THE Fenomen niepewności literacko zobrazowany: Podróżny Ulricha Alexandra Boschwitza

Beata Garlej

doi:10.18290/rh25731.18s

Data publikacji : 2025-11-21

Tom 73 Nr 1 Zeszyt specjalny (2025)

THE Fenomen niepewności literacko zobrazowany: Podróżny Ulricha Alexandra Boschwitza

Beata Garlej

https://orcid.org/0000-0001-8737-7924

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.18s

Abstrakt

Artykuł dotyczy kwestii literackiego zilustrowania fenomenu (nie)pewności, którą prezentuje powieść niemieckiego pisarza żydowskiego pochodzenia Ulricha Alexandra Boschwitza. Wychodząc od hipotezy nierównorzędności fenomenu niepewności wobec pewności, przeanalizowano w artykule „zadomawianie się” pierwszego w drugim, badanemu zjawisku przydając miano tytułowego fenomenu (nie)pewności. Przez (nie)pewność rozumie się, za Kazimierzem M. Wolszą, „lęk intencjonalny”. Jego ilustrację stanowi powieść Podróżny. Fabuła utworu dotyczy wydarzeń rozgrywających się w Berlinie tuż po „nocy kryształowej”. Obserwujemy zmagania głównego bohatera – Otto Silbermanna – majętnego kupca zmuszonego do ucieczki z domu i pozostawiającego za sobą dotychczasowe życie. Podróżny powstał z zastosowaniem techniki kompozycyjnej, która wyzwala interesujące zjawisko „zadomawiania się” niepewności w pewności. W jaki sposób epika może oddać to „zadomawianie się” jednego w drugim? Jak prezentuje je Boschwitz? Tu punktem odniesienia uczyniono teorię dzieła literackiego Romana Ingardena, przy wyeksponowaniu wymiaru fazowego, ale także przez porównanie go z wymiarem fazowym znanego Mickiewiczowskiego liryku Niepewność.

Słowa kluczowe:

Ulrich Alexander Boschwitz, Podróżny, „kryształowa noc”, pewność, niepewność, lęk intencjonalny, fazowy wymiar budowy dzieła literackiego, Roman Ingarden, Niepewność, Adam Mickiewicz

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Ardanowski, Jan Krzysztof i Paweł Sztama. „Z głębokości wołam do ciebie…”. Tragedia kobiet pochodzenia żydowskiego, więzionych i mordowanych w podobozach KL Stutthof w okolicach Torunia w ostatnich miesiącach II wojny światowej. Brodnica: Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza „Verbum”, 2014.

Boschwitz, Ulrich Alexander. Podróżny. Tłum. Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska. Kraków: Znak Literanova, 2019. Wyd. niemieckie: Ulrich Alexander Boschwitz. Der Reisende, oprac. Peter Graf. Stuttgart: Klett-Cotta, 2018.

Ceklarz, Jan. „Warstwowość lęku według Antoniego Kępińskiego”. W: Anatomia strachu. Strach, lęk i ich oblicza we współczesnej kulturze, red. nauk. Bogusława Bodzioch-Bryła i Lilianna Dorak-Wojakowska, 65–75. Kraków: Akademia Ignatianum, 2017.

Dłuska, Maria. „Wiersz”. W: Problemy teorii literatury, wyboru dokonał Henryk Markiewicz, 219–252. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967.

Duchliński, Piotr. „Atmosfera strachu i jej rola w doświadczeniu świata realnego”. W: Anatomia strachu. Strach, lęk i ich oblicza we współczesnej kulturze, red. nauk. Bogusława Bodzioch-Bryła i Lilianna Dorak-Wojakowska, 119–137. Kraków: Akademia Ignatianum, 2017.

Garlej, Beata. Ingardenowskie jakości metafizyczne – między otwartością a ścisłością pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2016.

Garlej, Beata. „O dziele literackim w perspektywie (nie tylko) odbiorczej wrażliwości”. W: Ingardenowskie tropy w edukacji. W hołdzie Romanowi Ingardenowi w Jego roku, red. Ewa Żmijewska, 107–118. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, 2022.

Garlej, Beata. „O wirtuozerii opisu zainspirowanej «Czerwonym Mendelssohnem»”. W: Synthesis viginti annorum. Bielańskie studia humanistyczne, red. Dominika Budzanowska-Weglenda i Dorota Kielak, 163–181. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2023.

Garlej, Beata. „Poetyka ewokacji (nie)uczciwości w opowiadaniu Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg Marka Twaina”. Przestrzenie Teorii, nr 35 (2021): 263–278.

Gilbert, Martin. „Noc potłuczonego szkła”. W: Martin Gilbert, Noc kryształowa. Preludium do zagłady. Tłum. Jacek Lang, 11–33. Zakrzewo: Replika, 2010.

Graf, Peter. „Posłowie wydawcy niemieckiego”. W: Ulrich Alexander Boschwitz, Podróżny. Tłum. Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska, 303–314. Kraków: Znak Literanova, 2019.

Hofmann, Michael. „On the Run From the Nazis, Taking Train After Train. The Passenger by Ulrich Alexander Boschwitz. The New York Times. https://www.nytimes.com/2021/04/13/ books/review/ulrich-boschwitz-passenger.html.

Ingarden, Roman. Das literarische Kunstwerk. Eine Untersuchung aus dem Grenzgebiet der Ontologie, Logik und Literaturwissenschaft. Halle: M. Niemeyer, 1931. Przekład polski: Roman Ingarden. O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury. Tłum. Maria Turowicz. Warszawa: PWN, 1960.

Ingarden, Roman. O poznawaniu dzieła literackiego. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1937.

Mazuś, Natalia. „Paul Valéry a taniec”. taniecPOLSKA.pl. https://taniecpolska.pl/krytyka/paul-valry-a-taniec.

Mickiewicz, Adam. „Niepewność”. W: Adam Mickiewicz, Wsłuchać się w szum wód, wybór i wstęp Bernadetta Kuczera-Chachulska, 60–61. Warszawa: PIW, 2021.

Petsch, Robert. „Czas i przestrzeń w opowiadaniu”. W: Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym. Antologia, wybór, przekład i opracowanie Ryszard Handke, 85–112. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980.

Scheler, Max. „O zjawisku tragiczności”. Tłum. Roman Ingarden. W: Arystoteles, David Hume, Max Scheler, O tragedii i tragiczności. Tłum. Władysław Tatarkiewicz, Teresa Tatarkiewiczowa, Roman Ingarden, oprac. Władysław Tatarkiewicz, 49–95. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1976.

Skórzyńska, Izabela i Wojciech Olejniczak, red. Do zobaczenia za rok w Jerozolimie. Deportacje polskich Żydów w 1938 roku z Niemiec do Zbąszynia / See You Next Year in Jerusalem. Deportations of Polish Jews from Germany to Zbąszyń in 1938. Zbąszyń – Poznań: Fundacja TRES, 2012.

Stawiszyński, Tomasz. Reguły na czas chaosu. Kraków: Znak Literanova, 2022.

Trotha, Hans von. Ramię Pollaka. Powieść. Tłum. Anna Arno. Warszawa: Próby, 2023.

Wolsza, Kazimierz M. „Fenomenologia lęku”. Ethos, nr 4 (2014): 79–92.

Wolff-Powęska, Anna. „«Noc kryształowa» – noc hańby”, Znak, nr 643 (2008): 63–75.

Żmijewska, Ewa, red. Ingardenowskie tropy w edukacji. W hołdzie Romanowi Ingardenowi w Jego roku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, 2022.