Verba volant, scripta manent. Spuścizna dokumentacyjna powstania styczniowego

Anna Krochmal

doi:10.18290/teka23.3

Data publikacji : 2023-11-23

Tom 5 (2023)

Verba volant, scripta manent. Spuścizna dokumentacyjna powstania styczniowego

Anna Krochmal

https://orcid.org/0000-0001-6029-5945

DOI: https://doi.org/10.18290/teka23.3

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie skomplikowanych losów spuścizny dokumentacyjnej powstania styczniowego oraz ocena jej obecnego potencjału badawczego. Szczególną uwagę poświęcono materiałom źródłowym dotyczącym roli w powstaniu styczniowym Kościołów różnych wyznań, postawy hierarchii kościelnej wobec toczących się wydarzeń oraz udziału duchowieństwa w działaniach powstańczych. Przedmiotem zainteresowania były zarówno materiały archiwalne zgromadzone przez archiwa i instytucje pamięci w Polsce, jak i poza jej obecnymi granicami.

Twórcami spuścizny dokumentacyjnej powstania styczniowego były zarówno organy władzy utworzonego państwa podziemnego i osoby zaangażowane w ruch powstańczy, jak i władze zaborcze. Najważniejsza dla odtworzenia dziejów ruchu narodowego część dokumentacji powstała w toku bieżącej działalności centralnych oraz terenowych władz powstańczych. Główna jej część jest przechowywana w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie i w 2014 r. została wpisana na prestiżową listę krajową w programie UNESCO „Pamięć Świata”. Ważne źródła gromadzą archiwa państwowe w 13 miastach: Kalisz, Płock, Lublin, Łódź, Częstochowa, Kielce, Radom, Piotrków Trybunalski, Warszawa, Siedlce, Zamość, Białystok i Suwałki. Materiały dotyczące reakcji Galicji na wybuch powstania 1863 r. są przechowywane w Archiwum Państwowym w Przemyślu, Archiwum Państwowym w Rzeszowie oraz Archiwum Narodowym w Krakowie. Fragmenty spuścizny dokumentacyjnej powstania zachowały się w archiwach instytucji polonijnych poza krajem oraz w zasobach archiwów państw sąsiadujących obecnie z Polską. Są to materiały przechowywane w archiwach państwowych w Ukrainie (głównie we Lwowie i w Kijowie), Białorusi (archiwa w Mińsku), Litwie (w archiwach i bibliotekach w Wilnie) oraz Rosji (w archiwach w Moskwie i Petersburgu oraz państwowych archiwach obwodowych w Irkucku, Omsku i Tobolsku).

Słowa kluczowe:

powstanie styczniowe, archiwa państwowe, spuścizna dokumentacyjna, duchowieństwo w powstaniu styczniowym, tajemne państwo polskie

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Słownik biograficzny powstańców styczniowych działających na terenie województwa sandomierskiego, Tarnobrzeg 2013.

Adam książę Sapieha i wyprawa wołyńska, „Placówka”, nr 92, 1919.

Aleksander Wielopolski. Próba ustrojowej rekonstrukcji Królestwa Polskiego w latach 1861-1862, red. L. Mażewski, Radzymin 2014.

Archiwalia polskiej proweniencji terytorialnej przechowywane w Państwowym Archiwum Federacji Rosyjskiej i Rosyjskim Państwowym Archiwum Wojskowym (Archiwalia władz rosyjskich 1813-1918, archiwalia niemieckie z ziem zachodnich i północnych Polski do 1945, archiwalia Senatu WM Gdańska 1920-1939), Warszawa 2000.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2, Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998.

Beszta-Borowski E., Dzieje parafii katolickiej Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim, Drohiczyn 2012.

Bibliografia druków dotyczących powstania styczniowego 1863-65, zebrał i oprac. Janusz Gąsiorowski, Warszawa 1923.

