przedstawień uzbrojonej Madonny we Włoszech, w ujęciu chronologicznym obejmującym okres od pierwszych świadectw z XIV wieku po realizacje ikonograficzne XX stulecia, z uwzględnieniem ich oddziaływania na społeczeństwo współczesne oraz przemian w ich znaczeniu kulturowym.

Słowa kluczowe:

Matka Boże Nieustającej Pomocy, ikonografia maryjna, Theotokos

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (Italiano)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Alejos Morán, A. (1993). Nuestra Señora del Socorro de Valencia. Variantes Iconográficas. Cuadernos de Arte e Iconografia, 6(11), 9–21.

Amarante, A.V. (2016). Tra leggenda, storia e simbolismo della Madonna del Perpetuo Soccorso, Spicilegium Historicum Congregationis SS.mi Redemptoris, 64, 7–23.

Banksy. (2004). Cut it out. Banksy & Weapons of Mass Distraction.

Belmonte, F. (14 maggio 2015). Banksy fra pop e santità. Focus sui lavori napoletani. Treccani. https://www.treccani.it/magazine/atlante/cultura/Banksy_fra_pop_e_santita_focus_sui_lavori_napoletani.html

Bergamo, M. (marzo 2022). Arruolare le icone. Materiali per una tavola warburghiana. Rivista di Engramma 190, 51–56.

Bresciani, E. (1866). Cenni storici sull’antica e prodigiosa imagine della Madonna del Perpetuo Soccorso già venerata in S. Matteo in Merulana e ridonata al culto publico nella chiesa di S. Alfonso sull’Esquilino. Tipografia della S.C. de Propaganda Fide.

Buscemi, M. (31 luglio 2021). Sulle origini e il culto della Madonna del Soccorso o della Mazza. Kernos. https://www.kernos.info/post/sulle-origini-e-il-culto-della-madonna-del-soccorso-o-della-mazza

Caietano, O. (1664). Raguagli delli ritratti della Santissima Vergine Nostra Signora… (ristampa anastatica Palermo 1991, pp. 51–53). Edizione dell’Opera universitaria.

Claut, S. (2013). La battaglia di Cimabanche nella chiesa della Madonna della Difesa a Cortina d’Ampezzo. Archivio Storico di Belluno, Feltre e Cadore, 84(351), 61–69.

De Granada, L. (1600). Rosario della Sacratissima Vergine Maria Madre di Dio, nostra Signora. Vincenti.

Di Natale, M.C. (2010). “Cammini” mariani per i tesori di Sicilia. Parte II. OADI. Rivista dell’Osservatorio per le Arti Decorative in Italia, 2, 13–39.

Donato, A. (2016). L’icona della Madonna del Perpetuo Soccorso: una lettura in chiave teologica a partire dal “dato iconografico”. Spicilegium Historicum, 64(1-2), 103–116.

Ferreira, A. (2013). L’arte della ceramica portoghese novecentesca a Predappio - Leopoldo Battistini (1865–1936). La pié, 82(3), 135–137.

Ferrero, F. (1966). Nuestra Señora del Perpetuo Socorro. Proceso histórico de una devoción mariana, Editorial el Perpetuo Socorro. Editorial el Perpetuo Socorro.

Ferrero, F. (1990). Nuestra Señora del Perpetuo Socorro. Información bibliográfica y cronolo-gía general. Spicilegium Historicum Congregationis SS.mi Redemptoris 38, 455–502.

Gamba, B. (2020). Il fascio e la croce. Viaggio nell'iconografia religiosa fascista. Formamentis.

Gibellini, C. (2008). L’immagine di Lepanto. La celebrazione della vittoria nella letteratura e nell’arte veneziana. Marsilio.

Gori, M. (2001). Asilo e oratorio di S. Rosa: il restauro della Madonna del fascio. Comune.

Henze, C. (1926). Mater de perpetuo succursu: prodigiosae iconis marialis ita nuncupatae monographia. Collegium Iosephinum.

La China, I. (2016). La Madonna delle Milizie tra tradizione e storia. Edizioni Il minuto d’oro.

La Mendola, V., Silvestri, G. (2016). Icona della Madre del Perpetuo Soccorso, storia e meditazioni. Shalom.

Manfrida, R., Pagnotta, F. (2010). Inchiesta sulla Madonna del Manganello. Rivista Storica Calabrese, 31, 118–123.

Marrazzo, A. (2016). L’ultimo restauro dell’icona della Madonna del Perpetuo Soccorso. Spicilegium Historicum Congregationis SS.mi Redemptoris, 64, 307–349.

Ministeri Osa, B. (1994). La chiesa e il convento di S. Agostino di Palermo, premessa di M.C. Di Natale. Provincia agostiniana di Sicilia

Mongitore, A. (1719–1720). Palermo divoto di Maria Vergine e Maria Vergine protettrice di Palermo, 2. Gaspare Bayona.

Neccia 2001 = Neccia, L. (2001). La provincia agostiniana di Sardegna dal XVII al XIX secolo: cenni storici. Analecta Augustiniana, 64, 179–268.

Palermo 1881 = Palermo, G. (1881). Guida istruttiva per potersi conoscere ... tutte le magnificenze ... della Città di Palermo (vol. I, pp. 187-188). Dalla Reale Stamperia.

Pralat, L. (2021). Leopold Nowotny. La vita e l’opera artistica. Wydawnictwo Nauka i Innowacje.

Rędzioch, W. (14 agosto 2020). Il Miracolo sulla Vistola nel Palazzo Apostolico di Castel Gandolfo. Alleanza Cattolica. https://alleanzacattolica.org/il-miracolo-sulla-vistola-nel-palazzo-apostolico-di-castel-gandolfo/ (2020).

Tabarrini, M. (1986). A Castel Ritaldi tra storia, arte e poesia. Porziuncola.

Tola = Tola, F. (2016). L’iconografia in Sardegna della Madonna del Soccorso o della Difesa. Percorsi Agostiniani, 9, 242–265.

Trigilia, M. (1990). La Madonna dei Milici di Scicli. Cristiani e Musulmani nella Sicilia del Mille, i più antichi testi in Volgare. Storia, tradizione, fede, civiltà. Setim.

Venchi, I. (1977). San Pio V. Il Pontefice di Lepanto del Rosario e della Liturgia tridentina. Edizioni Studio Domenicano.

Viard, P. (1964). Fulbert of Chartres. Dictionnaire de spiritualité (vol. 5, col. 1605–1611). Beauchesne.

Walter, I. (1995). “Che il diavolo ti porti!” La Madonna del Soccorso come exemplum figurato. Artes, 3, 57–66.

Wodka 2011 = Wodka, A.J. (2011). Ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy jako uobecnienie Bożej zbawczej mediacji. In: M. Sadowski (a cura di), Uczyńcie Ją znaną całemu światu. Kult i symbolika ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy w zarysie, (ss. 11–28). Homo Dei.

Żaryn 2020 = Zarin, J. (2020). W obronie chrześcijańskiej Polski i Europy – Kościół katolicki w 1920 roku. In: J. Miziołek, J.M. Sosnowska (a cura di). Triumf 1920. Obraz i pamięć, (ss. 79–96). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.