Traktat krakowski i hołd pruski z 1525 r. – źródła w Archiwum Głównym Akt Dawnych

Jacek Krochmal

doi:10.18290/teka25.5

Data publikacji : 2025-12-17

Tom 7 (2025)

Traktat krakowski i hołd pruski z 1525 r. – źródła w Archiwum Głównym Akt Dawnych

Jacek Krochmal

https://orcid.org/0000-0002-9048-1498

DOI: https://doi.org/10.18290/teka25.5

Abstrakt

Przypadająca obecnie 500. rocznica traktatu krakowskiego z 1525 r. kojarzona jest z hołdem pruskim. Doniosłość jubileuszu dotyczy jednak raczej traktatu pokojowego niż hołdu lennego. Ten w uwarunkowaniach feudalnych był zjawiskiem normalnym. Powinność taką na wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego nałożyły postanowienia drugiego pokoju toruńskiego z 1466 r. Na jego mocy kolejni wielcy mistrzowie składali hołdy lenne królowi polskiemu. Podstawą do złożenia przed królem Zygmuntem I Starym hołdu przez księcia Albrechta Hohenzollerna był traktat pokojowy, zwany traktatem krakowskim. Kończył on czteroletni rozejm w wojnie polsko-krzyżackiej z lat 1519-1521. Traktat podpisano w Krakowie 8 kwietnia 1525 r. Dwa dni później w rynku krakowskim miały miejsce uroczystości hołdu pruskiego. Ceremonia ukazywała zależność lenną zsekularyzowanego państwa zakonnego (krzyżackiego) w Prusach od króla i Królestwa Polskiego. Po złożeniu przysięgi wierności królowi Zygmuntowi książę Albrecht otrzymał w lenno Prusy Książęce. W niniejszym artykule zostały wymienione i scharakteryzowane materiały źródłowe z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie dotyczące traktatu krakowskiego.

Słowa kluczowe:

traktat krakowski, traktat pokojowy, hołd pruski, Archiwum Główne Akt Dawnych, dokument pergaminowy

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Biskup M., Bracia Albrechta von Hohenzollern-Ansbach – potencjalni sukcesorzy Prus Książęcych (1525-1543), w: Pomorze – Brandenburgia – Prusy (państwo i społeczeństwo). Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wachowiakowi z okazji 70-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej, red. W. Stępiński, Z. Szultka, Szczecin 1999, s. 39-53.

Biskup M., Das Ende des Deutschordensstaates Preuꞵen im Jahre 1525, w: Die geistlichen Ritterorden Europas, (Vorträge und Forschungen, Bd. 26), hg. J. Fleckenstein, M. Hellman, Konstanz 1980, s. 403-416.

Biskup M., Die Säkularisation des Deutschen Ordensstaates in Preussen im Jahre 1525 (Genesis und Bedeutung), „Studia Maritima” 2 (1980), s. 7-27.

Biskup M., Friedrich von Sachsen 1498-1510, w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens, hg. U. Arnold, Marburg a.d. Lahn 1998, s. 155-159.

Biskup M., Geneza i znaczenie hołdu pruskiego 1525 roku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1975, nr 4 (130), s. 407-424.

Biskup M., „Wojna pruska” czyli wojna Polski z zakonem krzyżackim z lat 1519-1521. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich, cz. 2, Olsztyn 1991.

Bodniak S., Albrecht Hohenzollern, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935, s. 48-52.

Bogucka M., Hołd Pruski, Warszawa 1982.

Bogucka M., Zernack K., Um die Säkularisation des Deutschen Ordens in Preuꞵen. Die Krakauer Huldigung, Hannover 1996.

Bogucka M., Zernack K., Sekularyzacja zakonu krzyżackiego w Prusach. Hołd pruski 1525 roku, Warszawa 1998.

Bork [L. Kolankowski], Hołd pruski 10 IV 1525 r. (w czterowiekową rocznicę), Kraków 1925.

Górski K., Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977.

Hubatsch W., Albrecht von Brandenburg-Ansbach. Deutschordens-Hochmeister und Herzog in Preussen 1490-1568, Heidelberg 1960.

Jankowski R., „A niechaj już unijej w skrzyniach nie chowamy” – akty unii lubelskiej i horodelskiej w archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego w zbiorach Radziwiłłów, w: Unia Lubelska 1569 roku i unie w Europie Środkowo-Wschodniej. The Union of Lublin of 1569 and other unions in Central and Eastern Europe, red. J. Krochmal, Warszawa 2020, s. 292-334.

