Abstrakt

W artykule zestawiono dwa ważne teksty kultury: trylogię pt. Bitwa o Monte Cassino Melchiora Wańkowicza i XI-wieczną wizualną narracją o bitwie pod Hastings, znaną jako Tkanina z Bayeux. Celem tego zestawienia jest analiza komparatystyczna dwóch ważnych tekstów kultury, stanowiących narrację o wielkich, przełomowych bitwach, które zmieniły losy Europy. Analiza  obu dzieł ujawniła wiele podobieństw w tych, oddzielonych od siebie dziewięcioma wiekami, dziełach batalistycznych. Uwzględnienie kontekstu normandzkiego pozwoliło bowiem spojrzeć na relację polskiego reportera jako na dzieło wpisujące się w wielkie narracje bitewne, w których batalia jest portretowana wieloaspektowo: w ujęciach panoramicznych i z uważnością wobec topograficznego szczegółu, wielogłosowo i z perspektywy wielkich indywidualności, w sposób ścisły i dokumentarny, ale także z uwzględnieniem artystycznych komponentów dzieła. Tym jednak, co chyba najmocniej łączy oba teksty kultury, jest ich bogata warstwa ilustracyjna. W Tkaninie z Bayeux wizualność jest bez wątpienia dominującą strategią narracyjną, zaledwie jej fragmenty zawierają szczątkowe komentarze napisane łaciną. Jednak w reportażu Wańkowicza rola sfery wizualnej także jest trudna do przecenienia: to ona rządzi tokiem narracyjnym trylogii wraz z sugestywnością tekstu. Obszerny zbiór zdjęć, ilustracji, rysunków i map, które wyróżniają pierwszą i inne wybrane edycje montecassińskiej serii, to już w momencie powstawania relacji dzieło opatrzone niepodrabialną sygnaturą Wańkowicza, który wcześniej, w dwudziestoleciu międzywojennym testował możliwość koegzystencji obrazu i tekstu. W przypadku ówczesnych reportaży  (przedwojenne edycje Na tropach Smętka, Sztafety) ich współistnienie w książce było sygnałem nowoczesności młodego gatunku literackiego, ale w niniejszej analizie może być odczytywana odwrotnie: jako znak pewnej archaiczności przekazu, przywołującego z pamięci dawne malowidła o tematyce batalistycznej. Można powiedzieć, że w trzech tomach reportażu, wyróżniających się charakterystyczną organizacją tekstu, opowieść rozwija się jak tkanina i przypominać może inne wizualne narracje bitewne. Właśnie m.in. sfera wizualna, łącząca oba teksty kultury, sprawia, że do dziś wyróżniają się one na tle innych narracji o przełomowych bitwach.