Imersja, afordancje i jakości metafizyczne Ingardena

Jarosław Płuciennik

doi:10.18290/rh25731.2s

Published : 2025-11-21

Vol. 73 No. 1 Zeszyt specjalny (2025)

Immersion, Affordances, and Ingarden’s Metaphysical Qualities

Jarosław Płuciennik

https://orcid.org/0000-0001-6984-7734

DOI: https://doi.org/10.18290/rh25731.2s

Abstract

The article examines the conceptualization of metaphysical qualities in Roman Ingarden’s literary theory in the context of cognitive affordances and literary immersion. Although originally philosophical, Ingarden’s notion of metaphysical qualities is reinterpreted here in terms of contemporary research on 4E cognition and intersubjectivity. The author combines the phenomenological ontology of the literary work with Gibson’s affordance theory, indicating that schematic intentional objects and metaphysical qualities can be seen in the new theoretical frame as cognitive capabilities of the recipient. The discussion also compares Walter Benjamin's concepts of narrative and contemporary research on daydreams as forms of immersive imagination. The article draws attention to the interaction between text and recipient as a process of creating meanings and super-aesthetic values that transcend the boundaries of the literary medium. In conclusion, the author postulates a new research perspective for literary and cultural studies, integrating phenomenology, cognitive science, and ecological theory of perception.

Keywords:

Roman Ingarden, metaphysical qualities, affordances, literary immersion, intersubkjectivity, phenomenology, cognitive science

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Benjamin, Walter. „Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej”, tłum. Janusz Sikorski. W: Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, red. Hubert Orłowski, 201–240. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.

Benjamin, Walter. „Narrator. Rozważania o twórczości Mikołaja Leskowa”, tłum. Krystyna Krzemieniowa. W: Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, red. Hubert Orłowski, 241–269. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1996.

Benjamin, Walter. „The Storyteller. Observations of the Works of Nikolai Leskov”. W: Walter Benjamin, Selected Writings, ed. Michael W. Jennings, Marcus Bullock, Gary Smith, i Howard Eiland, transl. by Edmund Jephcott, Howard Eiland, vol. 3, 143–166. Cambridge, Mass: The Belknapp Press of Harvard University Press, 2006.

Dukaj, Jacek. Po piśmie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.

Gibson, James J. The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin, 1979.

Gibson, James Jerome. The Senses Considered as Perceptual Systems, ed. Leonard Carmichael. London: George Allen & Unwin, 1968.

Han, Byung-Chul. Kryzys narracji i inne eseje, tłum. Rafał Pokrywka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2024.

Holšanova, Jana. Myter och sanningar om läsning. Om samspelet mellan språk och bild i olika medier. Stockholm: Norstedts, 2010.

Ingarden, Krzysztof. „Teoria budowy dzieła architektury Romana W. Ingardena”. W: Architektura, miasto, piękno: pamięci profesora Wojciecha Kosińskiego, red. Agata Zachariasz, Miłosz Zieliński. T. 1. 93–110. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM, 2021.

Ingarden, Roman. O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii języka i filozofii literatury, tłum. Maria Turowicz. Wyd. 2. Warszawa: PWN, 1988.

Ingarden, Roman. Studia z estetyki. T. 3. Warszawa: PWN, 1970.

Ingarden, Roman. U podstaw teorii poznania. Cz. 1. Warszawa: PWN, 1971.

Ingarden, Roman. „List do Redakcji”. Studia Estetyczne, t. 1 (1964): 245–247.

Iser, Wolfgang. The Fictive and the Imaginary, Charting Literary Anthropology. Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 1993.

Johnson, Mark. Znaczenie ciała: estetyka rozumienia ludzkiego, tłum. Jarosław Płuciennik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.

Jolles, André. „Proste formy”, tłum. Ryszard Handke. Przegląd Humanistyczny nr 5 (1965): 65–84.

Jolles, André. Einfache Formen: Legende, Sage, Mythe, Rätsel, Spruch, Kasus, Memorabile, Märchen, Witz. Berlin – New York: 1999.

Jolles, André. Simple Forms: Legend, Saga, Myth, Riddle, Saying, Case, Memorabile, Fairytale, Joke. Transl. by Peter J. Schwartz. London – New York: Verso, 2017.

Lawson, Emily i Evan Thompson. „Daydreaming as Spontaneous Immersive Imagination: A Phenomenological Analysis”. Philosophy and the Mind Sciences, nr 5 (April) (2024).

Kędra-Kardela, Anna, i Andrzej Sławomir Kowalczyk. „Poetyka kognitywna dwie dekady później. Rozważania wokół drugiego wydania Cognitive Poetics Petera Stockwella (2020)”. Przestrzenie Teorii, nr 35 (2021): 331–345.

Kłosiński, Michał. Hermeneutyka gier wideo: interpretacja, immersja. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2018.

