Klejnoty i wyroby złotnicze w inwentarzu podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego z 1525 r.

Agnieszka Januszek-Sieradzka

doi:10.18290/teka24.5

Data publikacji : 2024-07-04

Tom 6 Nr Specjalny (2024)

Klejnoty i wyroby złotnicze w inwentarzu podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego z 1525 r.

Agnieszka Januszek-Sieradzka

https://orcid.org/0000-0002-3227-3797

DOI: https://doi.org/10.18290/teka24.5

Abstrakt

W artykule dokonano analizy fragmentu źródła zatytułowanego „Regestr a spysek wszythkich rzeczy panskich ktory regestr Jego M przy sobye chowacz ma y chowa, pysan Crac. A 1525 feria secunda post festum Nativitatis Marie Virginis”, czyli spisu przedmiotów należących do Mikołaja Szydłowieckiego herbu Odrowąż (ok. 1475-1532), starosty olsztyńskiego (od 1508 r.) i krzepickiego (od 1519 r.), kasztelana sandomierskiego (od 1515 r.) i podskarbiego wielkiego koronnego (1515-1532), jednego z najbardziej zaufanych ludzi króla Zygmunta Starego. Analizowany inwentarz jest unikatowym źródłem, a polska historiografia nie dysponuje materiałem porównawczym z tego okresu w postaci inwentarza mobiliów należących do osoby o podobnym statusie majątkowym i pozycji w elicie państwa. Analizie poddano dział inwentarza zatytułowany „Złoto”, w którym zostały wymienione i w niektórych przypadkach także bliżej opisane precjoza i inne wyroby złotnicze należące do podskarbiego – łańcuchy, pierścienie, zapony, punty, perły, oprawione w złoto obrazki i różańce. Wśród klejnotów Szydłowieckiego są egzemplarze unikatowe, trudno dostępne, osiągalne dla nielicznych. W jego „regestrze rzeczy pańskich” znalazło poświadczenie posiadania przez niego przedmiotów, które dotychczas znane były niemal wyłącznie z inwentarzy królewskich. Zapisy w inwentarzu pozwalają też na ustalenia dotyczące relacji społecznych, bowiem były przez podskarbiego otrzymywane i ofiarowywane innym.

Słowa kluczowe:

inwentarz mobiliów, Mikołaj Szydłowiecki (ok. 1475-1532), biżuteria, złotnictwo

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bender A., Bona Sforza d’Aragona i rola mody w kształtowaniu jej wizerunku, „Fabrica Litterarum Polono-Historica” 2020, nr 1, s. 33-52.

Bieńkowski T., Poglądy i opinie o kamieniach w piśmiennictwie staropolskim (od XVI do połowy XVIII w.), „Prace Muzeum Ziemi” 1981, z. 34, s. 91-99.

Błaszczyński M., Sobczak-Jaskulska R., Poznań jako ośrodek produkcji biżuterii do końca XVII w., w: Rządzić i olśniewać. Klejnoty i jubilerstwo w Polsce w XVI i XVII wieku. Eseje, red. D. Nowacki, M. Piwocka, D. Szewczyk-Prokurat, Warszawa 2019, s.169-187.

Bock H., Goldene Ketten und Wappenhelme. Zur Unterscheidung zwischen Patriziat und Adel in der Frühen Neuzeir, „Zeitschrift des Historischen Vereins für Schwaben” 97 (2004), s. 59-120.

Chodyński A.R., Koralowe „eldorado” wysp śródziemnomorskich (Korsyka, Sardynia, Sycylia) w źródłach krzyżackich, szlacheckich i mieszczańskich oraz w dziełach sztuki XV-XVIII wieku, w: Koral, perła i inne wątki. Biżuteria w Polsce, red. K. Kluczwajd, Warszawa 2010, s. 63-71.

Crisafulli C., L’uso ornamentale delle monete antiche nel rinascimento Italiano, w: Coinage/Jewellery. Uses – Interactions – Symbolisms from antiquity to the present. International Conference Proceedings, Ios. 26-28 June 2009, ed. K. Liampi, C. Papaevangelou-Genakos, D. Plantzos, Athena 2017, s. 289-299.

Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006.

Dworzaczek W., Odrowąż Jan ze Sprowy, w: Polski słownik biograficzny, t. 13, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967-1968, s. 550.

Gorini G., Coins as ornament and jewles in ancien Greece, w: Coinage / Jewellery. Uses – Interactions – Symbolisms from antiquity to the present. International Conference Proceedings, Ios. 26-28 June 2009, ed. K. Liampi, C. Papaevangelou-Genakos, D. Plantzos, Athena 2017, s. 27-35.

Gradowski M., Dawne złotnictwo: technika i terminologia, Warszawa 1984.

Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław 1968.

