Rewolucja pod rękę z Ojczyzną? Wątek KPP w prozie polskiej lat 1920. Rekonesans

Ireneusz Piekarski

doi:10.18290/rh25731.17s

Published : 2025-11-21

Vol. 73 No. 1 Zeszyt specjalny (2025)

Revolution Arm in Arm With Homeland? The Theme of The Communist Party of Poland in Polish Prose Fiction of the Interwar Period: Introduction

Ireneusz Piekarski

https://orcid.org/0000-0002-1522-9284

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.17s

Abstract

In the political science and historical research fictional records are not considered – as a rule – to be an appropriate tool for spreading visions and evaluations of Polish communism. In the article it is “a story” which has been treated as a memory space and a way to break through to the discredited symbolic universe. Literary descriptions of socialization processes, motivation and feelings of party members – it is assumed – may help to re-create the discarded image. The first aim of the article was to present the theme of The Polish Communist Party (KPP) and the motif of a communist against the background of stories written between 1918 and 1929. Then an attempt was made to characterize the phenomenon. The article is a reconstruction and reconnaissance – a kind of introduction to broader issues and interpretations, taking into account the period of 1919–1969.

Keywords:

an image of a communist, communism, the Polish Communist Party in literature, motif, thread

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Abramowska, Janina. „Serie tematyczne”. W: Janina Abramowska, Powtórzenia i wybory. Studia z tematologii i poetyki historycznej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1995.

Ajzner, Seweryn i Zbigniew Szczygielski, red. Dokumenty Komunistycznej Partii Polski 1935–1938. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.

Badiou, Alain. „The Communist Hypothesis”. New Left Review, nr 49 (2008).

Badiou, Alain. The Communist Hypothesis, transl. David Macey, Steve Corcoran. London–New York: Verso, 2010.

Benjamin, Walter. Pasaże, tłum. Ireneusz Kania. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

Bolecki, Włodzimierz. „Regresywny futurysta”. Wstęp do: Aleksander Wat, Bezrobotny Lucyfer i inne opowieści, wybór i oprac. Włodzimierz Bolecki, Jan Zieliński. Warszawa: Czytelnik, 1993.

Breiter, Emil. „Tragizm rzeczywistości. Zofia Rygier-Nałkowska: Romans Teresy Hennert”. Świat, nr 2 (1924).

Bukała, Marcin i Mariusz Krzysztofiński, red. Komuniści w II Rzeczypospolitej. Ludzie – struktury – działalność. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej, 2015.

Burek, Tomasz. „Problemy wojny, rewolucji i niepodległości w zwierciadle prozy narracyjnej”. W: Literatura polska 1918-1975, red. Alina Brodzka, Helena Zaworska i Stefan Żółkiewski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, t. 1: 1918–1932.

Drzewiecki, Henryk i Fryderyk Mecen. Od „Czarnych skrzydeł” do czarnej koszuli. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka, 1930.

Fik, Ignacy. Dwadzieścia lat literatury polskiej (1918-1938). Kraków: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1939.

Friszke, Andrzej. „Komunizm nie był w Polsce ciałem obcym. Z Andrzejem Friszkem rozmawia Łukasz Bertram”. Kultura Liberalna, nr 7 (2021).

Friszke, Andrzej. Czekanie na rewolucję. Komuniści w II Rzeczypospolitej 1921–1926. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN – Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2023.

Friszke, Andrzej. Państwo czy rewolucja. Polscy komuniści a odbudowanie państwa polskiego1892–1920. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN – Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020.

Holzer, Jerzy. Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1974.

Jekels, Ludwik. „Zagadnienie podwójnej ekspresji tematów psychicznych”. W: Ludwik Jekels, Pisma wybrane, tłum. Anna Kowalcze-Pawlik. Kraków: Universitas, 2021.

K. R. „Żeromski i bolszewizm”. Czas, nr 192 (1925).

Kamieński, Henryk. „Krytyk sowiecki o Żeromskim”, tłum. Jan Barski. Wiadomości Literackie, nr 36 (1927).

Kielak, Dorota. Wielka wojna i świadomość przełomu. Literatura polska lat 1914–1918. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.

Kierczyński, Lucjan. „Represje wobec kadry kierowniczej KPP”. W: Tragedia Komunistycznej Partii Polski, red. Jarema Maciszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1989.

Kirchner, Hanna. Nałkowska albo życie pisane. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2011.

Kornat, Marek i Rafał Łatka, red. Polskie wizje i oceny komunizmu (1917–1989). Warszawa: Instytut Historii PAN – Instytut Pamięci Narodowej, 2020.

Kowalczyk, Elżbieta, red. Komuniści w międzywojennej Warszawie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2014.

Kowalczyk, Elżbieta. Komuniści w Warszawie. Działalność Komitetu Warszawskiego KPRP/KPP (1918–1938). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2022.

Kwiatkowski, Jerzy. Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2000.

Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.

Leinwand, Aleksandra J. „Działalność agitacyjna i propagandowa komunistów polskich w RSFRR w latach 1918–1920”. Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej, t. XL (2005).

