«Вонючая, провинциальная, засасывающая тина». Военная эвaкуация в Елабугу, Чистополь и Ташкент в дневниках и письмах Георгия Эфрона 1941–1943 годов

Jolanta Brzykcy

doi:10.18290/rh257307.3

Data publikacji : 2025-10-14

Tom 73 Nr 7 (2025)

«Śmierdzące, prowincjonalne, wciągające grzęzawisko». Wojenna ewakuacja do Jełabugi, Czystopola i Taszkientu w dziennikach i listach Gieorgija Efrona lat 1941–1943

Jolanta Brzykcy

https://orcid.org/0000-0001-9563-0723

DOI: https://doi.org/10.18290/rh257307.3

Abstrakt

Przedmiotem badań podjętych w artykule są dzienniki i listy Gieorgija Efrona z lat 1941–1943. Celem analizy jest rekonstrukcja zawartych w nich obrazów wojennej ewakuacji syna Mariny Cwietajewej z zagrożonej przez wojska niemieckie Moskwy oraz jego pobytu w Jełabudze, Czystopolu i Taszkiencie w latach 1941–1943. Z zapisków i listów autora wynika, że dwa lata spędzone w Tatarskiej i Uzbeckiej SRR były naznaczone nie tylko traumą po samobójczej śmierci matki, ale także ekstremalnie trudnymi warunkami bytowymi, nieustannym głodem, skrajnym osamotnieniem i poważnymi chorobami. W prymitywnych warunkach sowieckiej prowincji Efron, mający ambicje literackie, był również pozbawiony możliwości kontynuowania nauki na odpowiednim poziomie i rozwijania swoich szerokich zainteresowań kulturalnych. Analizowane egodokumenty demaskują funkcjonujący do dziś w rosyjskiej świadomości społecznej mit wojennej ewakuacji w Taszkiencie jako okresu zbratania sowieckiej inteligencji z Uzbekami oraz heroicznej ofiarności i jedności obu narodów w walce z niemieckim najeźdźcą.

Słowa kluczowe:

Gieorgij Efron, egodokumenty, wojna ojczyźniana 1941–1945, ewakuacja do Jełabugi Czystopola i Taszkientu, mity wojny ojczyźnianej 1941–1945

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf (Русский)

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Dilorom, Alimova. «Paradoksy voyny: mezhnatsyonal’noe soglasiye i sblizheniye kul’tur, kak resurs pobedy». Eshelony idut na vostok. Evakuatsya v Uzbekistan v gody Velikoy Otechestvennoy Voyny. Sbornik materialov Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, posvashchonnoy 75-letyu Velikoy Pobedy, 19–23. Orenburg: OOO IPK «Universitet», 2019 [Дилором, Алимова. «Парадоксы войны: межнациональное согласие и сближение культур, как ресурс победы». Эшелоны идут на восток. Эвакуация в Узбекистан в годы Великой Отечественной Войны. Сборник материалов Международной научной конференции, посвящeнной 75-летию Великой Победы, 19–23. Оренбург: ООО ИПК «Университет», 2019].

Efron, Georgiy. Dnevniki. V dvukh tomakh. Podgot. tekstov, predisl. i primech. Yelena B. Korkina, Veronika K. Losskaya. Moskva: Vagrius, 2004 [Эфрон, Георгий. Дневники. В двух томах. Подгот. текстов, предисл. и примеч. Елена Б. Коркина, Вероника К. Лосская. Москва: Вагриус, 2004].

Efron, Gieorgij. Dzienniki 1940–1943. T. I–III. Przekład z rosyjskiego, redakcja i opracowanie naukowe Grzegorz Ojcewicz. Szczytno: Wydawnictwo «GregArt», 2019–2021.

Efron, Gueorgui (Murr). Journal (1939–1943). Traduit du russe par S. Goblot, préface, notes et révision de la traduction Véronique Lossky, postface Caroline Bérenger. Genève: Éditions des Syrtes, 2014.

Efron, Georgiy. Neizvestnost’ budushchego. Dnevniki i pis’ma 1940–1941 godov. S risunkami avtora (publikuyutsa vpervye). Podgot. tekstov, predisl. i primech. Yelena B. Korkina, Veronika K. Losskaya, A.I. Popova. Moskva: AST i RGALI, 2018 [Эфрон, Георгий. Неизвестность будущего. Дневники и письма 1940–1941 годов. С рисунками Георгия Эфрона (публикуются впервые). Подгот. текстов Елена Б. Коркина, Вероника К. Лосская, Алина И. Попова. Москва: АСТ и РГАЛИ, 2018].

Efron, Georgiy. Pis’ma. Moskva: Dom-muzey Mariny Tsvetaevoy–Bol’shevo: Muzey M. I. Tsvetaevoy, 2002 [Эфрон, Георгий. Письма. Москва: Дом-музей Марины Цветаевой–Болшево: Музей М. И. Цветаевой, 2002].

