Dyskurs animalistyczny w polskim językoznawstwie synchronicznym

Grażyna Filip

doi:10.18290/rh23716.5

Data publikacji : 2023-08-31

Tom 71 Nr 6 (2023)

Dyskurs animalistyczny w polskim językoznawstwie synchronicznym

Grażyna Filip

https://orcid.org/0000-0002-2564-1205

DOI: https://doi.org/10.18290/rh23716.5

Abstrakt

Artykuł ma charakter przeglądowy, a w konsekwencji cel pragmatyczny. Podstawę materiałową stanowią językoznawcze publikacje na temat relacji człowiek–zwierzę wydane w ciągu ponad trzydziestu lat (1990-2022). Głównym kryterium doboru publikacji reprezentujących dyskurs animalistyczny było synchroniczne instrumentarium zastosowane przez autorów prezentowanych tekstów, a nie datacja utworów/zbiorów jednostek leksykalnych wybranych do zilustrowania językowego lub językowo-kulturowego podłoża poczynionych przez nich analiz.

Wyodrębniono dwa główne nurty badań będące podstawą kompozycji niniejszego artykułu: 1) opartą na opozycji homo–animal perspektywę antropocentryczną i związane z nią negatywne wartościowanie zwierząt oraz 2) proekologiczny, a ściślej prozwierzęcy naukowy punkt widzenia. Klasyfikacja ma charakter porządkujący i nie służy przeciwstawianiu obydwu wyodrębnionych perspektyw postrzegania zwierząt. Wielu badaczy stwierdziło bowiem niekonsekwencję lub ambiwalencję ich wizerunków utrwalonych w języku. Naukowej genezy dla obydwu postaw poszukuje się wśród tych samych czynników kulturotwórczych.

Słowa kluczowe:

relacja homo–animal, antropocentryzm, stereotypy zwierzęce, wartościowanie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Barcz, Anna. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2016.

Data, Krystyna. „Opozycja homo-animal w twórczości Jana Kochanowskiego”. Opozycja homo- animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 202–210.

Dąbrowska, Anna. „Wężem pożądań wejdę do twej duszy – nazwy zwierząt w polskim słownictwie erotycznym”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 157-188.

Dąbrowska, Anna. „Wstęp”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 7-8.

Doroszkiewicz, Maria. „Opozycja homo-animal w metaforyce i frazeologii prasy codziennej z okresu wyborów prezydenckich 1996 w Rosji”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 143-148.

Elżanowski, Andrzej, i Tomasz Pietrzykowski. „Zwierzęta jako nieosobowe podmioty prawa”. Sprawiedliwość dla zwierząt, red. Barbara Błońska, Włodzimierz Gogłoza, Witold Klaus, i Dagmara Woźniakowska-Fajst, Instytut Nauk Prawnych PAN–Stowarzyszenie Otwarte Klatki, ss. 8-19.

Filip, Grażyna. Gry językowe Jana Lama. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2003.

Filip, Grażyna. „Konotacje i symbolika ptaków drapieżnych w Księdze cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku”. Zeszyty Naukowe UR 79, Seria Filologiczna. Dydaktyka 8, 2013, ss. 135-146.

Filipowicz, Anna. (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocentryzmu. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2017.

Fleischer, Michał. „Komunikacja międzygatunkowa. Przypadek: człowiek – pies”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 223-242.

Fleischer, Michał. Pies i człowiek. Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu, 2004.

Gajda, Stanisław. „Współczesny polski dyskurs naukowy”. Dyskurs naukowy – tradycja i zmiana, red. Stanisław Gajda, Wydawnictwo Świętego Krzyża w Opolu, 1999, ss. 9-18.

Grybosiowa, Antonina. „Jak historyk języka polskiego rozumie opozycję homo – animal”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 9-15.

Heck, Dorota. „Problem filologii. Metoda filologiczna – dzisiaj?”. Literaria, 37, 2009, ss. 7-18.

Kamińska-Szmaj, Irena. „Człowiek zwierzęciem politycznym”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 135-141.

Koziara, Stanisław. „Frazeologizmy pochodzenia biblijnego z nazwami zwierząt w języku polskim”. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis, Folia 6: Studia Linguistica I, 2002, ss. 155-164. docplayer.pl/212292778-Frazeologizmy-pochodzenia-biblijnego-z-nazwami-zwierzat-w-jezyku- polskim.htm. Dostęp 29.03.2022.

Krawczyk-Tyrpa, Anna. „Niedźwiedzie i ludzie – opozycja rozmyta”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 243-250.

Lakoff, George, i Mark Johnson. Metafory w naszym życiu. Tłum. Tomasz Krzeszowski. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.

Lejman, Jacek. „Człowiek a zwierzę. Biologiczne i kulturowe źródła antropocentryzmu”. Wschodni Rocznik Humanistyczny, t. 11, 2015, ss. 283-294.

Lewandowski, Michał. „Święty, który rozmawiał z ptakami i pozdrawiał kwiaty”. /deon.pl/wiara/ swiety-ktory-rozmawial-z-ptakami-i-pozdrawial-kwiaty,495228. Dostęp 22.03.2022.

