Koncept demokracji w języku polskim i polskim dyskursie publicznym po 1989 roku

Monika Grzeszczak

doi:10.18290/rh23717.3

Published : 2023-09-26

Vol. 71 No. 7 (2023)

The Concept of Democracy in the Polish Language and Polish Public Discourse After 1989

Monika Grzeszczak

https://orcid.org/0000-0002-4549-3721

DOI: https://doi.org/10.18290/rh23717.3

Abstract

The article attempts to reconstruct the understanding of democracy in Polish based on dictionary, survey and textual sources. It also outlines the different ways in which the concept operates in selected representative varieties of public discourse in Poland after 1989. The study adopts the methodological assumptions and conceptual apparatus of Lublin cognitive ethnolinguistics. The conducted analysis has proven that the basic set of semantic features of democracy, its “basic-level stereotype”, includes primarily social features (with freedom and equality as the dominant ones) and political features (with the understanding of democracy as a form of political system in which it is the people/nation/majority of society who are sovereign), and secondarily also ethical and existential features. The concept of democracy has been subjected to specific modifications (profiling) in various types of public discourse, according to the worldview adopted by the given subject and the system of values professed. The profiling of the concept has been presented on the basis of textual material extracted from the liberal-democratic and left-wing press, on the one hand, and the centre-right press, on the other. It highlights the “typical” (real, actual) picture of democracy of the first twenty years of the systemic transformation in Poland.

Keywords:

democracy, cognitive ethnolinguistics, basic-level stereotype, profiling, public discourse

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

ACE – Bartmiński, Jerzy. Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. Equinox, 2009.

Bartmiński, Jerzy. „O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym”. Profilowanie pojęć. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, 1993, ss. 7-17.

Bartmiński, Jerzy. „Styl potoczny”. Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, 1993, ss. 115-134.

Bartmiński, Jerzy. „Wartości i ich profile medialne”. Oblicza komunikacji. Ideologie w słowach i obrazach, red. Irena Kamińska-Szmaj i Tomasz Piekot, Marcin Poprawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, ss. 23-41.

Bartmiński, Jerzy. „O aktualnych zadaniach etnolingwistyki”. Etnolingwistyka, t. 28, 2016, ss. 7-29.

Bartmiński, Jerzy. „Ethnolinguistics in the Year 2016”. Etnolingusitics, t. 28, 2017, ss. 9-31.

Bartmiński, Jerzy, i Stanisława Niebrzegowska. „Profile a podmiotowa interpretacja świata”. Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, 1998, ss. 211-224.

Bartmiński, Jerzy, i Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska. Tekstologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.

Bartmiński, Jerzy, i Wojciech Chlebda. „Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu EUROPY”. Etnolingwistyka, t. 25, 2013, ss. 69-95.

Bartmiński, Jerzy, i Grzegorz Żuk. „Polnisch równość ‘Gleichheit’ im semantischen Netz. Kognitive Definition der równość ‘Gleichheit’ im Polnischen”. Normen- und Wertbegriffe in der Verständigung zwischen Ost- und Westeuropa. Akten der internationalen Arbeitstagung 27./28. Februar 2006 in Jena, red. Bettina Bock, Rosemarie Lühr i Peter Lang, 2007, ss. 33-68. [Zmodyfikowana wersja polska: „Pojęcie RÓWNOŚCI i jego profilowanie we współczesnym języku polskim”. Etnolingwistyka, t. 21, 2009, ss. 47-67.].

Dijk, Teun A. van. „Dyskurs polityczny i ideologia”. Tłum. Aneta Wysocka. Etnolingwistyka, t. 15, 2003, ss. 7-28.

Fleischer, Michael. Konstrukcja rzeczywistości. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.

Głaz, Adam. „Lubelska etnolingwistyka kognitywna a anglojęzyczna lingwistyka kulturowa. Wybrane problemy”. Etnolingwistyka, t. 30, 2018, ss. 231-257.

Głaz, Adam. „Cognitive Ethnolinguistics from Lublin and Cultural Linguistics in the English-speaking Context”. Ethnolinguistics, t. 30, 2019, ss. 229-254.

Gryshkova, Nina. „Samostijnost w języku ukraińskim”. Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński i Iwona Bielińska-Gardziel, Wydawnictwo UMCS, 2012, ss. 223-239.

Grzegorczykowa, Renata. „Die Lubliner antropologisch-kulturelle und kognitive Sprachwissenschaft der letzten Jahrzehnte”. Convivium, 1995, ss. 153-179.

Grzegorczykowa, Renata. „Idee kognitywizmu jako podstawa badań porównawczych w zakresie semantyki”. Etnolingwistyka, t. 16, 2004, ss. 75-84.

Grzeszczak, Monika. Pojęcie demokracji i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989-2009). Towarzystwo Naukowe KUL, 2015.

Grzeszczak, Monika. „Demokracja i jej miejsce w hierarchii polskich wartości”. I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, t. 4: Nazwy wartości i koncepty kulturowe. Hierarchie i rekonstrukcje, red. Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura i Beata Żywicka, Wydawnictwo UMCS, 2022, ss. 133-150.

Grzeszczak, Monika. „Językowy obraz demokracji w polszczyźnie”. LingVaria, nr 2 (34), 2022, ss. 97-109.

Jasińska-Kania, Aleksandra. „Zmiany wartości Polaków a procesy transformacji, europeizacji i globalizacji”. Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie, red. Aleksandra Jasińska-Kania, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2012, ss. 318-341.

JWP – Bartmiński, Jerzy, redaktor. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Wydawnictwo UMCS, 2006.

Kamińska-Szmaj, Irena. Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku: wypowiedzi, dowcip polityczny, słownik inwektyw. Wydawnictwo Europa, 2001.

Krasnodębski, Zdzisław. Demokracja peryferii. Słowo/obraz terytoria, 2003.

LaP – Dubisz, Stanisław, Józef Porayski-Pomsta i Elżbieta Sękowska, redaktorzy. Lingwistyka a polityka. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Elipsa, 2007.

Łozowski, Przemysław. „Język a kultura w programie etnolingwistyki kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Między Sapirem a Malinowskim”. Etnolingwistyka, t. 26, 2014, ss. 155-176.

Nepop-Ajdaczyć, Lidia. Polska etnolingwistyka kognitywna. Pomoc dydaktyczna. CWP Uniwersytet Kijowski, 2007.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. „Badania etnolingwistyczne w Lublinie”. Poznańskie Studia Językoznawcze, t. 13, red. Zdzisława Krążyńska i Zygmunt Zagórski, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2004, ss. 79-89.

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Wydawnictwo UMCS, 2020.

Sękowska, Elżbieta. „Metodologiczne problemy opisu słownictwa społeczno-politycznego w polszczyźnie XX i XXI wieku”. LaP, 2007, ss. 45-53.

Tyrpa, Anna. „Etnolingwistyka ludowa, narodowa, porównawcza – koncepcja neofilologów i polonistów”. Etnolingwistyka, t. 18, 2006, ss. 105-116.

Ulicka, Grażyna. „Tendencje w rozwoju języka polityki”. LaP, 2007, ss. 84-115.

Underhill, James W. „Reflections upon Bartminski’s ethnolinguistic approach to language and culture”. The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, red. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski, Versita, 2013, ss. 339–349.

Wierzbicka, Anna. „Nazwy zwierząt”. O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, 1993, ss. 251-267.