Relacje wzajemne Marchii Brandenburskiej i Wielkopolski właściwej w dobie II wojny północnej

Bartosz Staręgowski

doi:10.18290/teka25.7

Published : 2025-12-17

Vol. 7 (2025)

Mutual Relations Between the Brandenburg March and Greater Poland During the Second Northern War

Bartosz Staręgowski

https://orcid.org/0000-0002-4775-0162

DOI: https://doi.org/10.18290/teka25.7

Abstract

The Second Northern War was undoubtedly a period of dynamic political games. Changes in alliances, political battles, territorial concessions and agreements changing the rules of the game were the order of the day. Greater Poland, i.e. the two provinces of Poznań and Kalisz, which had a single joint regional council in Środa, was also drawn into this game, which was played out both diplomatically and militarily. From the moment Greater Poland became one of the first targets of the Swedish invasion and was deprived of proper support, local politicians began to seek help abroad. Their closest neighbour was the Margraviate of Brandenburg. As a result of the prohibitive conditions set by the Elector of Brandenburg in exchange for support, the inhabitants of Greater Poland refused to enter into an alliance, and the Brandenburgers eventually concluded an alliance with the Swedes and jointly occupied Greater Poland proper. The occupation ended only after the recapture of Poznań and the forceful enforcement of the truce concluded in Sulęcin a few months earlier. Mutual relations were also intertwined with the national policy pursued by the Commonwealth, in which the game was also played around mutual relations with the Margraviate.

Keywords:

Brandenburg March, Prussia, Greater Poland, Second Northern War, elector, peace treaty, expeditions

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

[Mapa] Rzeczpospolita w epoce Wazów (1587-1632-1648-1668), oprac. P. Kamiński, Warszawa 2013.

Andersson I., Dzieje Szwecji, tłum. S. Piekarczyk, Warszawa 1967.

Białkowski L., Szkice z życia wielkopolski w siedemnastym wieku, Poznań 1925.

Czapliński W., Rola magnaterii i szlachty w pierwszych latach wojny szwedzkiej, w: Polska w okresie drugiej wojny północnej (1655-1660), red. K. Lepszy i in., t. 2, Warszawa 1957, s. 137-196.

Czapliński W., Wyprawa Czarnieckiego na Pomorze w r. 1657, „Roczniki Historyczne” 18 (1949), s. 135-149.

Czapliński W., Wyprawa Wielkopolan na Nową Marchię w 1656 r. i układ w Sulęcinie, „Roczniki Historyczne” 23 (1957), s. 259-279.

Dworzaczek W., Od najazdu szwedzkiego do trzeciej wojny północnej, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1, Poznań 1969, s. 683-705.

Dworzaczkowa J., Sprawy wojska na sejmikach wielkopolskich w latach 1648-1668, w: Pax et bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993, s. 55-64.

Gąsiorowski A., Wielkopolska jako region historyczny, w: Dzieje Wielkopolski, t. 1, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 23-37.

Jarochowski K., Wielkopolska w czasie pierwszej wojny szwedzkiej od r. 1655 do 1657, Poznań 1864.

Kamieński A., Kulisy kapitulacji wielkopolskiego pospolitego ruszenia pod Ujściem w 1655 roku, „Klio”. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 43 (2017), z. 4, s. 47-68.

Kamieński A., Polska a Brandenburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne, Poznań 2002.

Kersten A., Stefan Czarniecki 1599-1665, wyd. 2, Lublin 2006.

Konopczyński W., Wielkopolska w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej, „Roczniki Historyczne” 1 (1925), s. 75-101.

Kossarzecki K., Wielkopolska (wraz z województwami łęczyckim i sieradzkim) i Kujawy, w: Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655-1660, oprac. M. Nagielski, K. Kossarzecki, Ł. Przybyłek, A. Haratym, Warszawa 2015, s. 96-229.

Kubala L., Wojna brandenburska 1656-1657, Lwów–Warszawa 1917.

Kubala L., Wojna szwedzka w roku 1655 i 1656, Lwów–Warszawa–Poznań 1917.

Kupisz D., Wyprawy żołnierza łanowego w Koronie w czasach Jana Kazimierza, Warszawa 2018.

Makiłła D., Sprawa pruska w traktacie oliwskim z 3 maja 1660 roku, cz. 1: Zakończenie działań wojennych i brandenburskie przygotowania do rokowań pokojowych (1657–1659/1660), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 2018, nr 1 (299), s. 57-76.

Makiłła D., Zniesienie hołdu pruskiego. Uwolnienie Prus Książęcych z podległości lennej wobec Rzeczypospolitej w latach 1657-1658, „Miscellanea Historico-Archivistica” 22 (2015), s. 139-151.

Ochmann-Staniszewska S., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, t. 1, Wrocław 2000.

Olejnik K., Obrona polskiej granicy zachodniej od końca XIV do schyłku XVIII w., Poznań 1985.

Olejnik K., Z wojennej przeszłości Poznania, Poznań 198.

Pilarczyk Z., Danielewski M., Kościelniak K., Wojenny Poznań. Fortyfikacje i walki o miasto do XVIII wieku, Poznań 2017.

Piwiarski K., Stosunki szwedzko-brandenburskie a sprawa polska w czasie pierwszej wojny północnej, w: Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660, t. 1, red. K. Lepszy i in., Warszawa 1957, s. 421-451.

Sajkowski A., Krzysztof Opaliński. Wojewoda poznański, Poznań 1960.

Sauter W., Krzysztof Żegocki, pierwszy partyzant Rzeczypospolitej 1618-1673, Poznań 1981.

Stade A., Geneza decyzji Karola X Gustawa o wojnie z Polską w 1655 r., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 19 (1973), z. 2, s. 19-91.

Staręgowski B., Formacje zbrojne samorządu szlacheckiego województw poznańskiego i kaliskiego w okresie panowania Jana Kazimierza (1648-1668), Warszawa 2022.

Staręgowski B., Powstanie wielkopolskie 1655-1657, Warszawa 2022.

Szymczak B., Między Ryńskiem a Królewcem. Jak rozeszły się drogi Prus Królewskich i Książęcych w obliczu zagrożenia szwedzkiego, „Przegląd Historyczny” 43 (2002), z. 4, s. 401-411.

Szymczak B., Stosunki Rzeczypospolitej z Brandenburgią i Prusami Książęcymi w latach 1648-1668 w opinii i działaniach szlachty koronnej, Warszawa 2002.

Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999.

Wachowiak B., Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500-1701), t. 1, Poznań 2001.

Wachowiak B., Polityka Brandenburgii-Prus wobec Polski w latach 1618-1763, „Roczniki Historyczne” 49 (1983), s. 49-89.

Wimmer J., Polska–Szwecja. Konflikty zbrojne w XVI-XVIII w., Oświęcim 2013.

Wimmer J., Przegląd operacji 1655-1660, w: Wojna polsko-szwedzka 1655-1660, red. J. Wimmer, Warszawa 1973, s. 127-206.

Wisłocki J., Walka z najazdem szwedzkim w Wielkopolsce 1655-1656, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 2 (1956), z. 2, s. 53-77.

Zwierzykowski M., Tacka E., Miejsce obrad sejmików województw Wielkopolski właściwej od XVI do XVIII wieku, „Res Historica” 2016, nr 42, s. 75-100.