Koncept demokracji w języku polskim i polskim dyskursie publicznym po 1989 roku

Monika Grzeszczak

doi:10.18290/rh23717.3

Data publikacji : 2023-09-26

Tom 71 Nr 7 (2023)

Koncept demokracji w języku polskim i polskim dyskursie publicznym po 1989 roku

Monika Grzeszczak

https://orcid.org/0000-0002-4549-3721

DOI: https://doi.org/10.18290/rh23717.3

Abstrakt

W artykule podjęto próbę rekonstrukcji rozumienia demokracji w języku polskim na podstawie źródeł słownikowych, ankietowych i tekstowych oraz nakreślono różne sposoby funkcjonowania tego konceptu w wybranych, reprezentatywnych odmianach dyskursu publicznego w Polsce po 1989 r. Przyjęto przy tym założenia metodologiczne i aparat pojęciowy lubelskiej etnolingwistyki kognitywnej. Przeprowadzona analiza dowiodła, że podstawowy zbiór cech semantycznych demokracji, jej „stereotyp bazowy”, obejmuje w pierwszej kolejności cechy społeczne (z prymatem wolności i równości) i polityczne (z pojmowaniem demokracji jako formy ustroju politycznego, w której suwerenem jest lud/ naród/ większość społeczeństwa), w drugiej kolejności również cechy etyczne i bytowe. Koncept demokracji poddany został w różnych typach dyskursu publicznego swoistym modyfikacjom (profilowaniu), zgodnie z przyjętym przez dany podmiot światopoglądem oraz wyznawanym (cenionym przez siebie) systemem wartości. Profilowanie konceptu zarysowane zostało na podstawie materiału tekstowego zaczerpniętego z prasy o proweniencji liberalno-demokratycznej i lewicowej oraz centrowo-prawicowej. Uwypuklony został przy tym „typowy” (realny, rzeczywisty) obraz demokracji pierwszych dwudziestu lat transformacji systemowej w Polsce.

Słowa kluczowe:

demokracja, etnolingwistyka kognitywna, stereotyp bazowy, profilowanie, dyskurs publiczny

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

ACE – Bartmiński, Jerzy. Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. Equinox, 2009.

Bartmiński, Jerzy. „O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym”. Profilowanie pojęć. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, 1993, ss. 7-17.

Bartmiński, Jerzy. „Styl potoczny”. Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, 1993, ss. 115-134.

Bartmiński, Jerzy. „Wartości i ich profile medialne”. Oblicza komunikacji. Ideologie w słowach i obrazach, red. Irena Kamińska-Szmaj i Tomasz Piekot, Marcin Poprawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, ss. 23-41.

Bartmiński, Jerzy. „O aktualnych zadaniach etnolingwistyki”. Etnolingwistyka, t. 28, 2016, ss. 7-29.

Bartmiński, Jerzy. „Ethnolinguistics in the Year 2016”. Etnolingusitics, t. 28, 2017, ss. 9-31.

Bartmiński, Jerzy, i Stanisława Niebrzegowska. „Profile a podmiotowa interpretacja świata”. Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, 1998, ss. 211-224.

Bartmiński, Jerzy, i Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska. Tekstologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.

Bartmiński, Jerzy, i Wojciech Chlebda. „Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu EUROPY”. Etnolingwistyka, t. 25, 2013, ss. 69-95.

Bartmiński, Jerzy, i Grzegorz Żuk. „Polnisch równość ‘Gleichheit’ im semantischen Netz. Kognitive Definition der równość ‘Gleichheit’ im Polnischen”. Normen- und Wertbegriffe in der Verständigung zwischen Ost- und Westeuropa. Akten der internationalen Arbeitstagung 27./28. Februar 2006 in Jena, red. Bettina Bock, Rosemarie Lühr i Peter Lang, 2007, ss. 33-68. [Zmodyfikowana wersja polska: „Pojęcie RÓWNOŚCI i jego profilowanie we współczesnym języku polskim”. Etnolingwistyka, t. 21, 2009, ss. 47-67.].