Leinwand, Aleksandra J. „Rewolucja versus niepodległość. Konflikt (z)realizowanych marzeń”. W: Rok 1918. Odrodzona Polska i sowiecka Rosja w nowej Europie, t. 1, red. Leszek Zasztowt i Jan Szumski. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN – Oficyna Wydawnicza Aspra-Jr, 2019.

Łempicki, Zygmunt. „Osnowa, wątek, motyw”. W: Zygmunt Łempicki, Studia z teorii literatury. Warszawa: PWN, 1966.

Łoch, Eugenia i Krzysztof Stępnik, red. Pierwsza wojna światowa w literaturze polskiej i obcej. Wybrane zagadnienia. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1999.

Mach, Wilhelm. „O twórczości Zofii Nałkowskiej”. W: Zofia Nałkowska, Pisma wybrane, t. 1, wyd. II rozszerzone, wyboru dokonał Wilhelm Mach. Warszawa: Czytelnik, 1956.

Maciejewska, Irena. Rewolucja i niepodległość. Z dziejów literatury polskiej lat 1905–1920. Kielce: Wydawnictwo Szumacher, 1991.

Markiewicz, Henryk. „Wznowienie Romansu Teresy Hennert”. Odrodzenie, nr 40 (1947).

Mitzner, Zbigniew. „Wstęp”. W: Polskie drogi. Wybór reportaży z lat międzywojennych, wybór Jan Dąbrowski. Warszawa: Czytelnik, 1962.

Mortkowicz-Olczakowa, Hanna. O Stefanie Żeromskim. Warszawa: PIW, 1964.

Mortkowicz-Olczakowa, Hanna. Pod znakiem kłoska. Warszawa: PIW, 1962.

Naake-Nakęski, Wacław. Saltomortale wielkiego pisarza: list otwarty do Stefana Żeromskiego z powodu „Przedwiośnia”. Poznań: nakładem autora, 1925.

Olczak-Roniker, Joanna. W ogrodzie pamięci. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2002.

Olszewska, Maria Jolanta. „Stefan Żeromski i polityka. Pisarz wobec niepodległości Polski”. W: Żeromski. Powroty, red. Maria Jolanta Olszewska. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2024.

Ożóg, Zenon, Anna Jamrozek-Sowa i Anna Wal, red. I wojna światowa w literaturze i innych tekstach kultury. Reinterpretacje i dopełnienia. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.

Pawłowski, Łukasz. „Czystość, brud i chaos rewolucji. O dwóch częściach Przedwiośnia”. Teksty Drugie, nr 3 (2009).

Podraza-Kwiatkowska, Maria. Literatura Młodej Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.

Pomirowski, Leon. Nowa literatura w nowej Polsce. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1933.

Stefanowska, Zofia i Janusz Sławiński, red. Dzieło literackie jako źródło historyczne. Warszawa: Czytelnik, 1978.

Stępień, Marian. „Polska krytyka literacka w Związku Radzieckim 1917-1937”. Pamiętnik Literacki, z. 3 (1967).

Stępnik, Krzysztof. „Metafory rewolucji w literaturze polskiej lat 1905–1914”. Pamiętnik Literacki, z. 2 (1992).

Stępnik, Krzysztof. Rekonesans: studia z literatury i publicystyki okresu I wojny. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1997.

Śpiewak, Jan. Przyjaźnie i animozje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.

Świetlikowa, Franciszka. Komunistyczna Partia Robotnicza Polski 1918–1923. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968.

Urbanowski, Maciej. Rok 1920 w literaturze polskiej. Zarys monograficzny. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, 2020.

Warski, Adolf. „Przedmowa” [do Przedwiośnia] (1925), oprac. Henryk Markiewicz. Pamiętnik Literacki, z. 1 (1965).

Wiegandt, Ewa. „Wstęp”. W: Nałkowska, Zofia. Romans Teresy Hennert. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2001.

Wiślak [Hempel], Jan. „Polska powieść faszystowska”. Kultura Mas, nr 1–2 (1929).

Wolica, Andrzej. „O prozę proletariacką”. Głos Literacki, nr 15 (1928).

Wójcik, Włodzimierz. Zofia Nałkowska. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973.

Wygodzki, Stanisław. „Oko w oko z bandrowszczyzną”. Głos Literacki, nr 5 (1929).

Zieliński, Konrad. „Uwiedzeni, zmanipulowani, zdesperowani? Młodzież komunistyczna w Drugiej Rzeczypospolitej”. W: Metamorfozy społeczne, t. 7: Procesy socjalizacji w Drugiej Rzeczypospolitej 1914-1939, red. Anna Landau-Czajka i Katarzyna Sierakowska. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2013.

Žižek, Slavoj. Od tragedii do farsy, czyli jak historia się powtarza, tłum. Maciej Kropiwnicki, Barbara Szelewa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2011.

Żółkiewski, Stefan. „Przedmowa”. W: Zofia Nałkowska, Romans Teresy Hennert. Warszawa–Łódź: Książka, 1947.