Zaangażowanie bazylianów prowincji litewskiej w rozwój edukacji nauk ścisłych i przyrodniczych na ziemiach państwa polsko-litewskiego w latach 1773-1839

Dorota Wereda; Ina Kažuro

doi:10.18290/rh24722.10

Published : 2024-04-04

Vol. 72 No. 2 (2024)

The Involvement of the Basilians of the Lithuanian Province in the Development of Science Education in the Polish-Lithuanian State in 1773–1839

Dorota Wereda

https://orcid.org/0000-0003-1084-2212

Ina Kažuro

https://orcid.org/0000-0002-0342-7232

DOI: https://doi.org/10.18290/rh24722.10

Abstract

The article presents the involvement of the Basilian Order of the Lithuanian Province in the development of the exact and natural sciences in the Polish-Lithuanian Commonwealth between 1773 and 1839. The dissolution of the Jesuit Order created an opportunity for the Basilians to develop their educational activities. They were the only religious congregation that responded to the offer of cooperation from the Commission of National Education. Many of them were educated at the University of Vilnius. They chose to attend lectures on physics, mathematics, astronomy, natural history, and mineralogy. They used the knowledge they acquired in their didactic work in schools, scientific activities and in the transfer of knowledge to society at large. By engaging in the development of scientific education, the Basilians created an educational path which enabled the intellectual development of young people from peripheral areas and social advancement based on intellectual potential. The activities of the monks contributed to the development of the Vilnius academic community and the improvement of the level of education.

Keywords:

the Basilian Order, Basilian schools, development of mathematical and natural sciences, Commission of National Education, Vilnius University

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Beauvois, Daniel. Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832. T. 2, Szkoły podstawowe i średnie. Tłum. Ireneusz Kania. Lublin: Fundacja Jana Pawła II, Redakcja Wydawnictw KUL, 1991.

Bieliński, Józef. Uniwersytet Wileński (1579–1831). T. 2. Kraków: W. L. Anczyc i Spółka, 1899.

Bieńkowski, Ludomir. „Kultura intelektualna w kręgu Kościoła Wschodniego w XVII i XVIII wieku”. W: Dzieje Lubelszczyzny. T. 6, Między Wschodem a Zachodem, cz. 1, Kultura umysłowa, red. Jerzy Kłoczowski, 107–126. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.

Blažejovskyj, Dmytro. Byzantine Kyivan Rite Students in Pontifical Colleges, and in Seminaries, Universities, and Institutes of Central and Western Europe (1576–1983). Rome: PP. Basiliani, 1984.

Dobrowolski, Radosław. „Szkoły bazyliańskie w Żyrowicach XVIII-XIX w.” W: Małe miasta. Religie, red. Mariusz Zemło, 411–467. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2006.

Jujeczka, Stanisław, oprac. Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.). Wrocław: eBooki.com.pl, 2018.

Kamińska, Janina. Universitas Vilnensis 1793-1803. Od Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.

Kamińska, Janina. Universitas Vilnensis. Akademia Wileńska i Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego 1773–1792. Pułtusk, Warszawa: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Aspra-JR, 2004.

Kažuro, Ina. „Bazilijonų Vienuolijos Ryšiai Su Vilniaus Universitetu”. Lietuvos Istorijos Studijos 42 (2018): 29-47. https://doi.org/10.15388/LIS.2018.42.12386.

Kołbuk, Witold. Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Struktury organizacyjne. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1998.

Kosiński, Janusz W. „Feliks Drzewiński i «elektrogeneza» meteorytów”. Acta Societatis Metheoriticae Polonorum. Rocznik Polskiego Towarzystwa Meteorytowego 5 (2014): 81–88.

Kurdybacha, Łukasz. Kuria Rzymska wobec Komisji Edukacji Narodowej w latach 1773–1783. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1949.

Lewandowski, Jan. Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772–1875. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1996.

Likowski, Edward. Dzieje Kościoła Unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku. Cz. 1. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1906.

Lorens, Beata. „Bazylianie a szkolnictwo publiczne w Rzeczypospolitej w XVII і XVIII w.” Ukrainian Historical Review 1 (2022): 115–130.

Massalski, Adam, i Ewa Kula. Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Szkoły w Wydziale Wołyńskim i Ukraińskim. Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Aspra-JR, 2018.

Meissner, Andrzej, i Agnieszka Wałęga, red. Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Słownik biograficzny. Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, ASPRA-JR, 2018.

Meissner, Andrzej. „Szkoły zakonne wobec Komisji Edukacji Narodowej”. W: W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej, 24-26 października 1973, redaktorzy Kamilla Mrozowska i Renata Dutkowa, 241–254. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1977.

Pawlikowska-Brożek, Zofia. „Matematyka w Szkołach Głównych Komisji Edukacji Narodowej”. W: W kręgu wielkiej reformy. Sesja naukowa w Uniwersytecie Jagiellońskim w dwusetną rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej, 24-26 października 1973, red. Kamilla Mrozowska i Renata Dutkowa, 132–154. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1977.

Pawluczuk, Urszula Anna. „Zakonnicy monasteru w Żyrowicach w świetle wizytacji sporządzonej w 1823 roku”. Saeculum Christianum 28, nr 2 (2021): 184–196. https://doi.org/10. 21697/sc.2021.28.2.13.

Paździor, Kamil. „Edukacja jako narzędzie polityki wyznaniowej Sejmu Wielkiego wobec innowierców”. Nasza Przeszłość 100 (2003): 329-366.

Pidłypczak-Majerowicz, Maria. Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu. Warszawa–Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.

Piłatowicz, Józef, i Katarzyna Maksymiuk. „The Dissolution of the Society of Jesus and Its Influence on the Development of Mathematical and Natural Sciences Education in the Principal School of the Realm in Cracow”. Paedagogica Historica 56, nr 4 (2020): 447–462. https://doi.org/10.1080/00309230.2019.1591468.

Pohoska, Hanna. Wizytatorowie Generalni Komisji Edukacji Narodowej. Monografia z dziejów administracji szkolnej Komisji Edukacji Narodowej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1957.

Radwan, Marian. „Bazylianie w zaborze rosyjskim w latach 1795-1839”. Nasza Przeszłość 93 (2000): 153–225.

Radwan, Marian. Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796-1739. Rzym, Lublin: Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej, 2001.

Szybiak, Irena. „Studenci Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego 1783-1793 (Próba ujęcia liczbowego)”. W: Szlakami przeszłości i czasów współczesnych. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. Lechowi Mokrzeckiemu z okazji jego jubileuszu, red. Kazimierz Puchowski i Józef Żerko, 228-234. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1998.

Szybiak, Irena. Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1973.

Walasek, Stefania. Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Szkoły w Wydziale Poleskim. Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Aspra-JR, 2018.

Wereda, Dorota. „Działalność bazylianów w Brześciu Litewskim w XVII–XIX wieku”. Roczniki Humanistyczne 66, z. 2 (2018): 113–140. http://doi.org/10.18290/rh.2018.66.2-6.

Wereda, Dorota. „Z dziejów sanktuarium i placówki oświatowej w Borunach”. Nasza Przeszłość 105 (2006): 189-206.

Więsław, Witold. „Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia”. Wiadomości Matematyczne 39 (2003): 117–149.

Zasztowt, Leszek. Kresy 1832-1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii Nauki Państwowej Akademii Nauk, 1997.