Dijk, Teun A. van. „Dyskurs polityczny i ideologia”. Tłum. Aneta Wysocka. Etnolingwistyka, t. 15, 2003, ss. 7-28.

Fleischer, Michael. Konstrukcja rzeczywistości. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.

Głaz, Adam. „Lubelska etnolingwistyka kognitywna a anglojęzyczna lingwistyka kulturowa. Wybrane problemy”. Etnolingwistyka, t. 30, 2018, ss. 231-257.

Głaz, Adam. „Cognitive Ethnolinguistics from Lublin and Cultural Linguistics in the English-speaking Context”. Ethnolinguistics, t. 30, 2019, ss. 229-254.

Gryshkova, Nina. „Samostijnost w języku ukraińskim”. Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński i Iwona Bielińska-Gardziel, Wydawnictwo UMCS, 2012, ss. 223-239.

Grzegorczykowa, Renata. „Die Lubliner antropologisch-kulturelle und kognitive Sprachwissenschaft der letzten Jahrzehnte”. Convivium, 1995, ss. 153-179.

Grzegorczykowa, Renata. „Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki”. Etnolingwistyka, t. 16, 2004, ss. 75-84.

Grzeszczak, Monika. Pojęcie demokracji i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989-2009). Towarzystwo Naukowe KUL, 2015.

Grzeszczak, Monika. „Demokracja i jej miejsce w hierarchii polskich wartości”. I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, t. 4: Nazwy wartości i koncepty kulturowe. Hierarchie i rekonstrukcje, red. Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura i Beata Żywicka, Wydawnictwo UMCS, 2022, ss. 133-150.

Grzeszczak, Monika. „Językowy obraz demokracji w polszczyźnie”. LingVaria, nr 2 (34), 2022, ss. 97-109.

Jasińska-Kania, Aleksandra. „Zmiany wartości Polaków a procesy transformacji, europeizacji i globalizacji”. Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2012, ss. 318-341.

JWP – Bartmiński, Jerzy, redaktor. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Wydawnictwo UMCS, 2006.

Kamińska-Szmaj, Irena. Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku: wypowiedzi, dowcip polityczny, słownik inwektyw. Wydawnictwo Europa, 2001.

Krasnodębski, Zdzisław. Demokracja peryferii. Słowo/obraz terytoria, 2003.

LaP – Dubisz, Stanisław, Józef Porayski-Pomsta i Elżbieta Sękowska, redaktorzy. Lingwistyka a polityka. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Elipsa, 2007.

Łozowski, Przemysław. „Język a kultura w programie etnolingwistyki kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Między Sapirem a Malinowskim”. Etnolingwistyka, t. 26, 2014, ss. 155-176.

Nepop-Ajdaczyć, Lidia. Polska etnolingwistyka kognitywna. Pomoc dydaktyczna. CWP Uniwersytet Kijowski, 2007.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. „Badania etnolingwistyczne w Lublinie”. Poznańskie Studia Językoznawcze, t. 13, red. Zdzisława Krążyńska i Zygmunt Zagórski, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2004, ss. 79-89.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Wydawnictwo UMCS, 2020.

Sękowska, Elżbieta. „Metodologiczne problemy opisu słownictwa społeczno-politycznego w polszczyźnie XX i XXI wieku”. LaP, 2007, ss. 45-53.

Tyrpa, Anna. „Etnolingwistyka ludowa, narodowa, porównawcza – koncepcja neofilologów i polonistów”. Etnolingwistyka, t. 18, 2006, ss. 105-116.

Ulicka, Grażyna. „Tendencje w rozwoju języka polityki”. LaP, 2007, ss. 84-115.

Underhill, James W. „Reflections upon Bartminski’s ethnolinguistic approach to language and culture”. The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, red. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski, Versita, 2013, ss. 339–349.

Wierzbicka, Anna. „Nazwy zwierząt”. O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, 1993, ss. 251-267.