Efron, Georgiy. Pis’ma. Sost., podgot. tekstov, predisl. i primech. Yelena B. Korkina. Kaliningrad: Luch, 1995 [Эфрон, Георгий. Письма. Cост., подгот. текстов, предисл. и примеч. Елена Б. Коркина. Калининград: Луч, 1995].

Efron, Georgiy. Pis’ma Tsvetaevoy [Эфрон, Георгий. Письма М.И. Цветаевой]. Доступ 15.12.2024. https://coollib.net/b/67711-georgiy-efron-pisma-m-i-tsvetaevoy/read.

Éfron, Georgij. Tagebücher. Band I (1940-1941), Band II (1941–1943). Aus dem Russischen und Französischen übersetzt von Gertraud Marinelli-König. Wien: Hollitzer Verlag, 2022.

Efron, Georgiy. Zapiski parizhanina. Dnevniki, pis’ma, literaturnye opyty 1941–1944 godov. S risunkami avtora (publikuyutsa vpervye). Podgot. tekstov, predisl. i primech. Yelena B. Korkina, Veronika K. Losskaya, Alina I. Popova, Moskva: AST i RGALI, 2018 [Эфрон, Георгий. Записки парижанина. Дневники, письма, литературные опыты 1941–1944 годов. С рисунками автора (публикуются впервые). Подгот. текстов Елена Б. Коркина, Вероника К. Лосская, Алина И. Попова. Москва: АСТ и РГАЛИ, 2018].

Efron, Gieorgij. 68 listów z piekła sowieckiego raju. 1940–1944. Przekład z rosyjskiego, redakcja i opracowanie naukowe Grzegorz Ojcewicz. Szczytno: Wydawnictwo «GregArt», 2022.

Éfron, Georgij. Tagebücher. Band I (1940–1941), Band II (1941–1943). Aus dem Russischen und Französischen übersetzt von Gertraud Marinelli-König, Wien: Hollitzer Verlag, 2022.

Eshelony idut na vostok. Evakuatsya v Uzbekistan v gody Velikoy Otechestvennoy Voyny. Sbornik materialov Mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, posvashchonnoy 75-letyu Velikoy Pobedy, Orenburg: OOO IPK «Universitet», 2019 [Эшелоны идут на восток. Эвакуация в Узбекистан в годы Великой Отечественной Войны. Сборник материалов Международной научной конференции, посвящeнной 75-летию Великой Победы. Оренбург: ООО ИПК «Университет», 2019].

Georgiyeva, Natalya. «Memuary kak fenomen kul’tury i kak istoricheskiy istochnik». Vestnik Rossiyskogo universiteta druzhby narodov. Seriya: Istoriya Rossii, no. 1 (2012): 126–138 [Георгиева, Наталия. «Мемуары как феномен культуры и как исторический источник». Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: История России, № 1 (2012): 126–138].

Gromova, Natal’ya. Noyev kovcheg pisateley. Evakuatsiya. 1941–1945. Chistopol’. Yelabuga. Tashkent. Alma-Ata. Moskva: Corpus, 2019 [Громова, Наталья. Ноев ковчег писателей. Эвакуация. 1941–1945. Чистополь. Елабуга. Ташкент. Алма-Ата, Москва: Corpus, 2019].

Medick, Hans. «Mikroistoriya». Perevod T. I. Dudnikovoy. Thesis, no. 9 (1994): 193–202 [Медик, Ханс. «Микроистория». Перевод Т. И. Дудниковой. Thesis, № 9 (1994): 193–202].

Ojcewicz, Grzegorz. «Gieorgija Efrona ewakuacja z Moskwy do Taszkientu jako egodokument czasów wielkiej wojny ojczyźnianej (30 października – 18 listopada 1941)». Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze, nr 32 (2022): 1–24.

Szulakiewicz, Władysława. «Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych». Przegląd Badań Edukacyjnych 1, nr 16 (2013): 65–84.

Zarietskiy, Yuriy. «Ego-dokumenty sovetskogo vremeni: terminy, istoriografiya, metodologiya». Neprikosnovennyy zapas, no. 3 (2021): 184–199 [Зарецкий, Юрий. «Эго-документы советского времени: термины, историография, методология». Неприкосновенный запас, № 3 (2021): 184–199].

Zhukova, Ol’ga Germanova i Zebunnissoi Bokhirzod Saidpur. «Evakuatsiya rossiyskoy intelligentsii v Uzbekistan kak paradoks povsednevnosti Velikoy otechestvennoyvoyny». Nauchnyye trudy Moskovskogo gumanitarnogo universiteta, no. 2 (2021): 59–69 [Жукова, Ольга Германова и Зебунниссои Бохирзод Саидпур. «Эвакуация российской интеллигенции в Узбекистан как парадокс повседневности Великой отечественной войны». Научные труды Московского гуманитарного университета, № 2 (2021): 59–69].

Zimand, Roman. Diarysta Stefan Ż. Wrocław: Ossolineum, 1990.