Lewicki, Andrzej Maria. i Anna Pajdzińska. „Frazeologia”. Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wiedza o Kulturze i Instytut Filologii Polskiej UMCS, 1993, ss. 307-326.

Libura, Agnieszka. „Wartościowanie związane z wybranymi przedpojęciowymi schematami wyobrażeniowymi na przykładzie nazw części ciała ludzi i zwierząt”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 117-127.

Lisowska-Magdziarz, Małgorzata. Analiza dyskursu medialnego. Przewodnik dla studentów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.

Loewe, Iwona. „Dyskurs medialny – przegląd stanowisk badawczych”. Forum Lingwistyczne, nr 1, 2014, ss. 9-16.

Łobodzińska, Romana. „Nazwy zwierząt w nazwiskach polskich”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 130-134.

Mikułowski Pomorski, Jerzy. Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 1999.

Mosiołek, Katarzyna. „Stereotypy psa zawarte w języku polskim”. Język Polski, t. 73, 1993, ss. 301-304.

Nowakowska, Alicja. „Człowiek jak zwierzę. Sfrazeologizowane porównania doczasownikowe na podstawie Słownika frazeologicznego języka polskiego”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 97-102.

Oronowicz, Ewa, Justyna Mika i Agnieszka Myszka. „Relativism in the Language of Law (on the Example of Legal Texts Concerning the Constitutionally Unregulated Human–Animal Relationship)”. Przegląd Prawa Konstytucyjnego nr 6, 2021, ss. 407-418.

Pajdzińska, Anna. „Śmiercią jakby płytszą nie umierają, ale zdychają zwierzęta (obraz zwierząt w polszczyźnie na tle ustaleń nauk przyrodniczych)”. Etnolingwistyka, nr 29, 2017, ss. 135-148.

Peisert, Maria. „Sus domesticus – zwierzę, którego nazwy używać nie wypada”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 149-155.

Pietryga, Anna. „Opozycja homo-animal a manicheizm”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 27-32.

Pietrzak, Magdalena. „Językowy obraz ludzi i zwierząt w tekstach literackich na przykładzie powieści Antoniego Gołubiewa”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 211-221.

Rzymowska, Luiza. „Symbolika zwierząt w Rozważaniach o snach Artemidora z Daldis”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 49-61.

Satkiewicz, Halina. „Świat ptaków w polskiej tradycji językowej”. Prace Filologiczne, t. 46, 2001, ss. 535-539.

Sławkowa, Ewa. „Kilka uwag o pojęciu leksykalnego ekosystemu (na przykładzie języka polskiego)”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis 306, t. 15, 2020, ss. 255-264.

Sobstyl, Katarzyna. „Funkcje obrazu i tekstu w internetowych ogłoszeniach Schroniska dla Bezdomnych Zwierząt w Lublinie”. Współczesne Media. Media multimodalne, t. 2: Multimodalność mediów elektronicznych, red. Iwona Hofman i Danuta Kępa-Figura, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2018, ss. 167-178.

Sobstyl, Katarzyna. „Konceptualizacje KONIA a cel praktyczny internetowych apeli o darowizny na rzecz zwierząt”. Forum Lingwistyczne, nr 8, 2021, ss. 1-11.

Sobstyl, Katarzyna. „Semantyka grzebowisk dla zwierząt na tle miejsc pochówków ludzi. Analiza porównawcza makroznaków”. Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury, 2020, nr 32, ss. 157-171.

Sobstyl, Katarzyna. „Wartościowanie człowieka i psa w ogłoszeniach adopcyjnych zwierząt”. Wartości i wartościowanie we współczesnej humanistyce, t. 3: Perspektywa językoznawcza, red. Aleksander Kiklewicz i Jolanta Piwowar, Centrum Badań Europy Wschodniej UWM, 2017, ss. 145-154.

Szarlej, Jolanta. „Biblijne epifanie zwierzęce na tle opozycji homo- animal”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 33-48.

Szerszunowicz, Joanna. Obraz człowieka w polskich, angielskich i włoskich leksykalnych i frazeologicznych jednostkach faunicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2011.

Termińska, Kamilla. „Przekraczanie opozycji zwierzę – człowiek w cywilizacjach Morza Śródziemnego”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 17-25.

Tokarski, Ryszard. „Wartościowanie człowieka w metaforach pojęciowych”. Pamiętnik Literacki, t. 80, z. 1, 1999, ss. 144-157.

Tymieniecka-Suchanek, Justyna. „Słowo wstępne”. Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze, t. 1: Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny, red. Justyna Tymieniecka-Suchanek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, ss. 9-13.

Waśkowski, Krzysztof. Polskie nazwy zwierząt. Studium historycznojęzykowe. Wydawnictwo Podhalańskiej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu, 2017.

Wolny, Maja. „Językowy obraz starości ludzi i zwierząt w polszczyźnie”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 189-199.

Wysoczański, Włodzimierz. „Opozycja homo-animal z perspektywy reguł postępowania (na materiale frazemów wybranych języków)”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 82-95.

Zimnowoda, Joanna. „Opozycja homo- animal w ekspresywnych zwrotach językowych”. Opozycja homo-animal w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, ss. 103-115.