Relacje wzajemne Marchii Brandenburskiej i Wielkopolski właściwej w dobie II wojny północnej

Bartosz Staręgowski

doi:10.18290/teka25.7

Data publikacji : 2025-12-17

Tom 7 (2025)

Relacje wzajemne Marchii Brandenburskiej i Wielkopolski właściwej w dobie II wojny północnej

Bartosz Staręgowski

https://orcid.org/0000-0002-4775-0162

DOI: https://doi.org/10.18290/teka25.7

Abstrakt

II wojna północna to niewątpliwie okres dynamicznych rozgrywek politycznych. Zmiany sojuszu, polityczne batalie, ustępstwa terytorialne oraz porozumienia zmieniające zasady gry to działania będące na porządku dziennym. Wielkopolska właściwa, czyli dwa województwa – poznańskie i kaliskie mające jeden wspólny sejmik w Środzie, również została wciągnięta do tej gry, która toczyła się zarówno na polu dyplomatycznym, jak i militarnym. Od momentu, gdy Wielkopolska stała się jednym z pierwszych celów inwazji szwedzkiej oraz została pozbawiona porządnego wsparcia, lokalni politycy zaczęli poszukiwać pomocy za granicą. Najbliższym sąsiadem była Marchia Brandenburska. W wyniku zaporowych warunków postawionych przez elektora brandenburskiego w zamian za wsparcie, Wielkopolanie odmówili wejścia w sojusz, a Brandenburczycy w dalszej perspektywie zawarli go ze Szwedami i wspólnie okupowali Wielkopolskę właściwą. Okupacja zakończyła się dopiero po odzyskaniu Poznania i siłowemu wyegzekwowaniu rozejmu zawartego w Sulęcinie kilka miesięcy wcześniej. Wzajemne stosunki wplecione były też w politykę ogólnopolską, prowadzoną przez Rzeczpospolitą, w której również rozgrywka toczyła się wokół wzajemnych relacji z Marchią.

Słowa kluczowe:

Marchia Brandenburska, Prusy, Wielkopolska właściwa, II wojna północna, elektor, traktat pokojowy, wyprawy

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

[Mapa] Rzeczpospolita w epoce Wazów (1587-1632-1648-1668), oprac. P. Kamiński, Warszawa 2013.

Andersson I., Dzieje Szwecji, tłum. S. Piekarczyk, Warszawa 1967.

Białkowski L., Szkice z życia wielkopolski w siedemnastym wieku, Poznań 1925.

Czapliński W., Rola magnaterii i szlachty w pierwszych latach wojny szwedzkiej, w: Polska w okresie drugiej wojny północnej (1655-1660), red. K. Lepszy i in., t. 2, Warszawa 1957, s. 137-196.

Czapliński W., Wyprawa Czarnieckiego na Pomorze w r. 1657, „Roczniki Historyczne” 18 (1949), s. 135-149.

Czapliński W., Wyprawa Wielkopolan na Nową Marchię w 1656 r. i układ w Sulęcinie, „Roczniki Historyczne” 23 (1957), s. 259-279.

Dworzaczek W., Od najazdu szwedzkiego do trzeciej wojny północnej, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1, Poznań 1969, s. 683-705.

Dworzaczkowa J., Sprawy wojska na sejmikach wielkopolskich w latach 1648-1668, w: Pax et bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993, s. 55-64.

Gąsiorowski A., Wielkopolska jako region historyczny, w: Dzieje Wielkopolski, t. 1, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 23-37.

Jarochowski K., Wielkopolska w czasie pierwszej wojny szwedzkiej od r. 1655 do 1657, Poznań 1864.

Kamieński A., Kulisy kapitulacji wielkopolskiego pospolitego ruszenia pod Ujściem w 1655 roku, „Klio”. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 43 (2017), z. 4, s. 47-68.

Kamieński A., Polska a Brandenburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne, Poznań 2002.

Kersten A., Stefan Czarniecki 1599-1665, wyd. 2, Lublin 2006.

