Między działalnością filantropijno-oświatową a literacką – przypadek Marii Tyszkiewiczówny (1871–1943)

Irena Fedorowicz

doi:10.18290/rh25731.4

Data publikacji : 2025-04-02

Tom 73 Nr 1 (2025)

Między działalnością filantropijno-oświatową a literacką – przypadek Marii Tyszkiewiczówny (1871–1943)

Irena Fedorowicz

https://orcid.org/0000-0002-4294-0653

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.4

Abstrakt

Maria Tyszkiewiczówna była córką Zofii z Horwattów Tyszkiewiczowej i Józefa Tyszkiewicza, właściciela Połągi i Kretyngi. Interesowała się naukami ścisłymi, filozofią, religią, sportem. Od końca lat dziewięćdziesiątych XIX wieku aż do wybuchu II wojny światowej prowadziła działalność filantropijną i oświatową w Kretyndze, Połądze i Wilnie. W 1941 r. została aresztowana przez NKWD i zesłana do obozu pracy w Krasnojarskim Kraju, gdzie zmarła. Tyszkiewiczówna była też pisarką, autorką co najmniej jednego opowiadania i jednej powieści. Zadebiutowała w litewskim miesięczniku katolickim „Tėvynės Sargas” opowiadaniem Viskantas (1896). W 1902 r. wydała w Warszawie powieść Spójnik, której akcja toczy się w Wilnie na przełomie XIX i XX wieku. Znała osobiście litewskich kapłanów i literatów – Juozasa Tumasa-Vaižgantasa i Maironisa. W 1904 r. Maironis uczynił ją prototypem Celiny, głównej bohaterki napisanego w języku polskim poematu pt. Znad Biruty. Arystokratka Celina stała się symbolem nawrócenia się na litewskość, nowym wcieleniem Mickiewiczowskiej Grażyny.

Słowa kluczowe:

Maria Tyszkiewiczówna, filantropia, oświata, literatura, XIX-XX wiek

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

A.J. „Na półkach księgarskich”. Bluszcz. Pismo tygodniowe illustrowane dla kobiet 38, nr 51 (1902): 611.

Beniušis, Romualdas. „Kaip jie mus teisė. Marija Tiškevičiūtė”. Bernardinai. Dostęp 25.04.2019. https://www.bernardinai.lt/2019-04-25-kaip-jie-mus-teise-marija-tiskeviciute.

Brensztejn, Michał. Informator o towarzystwach naukowych, oświatowych, artystyczno-popularnych, filantropijnych, wzajemnej pomocy, sportowych i klubach na Litwie i Rusi Białej. Wilno: Druk Józefa Zawadzkiego, 1914.

Dąbrowski, Przemysław. Siła w kulturze, jedność w narodzie. Wileńska działalność społeczno- polityczna Michała, Witolda i Emilii Węsławskich w końcu XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku (do 1930 roku). Gdańsk–Sopot: Arche, 2011.

Halina z Połągi [Maironis]. Z nad Biruty. Poemat. Brooklyn, NY: Spaustuvėje „Žvaigždės”, 1904.

Jaśko z Podwiązki. „Stenograficzne sprawozdanie z posiedzenia Koła kobiet”. Plotka Wileńska. Jednodniówka humorystyczno-satyryczna (21.12.1906): 2–3.

Kalėda, Algis. „Poemos «Znad Biruty» kontekstai: Maironis ir lenkybė”. W: Eina garsas: nauji Maironio skaitymai. Straipsnių rinkinys, red. Manfredas Žvirgždas, 76–88. Vilnius: Lietuvių literatūros ir tautosakos instituto leidykla, 2014.

Kanarskas, Julius. „Marija Tiškevičiūtė. Filantropė tapusi Sibiro kankine”. Bernardinai. Dostęp 17.01.2022. https://www.bernardinai.lt/marija-tiskeviciute-filantrope-tapusi-sibiro-kankine.

Koło równouprawnienia Kobiet w Wilnie. Podręcznik pogadanek z kobietą z ludu. Wilno: Skład główny w księgarni W. Makowskiego, 1910.

Lelivaitė, Laumė [Tyszkiewiczówna, Maria]. „Viskantas. Paveikslėlis iš Žemaičių gyvenimo”. Tėvynės sargas, nr 6 (1896): 32–36 i nr 7 (1896): 32–42.

Maironis. „Znad Biruty”. W: Raštai. T. 2: Poemos, 272–289. Vilnius: Vaga, 1988.

Miłosz, Czesław. „Rozbieranie Justyny”. W: Czesław Miłosz. Wiersze, t. 5, 41. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009.

Narbutas, Ignas. „Laumė”. W: Visuotinė lietuvių enciklopedija. Dostęp 22.01.2025. https://www. vle.lt/straipsnis/laume.

Narkowicz, Liliana. Muzealnicy i kolekcjonerzy. Zbiory rodziny Tyszkiewiczów i ich rola w zaborze rosyjskim. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, 2013.

Ostrowska, z Tyszkiewiczów, Helena. Wspomnienia, red. Sławomir Górzyński i Jerzy Szczepański. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2022.

Pokorska-Iwaniuk, Monika. Twórczość liryczna Maironisa, wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Rys, 2019.

Słownik Języka Polskiego PWN. Dostęp 21.01.2025. https://sjp.pwn.pl/sjp.

Tyszkiewiczówna, Marya. Spójnik. Powieść współczesna. Warszawa: Skład główny w księgarni Stefana Dembego, 1902.

Vaišnys, Andrius, red. Tėvynės sargas. Redakciniai straipsniai. Vilnius: Baltijos kopija, 2006.

Węsławska, Emilia. „Koło równoprawnienia kobiet”. Kurier Litewski, nr 272 (1907): 1–2.

Wiśniewska, Iwona. Kalendarium życia i twórczości Elizy Orzeszkowej. T. 2: 1897–1910. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna–Instytutu Badań Literackich PAN, 2014.

Zaborskaitė, Vanda. Maironis. Vilnius: Vaga, 1987.

Zielińska, Teresa. Poczet polskich rodów arystokratycznych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997.

Życka, Ludwika. Krótki rys dziejów tajnej oświaty polskiej na ziemi wileńskiej od 1880 do 1919. Wilno: Wydawca: Druk „Lux”, 1932.