Biblioteka Ordynacji Krasińskich w zbiorach i publikacjach Biblioteki Narodowej, tekst wyłącznie online, https://www.bn.org.pl/download/document/1236004197.pdf [dostęp: 08-06-2023].

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie. Przewodnik po zasobie archiwalnym, oprac. A. Krochmal, Warszawa 2005.

Chełmski Konsystorz Greckokatolicki [1525]1596-1875[1905]. Inwentarz analityczny archiwum, oprac. M. Trojanowska, Warszawa 2003.

Chwalewik E., Zbiory polskie w ojczyźnie i na obczyźnie, t. 2, Warszawa 1927.

Cieniom przodków naszych. W 150. rocznicę Powstania Styczniowego, Kielce 2013.

Cybulski M., Zygmunt Szczęsny Feliński – pisarz i człowiek, Warszawa 2015.

Dobroński A., Postawa społeczeństwa Białostocczyzny wobec powstania styczniowego, w: Obok orła znak pogoni. Powstanie styczniowe na Białostocczyźnie, red. Z. Kosztyła, Białystok 1985.

Dobrzyński J., Samsel A., Powstanie styczniowe na Podlasiu. Przyczynek do badań nad udziałem ziemiaństwa Białostocczyzny w zrywie narodowym, „Juchnowieckie szepty o historii”, 2, 2017.

Domarańczyk D., Powstanie styczniowe w Piotrkowie Trybunalskim i okolicach w świetle wspomnień uczestników – Walentego Koleczki oraz Augusta Osuchowskiego, w: Dziedzictwo Powstania Styczniowego, s. 170-176.

Dybowski B., Pamiętnik dra Benedykta Dybowskiego od roku 1862 zacząwszy do roku 1873, Lwów 1930.

Dybowski B., Wspomnienia z przeszłości półwiekowej, Lwów 1913.

Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764-1864), Lublin 1983.

Dziedzictwo powstania styczniowego. Pamięć, historiografia, myśl polityczna. Zbiór studiów, red. A. Kulecka, Warszawa 2013.

Giller A., Historia powstania narodu polskiego w 1861-1864, t. 1-2, Paryż 1867-1868.

Giller A., Ogólna charakterystyka powstania 1863 r., Lwów 1888.

Gołos J., Polonica w Archiwum Waleriana Płatonowa „Archeion”, t. LXI (1974), s. 199-216.

Gołos J., The Platonov Papers In The Józef Piłsudski Institute Of America „The Polish Review”, vol. XXV (1980) No. 2, p. 56-70.

Hubka M., Łapiński K., Wróbel A., Powstanie styczniowe w źródłach archiwalnych. Dokumenty z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim i oddziału w Tomaszowie Mazowieckim, Piotrków Trybunalski 2013.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Informator o zasobie archiwalnym, oprac. P. Pietrzyk, Warszawa 2011.

Janowski J.K., Pamiętniki, t. 1, Pamiętniki o powstaniu styczniowym, t. 2, Warszawa 1925.

Józef Piłsudski o powstaniu 1863 roku, Londyn 1963.

Józef Piłsudski. Boje polskie, t. 1, 22 stycznia 1863 r., red. M. Kukiel, Poznań 1920.

Koko E., Franciszek Rawita-Gawroński (1846-1930) wobec Ukrainy i jej przeszłości. Studium archaizmu, Gdańsk 2006.

Konarski K., Archiwalia powstania styczniowego w Archiwum Akt Dawnych, „Przegląd Historyczny”, t. 34, 1937-1938, z. 2, s. 347-358.

Krochmal A., Kościół unicki w Galicji i na Chełmszczyźnie wobec manifestacji patriotycznych i powstania styczniowego (1861-1864), „Teka Komisji Historycznej”, 2013, s. 44-77.

Kubicki P., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861–1915, cz. 1-3, Sandomierz 1933–1940.