Januszek-Sieradzka A., Ubiory, ludzie i sieci społeczne w „Regestrze a spisku wszystkich rzeczy pańskich” podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego z 1525 roku, „Perspektywy Kultury” 43 (2023), nr 4/2, s. 71-88.

Justyniarska-Chojak K., Dewocjonalia w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI-XVIII wiek), „Saeculum Christianum” 28 (2021), nr 1, s. 62-75.

Klonder A., Główka D., Inwentarze mienia z badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 51 (2003), nr 2, s. 157-176.

Kowalska H., Maciejowski Bernard, w: Polski słownik biograficzny, t. 19, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1974, s. 47-48.

Kozakiewiczowa H., Renesans i manieryzm w Polsce, Warszawa 1978.

Kruszyński T., Znaczenie pierścienia w dawnych wiekach i pierścienie królowej Bony, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU” 51 (1950), s. 37-40.

Letkiewicz E., Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów, Lublin 2006.

Martyna E., Sygnet Stefana Batorego, w: Wawel 1000-2000. Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa. Katalog Wystawy Jubileuszowej, red. M. Piwocka, K.J. Czyżewski, D. Nowacki, Kraków 2000, s. 119.

Molenda M., Splendide vestitus. O znaczeniu ubiorów na królewskim dworze Jagiellonów w latach 1447-1572, Kraków 2012.

Nabiałek K., Pieczęcie starostów księstw oświęcimskiego i zatorskiego do 1563 roku, „Roczniki Historyczne” 85 (2019), s. 111-150.

Nabiałek K., Szydłowiecki Mikołaj, w: Polski słownik biograficzny, t. 40, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2014, s. 566-574.

Paszkiewicz B., Skarb królowej Bony, „Wiadomości Numizmatyczne” 46 (2002), nr 2, s. 143-176.

Pielas J., Inwentarze pośmiertne ruchomości szlachty sandomierskiej z XVII-XVIII wieku – problemy metodologiczne przygotowywanej edycji źródłowej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 63 (2015), nr 4, s. 629-635.

Pociecha W., Ciołek Erazm, w: Polski słownik biograficzny, t. 4, red. W. Konopczyński, Kraków 1938, s. 81-82.

Pociecha W., Królowa Bona (1494-1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. 1, Poznań 1949.

Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992.

Rochacki J.A., Słownik terminów używanych w dawnych warsztatach złotniczych oraz wybranych terminów pomocnych w rozumieniu specyfiki warsztatu, wyd. 2 uzup., Warszawa 2019.

Romanenkova J., Kuzmenko H., Bratus I., Pendant in the Jewelry Fashion of the Northern Renaissance and Mannerism, „Journal of History Culture and Art Research” 8 (2019), nr 3, s. 317-329.

Scarisbrick D., Tudor and Jacobean Jewellery, London 1995.

Słownik języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego, t. 7: T-Y, Warszawa 1919.

Słownik polszczyzny XVI wieku, red. nacz. F. Pepłowski, t. 43, red. K. Wilczewska, L. Woronczakowa, Warszawa 2010.

Słownik polszczyzny XVI wieku, red. nacz. M.R. Mayenowa, t. 7, red. K. Wilczewska, Wrocław 1973.

Smoleń M., Nagrobek podskarbiego Mikołaja Szydłowieckiego w Szydłowcu, „Ikonotheka” 1995, nr 9, s. 2-40.

Smołucha J., Bernard Wapowski – kontynuator Jana Długosza i ojciec polskiej kartografii, w: Krakowskie środowisko historyczne XV-XX w. Ludzie, idee, dzieła, red. T. Gąsowski, J. Smołucha, Kraków 2018, s. 183-194.

Sowina U., Ubiór mieszczanek krakowskich w świetle inwentarzy rzeczy z przełomu średniowiecza i nowożytności, w: Habitus facit hominem. Społeczne funkcje ubioru w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Wółkiewicz, M. Saczyńska, M. Pauk, Warszawa 2016, s. 163-177.

Sowina U., Z dziejów mieszczańskich majątków Krakowa w I połowie XVI wieku: Piotr Wedelicjusz i krakowski rynek matrymonialny, w: Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII-XIX wiek), red. M.R. Pauk, M. Saczyńska, Warszawa 2010, s. 161-178.

Symbole i insygnia Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Od średniowiecza po współczesność, oprac. B. Kasprzyk, (Poczet Krakowski), Kraków 2020 (Aneks I).

Szczurek A., Moce tajemne kamieni w traktatach „O kamieniach drogich, na wiele rzeczy potrzebnych” Stefana Falimirza, Hieronima Spiczyńskiego i Marcina Siennika, „Literatura Ludowa” 58 (2014), nr 6, s. 33-43.

Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.

Turska K., Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów, Wrocław 1987.

Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy, t. 4, z. 3), Kórnik 1992.

Wyczański A., Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548), Warszawa 1990.