Konopczyński W., Wielkopolska w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej, „Roczniki Historyczne” 1 (1925), s. 75-101.

Kossarzecki K., Wielkopolska (wraz z województwami łęczyckim i sieradzkim) i Kujawy, w: Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655-1660, oprac. M. Nagielski, K. Kossarzecki, Ł. Przybyłek, A. Haratym, Warszawa 2015, s. 96-229.

Kubala L., Wojna brandenburska 1656-1657, Lwów–Warszawa 1917.

Kubala L., Wojna szwedzka w roku 1655 i 1656, Lwów–Warszawa–Poznań 1917.

Kupisz D., Wyprawy żołnierza łanowego w Koronie w czasach Jana Kazimierza, Warszawa 2018.

Makiłła D., Sprawa pruska w traktacie oliwskim z 3 maja 1660 roku, cz. 1: Zakończenie działań wojennych i brandenburskie przygotowania do rokowań pokojowych (1657–1659/1660), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2018, nr 1 (299), s. 57-76.

Makiłła D., Zniesienie hołdu pruskiego. Uwolnienie Prus Książęcych z podległości lennej wobec Rzeczypospolitej w latach 1657-1658, „Miscellanea Historico-Archivistica” 22 (2015), s. 139-151.

Ochmann-Staniszewska S., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, t. 1, Wrocław 2000.

Olejnik K., Obrona polskiej granicy zachodniej od końca XIV do schyłku XVIII w., Poznań 1985.

Olejnik K., Z wojennej przeszłości Poznania, Poznań 198.

Pilarczyk Z., Danielewski M., Kościelniak K., Wojenny Poznań. Fortyfikacje i walki o miasto do XVIII wieku, Poznań 2017.

Piwiarski K., Stosunki szwedzko-brandenburskie a sprawa polska w czasie pierwszej wojny północnej, w: Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, t. 1, red. K. Lepszy i in., Warszawa 1957, s. 421-451.

Sajkowski A., Krzysztof Opaliński. Wojewoda poznański, Poznań 1960.

Sauter W., Krzysztof Żegocki, pierwszy partyzant Rzeczypospolitej 1618-1673, Poznań 1981.

Stade A., Geneza decyzji Karola X Gustawa o wojnie z Polską w 1655 r., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 19 (1973), z. 2, s. 19-91.

Staręgowski B., Formacje zbrojne samorządu szlacheckiego województw poznańskiego i kaliskiego w okresie panowania Jana Kazimierza (1648-1668), Warszawa 2022.

Staręgowski B., Powstanie wielkopolskie 1655-1657, Warszawa 2022.

Szymczak B., Między Ryńskiem a Królewcem. Jak rozeszły się drogi Prus Królewskich i Książęcych w obliczu zagrożenia szwedzkiego, „Przegląd Historyczny” 43 (2002), z. 4, s. 401-411.

Szymczak B., Stosunki Rzeczypospolitej z Brandenburgią i Prusami Książęcymi w latach 1648-1668 w opinii i działaniach szlachty koronnej, Warszawa 2002.

Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999.

Wachowiak B., Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500-1701), t. 1, Poznań 2001.

Wachowiak B., Polityka Brandenburgii-Prus wobec Polski w latach 1618-1763, „Roczniki Historyczne” 49 (1983), s. 49-89.

Wimmer J., Polska–Szwecja. Konflikty zbrojne w XVI-XVIII w., Oświęcim 2013.

Wimmer J., Przegląd operacji 1655-1660, w: Wojna polsko-szwedzka 1655-1660, red. J. Wimmer, Warszawa 1973, s. 127-206.

Wisłocki J., Walka z najazdem szwedzkim w Wielkopolsce 1655-1656, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 2 (1956), z. 2, s. 53-77.

Zwierzykowski M., Tacka E., Miejsce obrad sejmików województw Wielkopolski właściwej od XVI do XVIII wieku, „Res Historica” 2016, nr 42, s. 75-100.