Traktat krakowski i hołd pruski z 1525 r. – źródła w Archiwum Głównym Akt Dawnych

Jacek Krochmal

doi:10.18290/teka25.5

Published : 2025-12-17

Vol. 7 (2025)

The Treaty of Cracow and the Prussian Homage of 1525 – Sources in the Central Archives of Historical Records

Jacek Krochmal

https://orcid.org/0000-0002-9048-1498

DOI: https://doi.org/10.18290/teka25.5

Abstract

The 500th anniversary of the Treaty of Cracow (1525) is generally associated with the Prussian Homage. However, the significance of this anniversary concerns the peace treaty rather than the feudal tribute that was normal in the feudal world. This duty was imposed on the Grand Masters of the Teutonic Order by the provisions of the Treaty of Toruń (1466). Under its terms, successive Grand Masters paid homage to the Polish kings. The basis of Prince Albrecht Hohenzollern’s homage to King Sigismund I the Elder was a peace treaty known as the Treaty of Cracow. It ended a four-year truce in the war between the Kingdom of Poland and the Teutonic Order in 1519-1521. The treaty was signed in Cracow on April 8, 1525. Two days later, the homage ceremony took place in the Cracow market square. The ceremony demonstrated the feudal dependence of the secularized Teutonic Order in Prussia on the king and the Kingdom of Poland. After swearing allegiance to King Sigismund, Albert, Duke of Prussia, received his Duchy of Prussia as a fief of the Kingdom of Poland. This article lists and characterizes source materials from The Central Archives of Historical Records in Warsaw relating to the Treaty of Cracow.

Keywords:

Treaty of Cracow, peace treaty, Prussian Homage, Central Archives of Historical Records, parchment document

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Biskup M., Bracia Albrechta von Hohenzollern-Ansbach – potencjalni sukcesorzy Prus Książęcych (1525-1543), w: Pomorze – Brandenburgia – Prusy (państwo i społeczeństwo). Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogdanowi Wachowiakowi z okazji 70-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej, red. W. Stępiński, Z. Szultka, Szczecin 1999, s. 39-53.

Biskup M., Das Ende des Deutschordensstaates Preuꞵen im Jahre 1525, w: Die geistlichen Ritterorden Europas, (Vorträge und Forschungen, Bd. 26), hg. J. Fleckenstein, M. Hellman, Konstanz 1980, s. 403-416.

Biskup M., Die Säkularisation des Deutschen Ordensstaates in Preussen im Jahre 1525 (Genesis und Bedeutung), „Studia Maritima” 2 (1980), s. 7-27.

Biskup M., Friedrich von Sachsen 1498-1510, w: Die Hochmeister des Deutschen Ordens, hg. U. Arnold, Marburg a.d. Lahn 1998, s. 155-159.

Biskup M., Geneza i znaczenie hołdu pruskiego 1525 roku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1975, nr 4 (130), s. 407-424.

Biskup M., „Wojna pruska” czyli wojna Polski z zakonem krzyżackim z lat 1519-1521. U źródeł sekularyzacji Prus Krzyżackich, cz. 2, Olsztyn 1991.

Bodniak S., Albrecht Hohenzollern, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935, s. 48-52.

Bogucka M., Hołd Pruski, Warszawa 1982.

Bogucka M., Zernack K., Um die Säkularisation des Deutschen Ordens in Preuꞵen. Die Krakauer Huldigung, Hannover 1996.

Bogucka M., Zernack K., Sekularyzacja zakonu krzyżackiego w Prusach. Hołd pruski 1525 roku, Warszawa 1998.

Bork [L. Kolankowski], Hołd pruski 10 IV 1525 r. (w czterowiekową rocznicę), Kraków 1925.

Górski K., Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977.

Hubatsch W., Albrecht von Brandenburg-Ansbach. Deutschordens-Hochmeister und Herzog in Preussen 1490-1568, Heidelberg 1960.

Jankowski R., „A niechaj już unijej w skrzyniach nie chowamy” – akty unii lubelskiej i horodelskiej w archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego w zbiorach Radziwiłłów, w: Unia Lubelska 1569 roku i unie w Europie Środkowo-Wschodniej. The Union of Lublin of 1569 and other unions in Central and Eastern Europe, red. J. Krochmal, Warszawa 2020, s. 292-334.

Karwasińska J., Straty Archiwum Koronnego, w: Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1: Archiwum Główne Akt Dawnych, red. A. Stebelski, Warszawa 1957, s. 29-69.

Kąkolewski I., Hołd pruski (1525). Historia, pamięć i narracje o scenariuszach alternatywnych, Warszawa 2025.