Kulecka A., Powstanie styczniowe (1863-1864). Czas walki, marzeń o wolności i niespełnionych nadziei, Warszawa 2023.

Langowski K., O honor i sztandar, który nas skupia. Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce (1943-2013), Warszawa 2018.

Lewandowska D., Udział duchowieństwa z Królestwa Polskiego w powstaniu styczniowym oraz represje popowstaniowe w źródłach z zasobu Archiwum Głównego Akt Dawnych – zarys zagadnienia, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 28, 2021, s. 221-236.

Łukaszewski J., Zabór pruski w czasie powstania styczniowego 1863-64, Jassy 1870.

Markiewicz E., Biblioteka Polska w Paryżu i jej zbiory, Warszawa 1994.

Mazur S., Dzieje parafii rzymskokatolickiej w Dołubowie w latach 1465-1939, Drohiczyn 2010.

Merwin B., Żydzi w powstaniu 1863, Lwów 1910.

Michalska-Bracha L., Między pamięcią a historiografią. Lwowskie debaty o powstaniu styczniowym (1864-1939), Kielce 2011.

Michaluk D., Powstanie styczniowe w świetle akt metrykalnych parafii rzymsko-katolickiej w Bielsku Podlaskim, „Białostocczyzna”, 1989, nr 1(14).

Mors sola victris [siic!], gloria victis. 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego 1863-1864. Katalog wystawy, Warszawa 2012.

Mościcki H., Pod berłem carów, Warszawa 1924.

Niebelski E., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński w obronie duchownych, więzionych i zesłanych za udział w ruchu narodowym lat 1861-1864, „Niepodległość i Pamięć”, t. 12, 2005, nr 1(21), s. 31-45.

Niebelski E., Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu w Rosji, Lublin 2002

Niebelski E., Nieprzejednani wrogowie Rosji. Duchowieństwo lubelskie i podlaskie w powstaniu 1863 roku i na zesłaniu, Lublin 2008.

Niebelski E., Słownik lubelskich i podlaskich księży uczestników powstania 1863 roku, Lublin 2011.

Niebelski E., Tunka. Duchowni na zesłaniu syberyjskim po powstaniu 1863 r., Wrocław 2011.

Orzechowska E., Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w powstaniu styczniowym, Sandomierz 2018.

Paprocki F., Źródła do dziejów Powstania Styczniowego w Archiwum Państwowym w Poznaniu, „Przegląd Historyczny”, 1937-1938, t. 34/2, s. 379-388.

Paszkowski W.J., Pułkownik Dionizy Czachowski – bohater powstania 1863 r., Radom 1937.

Petrozolin-Skowrońska B., Przed nocą styczniową, Poznań 2013.

Pietrzykowski R., Dionizy Czachowski 1810-1863, Warszawa 1983.

Piłsudski J., Rok 1863, Palestyna 1944.

Polskie instytucje za granicą. Przewodnik po zbiorach archiwalnych, oprac. A. Krochmal, Warszawa 2004.

Poszli nasi w bój bez broni. 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego. Katalog wystawy, Radom 2013.

Powstanie styczniowe w świadomości Płocczan: formy upamiętniania wydarzeń w dwudziestoleciu międzywojennym, oprac. M. Wojciechowski, Płock 2013.

Powstanie styczniowe w województwie augustowskim. Uczestnicy i ich losy. 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego, red. S. Filipowicz, Suwałki 2013.

Powstańcy 1863 sądzeni w kijowskiej twierdzy. Zarysy biogramów, oprac. Michał Micel i Stanisław Stępień, Przemyśl 2022.

Przewodnik po zespołach rękopisów Towarzystwa Historyczno-Literackiego i Biblioteki Polskiej w Paryżu, oprac. M. Wrede, M.P. Prokop, J. Pezda, Paryż – Warszawa 2000.

Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, t.1-5, Kraków 1897-1905, 1919.