Karwasińska J., Straty Archiwum Koronnego, w: Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1: Archiwum Główne Akt Dawnych, red. A. Stebelski, Warszawa 1957, s. 29-69.

Kąkolewski I., Hołd pruski (1525). Historia, pamięć i narracje o scenariuszach alternatywnych, Warszawa 2025.

Krochmal J., Kalendarium dziejów Archiwum Głównego Akt Dawnych i jego poprzedników (1807-2011), „Miscellanea Historico-Archivistica” 18 (2011), s. 13-119.

Krochmal J., Skarby w archiwach zaklęte. Dzieje Polski w dokumencie archiwalnym, cz. 1: Dawna Polska (do 1795 roku)/Enchanted Treasures from the Archives. A history of Poland in archive documents, Part I: Old Poland (to 1795), Warszawa 2021.

Krochmal J., Unia Lubelska aktem założycielskim Rzeczypospolitej, w: Unia Lubelska 1569 roku i unie w Europie Środkowo-Wschodniej. The Union of Lublin of 1569 and other unions in Central and Eastern Europe, red. J. Krochmal, Warszawa 2020, s. 13-64.

Lubczyński M., Pielas J., Szydłowiecki Krzysztof , w: Polski słownik biograficzny, t. 49, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2014, s. 551-566.

Makiłła D., Ustanowienie lenna pruskiego w 1525 r. Odstępstwo od traktatu toruńskiego czy jego kontynuacja?, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2017, nr 2 (296), s. 263-277.

Makiłła D., Zniesienie Hołdu Pruskiego. Uwolnienie Prus Książęcych z podległości lennej wobec Rzeczypospolitej w latach 1657-1658, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 139-151.

Małłek J., Geneza sejmu 1566 r. w Prusach Książęcych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1961, nr 4, s. 497-527.

Małłek J., Prusy Książęce a Prusy Królewskie w latach 1525-1548. Studium z dziejów polskiej polityki księcia Albrechta Hohenzollerna, Warszawa 1976.

Mycielski J., Hołd z roku 1525 i sekularyzacya Prus w dziejach Polski, „Przegląd Polski” 16 (1882), t. 64, z. 190-192, s. 350-370.

Odrzywolska A., Tomicki Piotr, w: Polski słownik biograficzny, t. 54, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2022, s. 328-344.

Papée F., Spór o bałtyckie pomorze 1343-1525. Od traktatu kaliskiego do krakowskiego, w: Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925, t. 1: Referaty. Lwów 1925, Sekcja II, s. 1-8.

Piwarski K., Hołdy pruskie, „Roczniki Historyczne” 21 (1956), s. 152-173.

Pizuński P., Poczet wielkich mistrzów krzyżackich, Skarszewy [2000].

Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego (1467-1525), Gdynia 1937.

Potkowski E., „Hołd Pruski” w opiniach historyków polskich, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 81-91.

Sigilla regum et reginarum Poloniae. Pieczęcie królów i królowych Polski ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych, oprac. zb. (Tabularium Actorum Antiquorum Varsoviense Maximum. Divisio prima – „Insimul”), Warszawa 2015.

Tomaszewicz J., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. 2: Dokumenty z lat 1506-1828, Kraków 1991.

Vetulani A., Lenno pruskie. Od traktatu krakowskiego do śmierci księcia Albrechta, 1525-1568. Studium historyczno-prawne, Kraków 1930.

Wijaczka J., Traktat krakowski i hołd pruski z 1525 roku, Olsztyn 2025.

Wijaczka J., Traktat krakowski z 1525 roku. Sukces Jagiellonów czy Hohenzollernów?, w: Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego. Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343-1660. Vom Frieden von Kalisch bis zum Frieden von Oliva. Diplomatische Beziehungen zwischen dem Königreich Polen und dem Deutschen Orden/Herzogtum Preußen in den Jahren 1343-1660, red. A. Bues, J. Grabowski, J. Krochmal, G. Vercamer, H. Wajs, Warszawa 2014, s. 283-296.

Wojciechowski Z., Hołd pruski i inne studia historyczne, Poznań 1946.

Wojtkowski A., Hołd pruski według relacji Maurycego Ferbera, biskupa warmińskiego, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 13 (1947), nr 3-4, s. 95-99.

Wróbel D., „Hołd pruski” sto piętnaście lat wcześniej. O jednym precedensie z czasów Władysława Jagiełły, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 93-107.

Żelewski R., Dyplomacja polska w latach 1506-1572, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 1: Połowa X w. – 1572, red. M. Biskup, Warszawa 1980, s. 587-793.