Krochmal J., Kalendarium dziejów Archiwum Głównego Akt Dawnych i jego poprzedników (1807-2011), „Miscellanea Historico-Archivistica” 18 (2011), s. 13-119.

Krochmal J., Skarby w archiwach zaklęte. Dzieje Polski w dokumencie archiwalnym, cz. 1: Dawna Polska (do 1795 roku)/Enchanted Treasures from the Archives. A history of Poland in archive documents, Part I: Old Poland (to 1795), Warszawa 2021.

Krochmal J., Unia Lubelska aktem założycielskim Rzeczypospolitej, w: Unia Lubelska 1569 roku i unie w Europie Środkowo-Wschodniej. The Union of Lublin of 1569 and other unions in Central and Eastern Europe, red. J. Krochmal, Warszawa 2020, s. 13-64.

Lubczyński M., Pielas J., Szydłowiecki Krzysztof , w: Polski słownik biograficzny, t. 49, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2014, s. 551-566.

Makiłła D., Ustanowienie lenna pruskiego w 1525 r. Odstępstwo od traktatu toruńskiego czy jego kontynuacja?, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2017, nr 2 (296), s. 263-277.

Makiłła D., Zniesienie Hołdu Pruskiego. Uwolnienie Prus Książęcych z podległości lennej wobec Rzeczypospolitej w latach 1657-1658, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 139-151.

Małłek J., Geneza sejmu 1566 r. w Prusach Książęcych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 1961, nr 4, s. 497-527.

Małłek J., Prusy Książęce a Prusy Królewskie w latach 1525-1548. Studium z dziejów polskiej polityki księcia Albrechta Hohenzollerna, Warszawa 1976.

Mycielski J., Hołd z roku 1525 i sekularyzacya Prus w dziejach Polski, „Przegląd Polski” 16 (1882), t. 64, z. 190-192, s. 350-370.

Odrzywolska A., Tomicki Piotr, w: Polski słownik biograficzny, t. 54, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2022, s. 328-344.

Papée F., Spór o bałtyckie pomorze 1343-1525. Od traktatu kaliskiego do krakowskiego, w: Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925, t. 1: Referaty. Lwów 1925, Sekcja II, s. 1-8.

Piwarski K., Hołdy pruskie, „Roczniki Historyczne” 21 (1956), s. 152-173.

Pizuński P., Poczet wielkich mistrzów krzyżackich, Skarszewy [2000].

Pociecha W., Geneza hołdu pruskiego (1467-1525), Gdynia 1937.

Potkowski E., „Hołd Pruski” w opiniach historyków polskich, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 81-91.

Sigilla regum et reginarum Poloniae. Pieczęcie królów i królowych Polski ze zbiorów Archiwum Głównego Akt Dawnych, oprac. zb. (Tabularium Actorum Antiquorum Varsoviense Maximum. Divisio prima – „Insimul”), Warszawa 2015.

Tomaszewicz J., Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. 2: Dokumenty z lat 1506-1828, Kraków 1991.

Vetulani A., Lenno pruskie. Od traktatu krakowskiego do śmierci księcia Albrechta, 1525-1568. Studium historyczno-prawne, Kraków 1930.

Wijaczka J., Traktat krakowski i hołd pruski z 1525 roku, Olsztyn 2025.

Wijaczka J., Traktat krakowski z 1525 roku. Sukces Jagiellonów czy Hohenzollernów?, w: Od traktatu kaliskiego do pokoju oliwskiego. Polsko-krzyżacko-pruskie stosunki dyplomatyczne w latach 1343-1660. Vom Frieden von Kalisch bis zum Frieden von Oliva. Diplomatische Beziehungen zwischen dem Königreich Polen und dem Deutschen Orden/Herzogtum Preußen in den Jahren 1343-1660, red. A. Bues, J. Grabowski, J. Krochmal, G. Vercamer, H. Wajs, Warszawa 2014, s. 283-296.

Wojciechowski Z., Hołd pruski i inne studia historyczne, Poznań 1946.

Wojtkowski A., Hołd pruski według relacji Maurycego Ferbera, biskupa warmińskiego, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 13 (1947), nr 3-4, s. 95-99.

Wróbel D., „Hołd pruski” sto piętnaście lat wcześniej. O jednym precedensie z czasów Władysława Jagiełły, „Miscellanea Historico-Archivistica” 23 (2016), s. 93-107.

Żelewski R., Dyplomacja polska w latach 1506-1572, w: Historia dyplomacji polskiej, t. 1: Połowa X w. – 1572, red. M. Biskup, Warszawa 1980, s. 587-793.