Przyborowski W., Historya dwóch lat 1861-1862, t. 1-5, Kraków 1892-1896.

Przyborowski W., Ostatnie chwile powstania styczniowego: na podstawie autentycznych źródeł, t. 1-4, Poznań –Kraków 1887-1888.

Przyborowski W., Wspomnienia ułana z 1863 roku, cz. 1, Poznań 1874, cz. 2, Poznań 1878.

Ramotowska F., Materiały różne dotyczące Powstania Styczniowego z rosyjskich kancelarii wojskowych i cywilnych (wyodrębnione) 1963-1865 [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2 Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 419-421.

Ramotowska F., Tajemne państwo polskie w powstaniu styczniowym 1863-1864. Struktura organizacyjna, cz. 1, Warszawa 1999, cz. 2, Warszawa 2000.

Ramotowska F., Władze administracji narodowej Powstania Styczniowego 1859-1864, w: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie, t. 2, Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 371-416.

Ramotowska F., Źródła archiwalne do dziejów powstania styczniowego w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, „Archeion”, t. 38 (1962), s. 105-127.

Rawicz i inni … W 150 rocznicę stracenia naczelnika województwa podlaskiego Władysława Rawicza. Katalog wystawy, oprac. A. Rogalski, Siedlce 2013.

Rawita-Gawroński F., Henryka Pustowójtówna. Sylwetka biograficzna 1838-1881, Lwów 1911.

Rawita-Gawroński F., Rok 1863 na Rusi, t.1-2, Lwów 1902-1903.

Rawita-Gawroński F., Walka o wolność w roku 1863, Lwów 1913; Wyprawa wołyńska, epizod z r. 1863, Warszawa 1914.

Samarski B., Danieluk J., Powstanie styczniowe na Białostocczyźnie: w 150. rocznicę wybuchu, Białystok 2013.

Seweryn J. ks., Udział duchowieństwa diecezji kujawsko-kaliskiej w powstaniu styczniowym, Włocławek 2003.

Sokulski J., Bronisław Brzeziński, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, t. III, s. 37.

Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, Warszawa 1967.

Stella-Sawicki J., Dyplomacja europejska w sprawie polskiej podczas wypadków od 1861 do 1864 roku, w: Wydawnictwo materiałów do historii powstania 1863-1864, t. 5, Lwów 1894.

Stella-Sawicki J., Galicja w powstaniu styczniowym, Lwów 1909 (wyd. 2, 1913).

Stella-Sawicki J., Pamiętniki po powstaniu styczniowym, t. 3, Czasy przedpowstaniowe 1854-1862, Warszawa 1931.

Stępień S., Czornowoł I., Powstańcy styczniowi we Lwowie, Warszawa 2022.

Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t.1-3, Warszawa 1955-1957.

Wasilewski L., Józef Piłsudski, jakim go znałem, Warszawa 1935.

Wasilewski L., Kwestia ukraińska jako zagadnienie międzynarodowe, Warszawa 1934.

Wiśniewski J., Udział księży z diecezji sandomierskiej w powstaniu styczniowym 1863 r., Radom 1926.

Wroński A., Duchowieństwo katolickie a sprawa narodowa w Królestwie Polskim w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku, Toruń 1992.

Wroński A., Duchowieństwo i Kościół Katolicki w Królestwie Polskim wobec sprawy narodowej w latach 1832-1860, Warszawa 1994.

Zeznania i zapiski śledcze o powstaniu styczniowym Oskara Awejde, red. S. Kieniewicz, I. Miller, Moskwa 1961.

Zgniotą nas tyrany – powstaniem na nowo. Wokół powstania styczniowego 1861-1863, red. M. Sikorska, Warszawa 2013.

Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863-1864. Na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Rapperswil 1913.

Żywczyński M., Kościół i duchowieństwo w powstaniu styczniowym (stan badan w zarysie), „Przegląd Historyczny”, t. 34, 1937-1938, z. 2, s. 512-525.