Kubiński, Piotr. Gry wideo: zarys poetyki. Kraków: „Universitas”, 2016.

Maj, Krzysztof M. „Czas światoodczucia. Imersja jako nowa poetyka odbioru”. Teksty Drugie, nr 3 (2015): 368–394.

Maturana, Humberto R., i Francisco J. Varela. The Tree of Knowledge: The Biological Roots of Human Understanding, Boston: Shambala Publications, 1998.

Nee, David. „From «Gestural Language» to «Language Gesture»: André Jolles, Aby Warburg, and the Morphology of Mass Media”. Modern Language Quarterly, v. 84, nr 4 (2023): 413–442.

Newen, Albert, Leon de Bruin, i Shaun Gallagher, red. The Oxford Handbook of 4E Cognition. Oxford: Oxford University Press, 2018.

Niles, John D. 1999. Homo Narrans: The Poetics and Anthropology of Oral Literature. Philadelphia, Pa: University of Pennsylvania Press.

Nowak, Andrzej J. i Leszek Sosnowski, red. Słownik pojęć filozoficznych Romana Ingardena. Kraków: „Universitas”, 2001.

Nycz, Ryszard. Kultura jako czasownik: sondowanie nowej humanistyki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.

Pieniążek, Marek. Polonistyka performatywna: o humanistycznych technologiach wytwarzania światów. Kraków: „Universitas” 2018.

Płuciennik, Jarosław. Figury niewyobrażalnego: notatki z poetyki wzniosłości w literaturze polskiej. Kraków: „Universitas”, 2002.

Płuciennik, Jarosław. Literackie identyfikacje i oddźwięki: poetyka a empatia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2002.

Płuciennik, Jarosław. Literackie identyfikacje i oddźwięki: poetyka a empatia. Kraków: „Universitas”, 2004.

Płuciennik, Jarosław. „Procesy kognitywne a czytanie i zmysły”. W: Sensualność w kulturze polskiej. Red. Włodzimierz Bolecki, Magdalena Rembowska-Płuciennik. https://dspace.uni.lodz.pl:8443/xmlui/bitstream/handle/11089/7235/Procesy%20kognitywne%20Czytanie_sensualność.pdf?sequence=1&isAllowed=y 2014

Płuciennik, Jarosław. Retoryka wzniosłości w dziele literackim. Kraków: „Universitas”, 2000.

Płuciennik, Jarosław. „Proste formy”. Zagadnienia Rodzajów Literackich, t. 67, z 2 (2024): 351–354.

Ranke, Kurt. „Problems of Categories in Folk Prose”. Transl. Carl Lindahl. Folklore Forum, v. 14, nr 1 (1981): 1–17.

Rembowska-Płuciennik, Magdalena. Poetyka intersubiektywności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012.

Ryan, Marie-Laure. “Immersion vs. Interactivity: Virtual Reality and Literary Theory”. Postmodern Culture, v. 5, nr 1 (1994).

Ryan, Marie-Laure. Narrative as Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2000.

Schaeffer, Jean-Marie. „Literary Studies and Literary Experience”. New Literary History, v. 44, nr 2 (2013): 267–283.

Smith, Olivia. „Thinking Through Things in Texts”. Paragraph, v. 37, nr 1 (2014): 112–125.

Stockwell, Peter. Cognitive Poetics: A New Introduction. London – New York, NY: Routledge, 2020.

Tomaszewska, Wiesława. „Jakości metafizyczne w dziele sztuki literackiej i ich poznawanie”. Studia Philosophiae Christianae, t. 50, nr 2 (2014): 125–144.

Thompson, Evan. Waking, Dreaming, Being: Self and Consciousness in Neuroscience, Meditation, and Philosophy. New York, NY: Columbia University Press, 2014.

Tyszczyk, Andrzej. Estetyczne i metafizyczne aspekty aksjologii literackiej Romana Ingardena. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1993.

Tyszczyk, Andrzej. „Kilka uwag i zastosowaniu estetyki Romana Ingardena do badań nad korespondencją sztuk”. W: Estetyka Romana Ingardena jako podstawa badań nad korespondencją sztuk. Red. Beata Garlej, Bernadetta Kuczera-Chachulska, Andrzej Tyszczyk. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2022.

Vaihinger, Hans. The Philosophy of „As If”. A System of the Theoretical, Practical and Religious Fictions of Mankind. Transl. by C. K. Ogden. Petoskey, MI: Random Shack, 2015.

Varela, Francisco J., Evan Thompson, i Eleonor Rosch, i Jon Kabat-Zinn. The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. Cambridge, MA – London, UK: MIT Press, 2016.

Williams, Wes. „Epilogue: ‘The proof of the pudding…’: Common Knowledge and the Matter of Taste”. Paragraph, v. 37, nr 1 (2014): 143–151.