Społeczność i historia, czyli pieniądz i krew. Ekonomia w Vade-mecum Norwida

Renata Gadamska-Serafin

doi:10.18290/sn2139.14

Data publikacji : 2021-11-19

Tom 39 (2021)

Społeczność i historia, czyli pieniądz i krew. Ekonomia w Vade-mecum Norwida

Renata Gadamska-Serafin

https://orcid.org/0000-0001-5182-6097

DOI: https://doi.org/10.18290/sn2139.14

Abstrakt

Temat pieniądza zajmuje w Vade-mecum poczesne miejsce, proporcjonalnie do pozycji, jaka przypadła finansom i ekonomii w koncepcjach polityczno-społecznych oraz filozoficznych XIX stulecia. Tematyka „kapitałowa” pojawia się między innymi w takich ogniwach cyklu, jak Socjalizm, Larwa, Stolica, Prac-czoło, Syberie, [Co słychać?], Nerwy. Norwidowskie opus magnum kształtowało się w atmosferze wielkiego przesilenia gospodarki kapitalistycznej: kryzysu światowego po wojnie secesyjnej (1866), którego skutki pokazał w pierwszym tomie swego Kapitału (1867) Marks. Słynna publikacja niemieckiego ekonomisty stanowi ważny, choć w sensie ideowym – biegunowo odległy, kontekst Norwidowskiego cyklu. Ważną inspiracją były natomiast dla poety czytane w latach 40. dzieła Proudhona i zapewne innych socjalistów utopijnych (może Owena), proponujące rezygnację z dotychczasowych form pieniądza jako antidotum na kryzysy ekonomiczne i nędzę mas. W liście Norwida z 15 lipca 1867 roku (PW , IX, 297) pojawia się ponadto ślad lektury rozprawy Augusta Cieszkowskiego pt. Du Crédit, et de la Circulation (Paris 1839) oraz dowód kontaktów autora Vade-mecum z ekonomistą Ludwikiem Wołowskim, współzałożycielem i dyrektorem paryskiego banku Crédit Foncier de France (zał. w r. 1852), którzy przenieśli do Francji Napoleona III genialne pomysły kredytowe księcia Druckiego-Lubeckiego. Norwid podejmuje w Vade-mecum polemikę zarówno z utopijnymi pomysłami socjalistycznej gospodarki bezpieniężnej, jak i z polskimi koncepcjami organicystycznymi, osadzonymi na ekonomii zysku i wizji sukcesu gospodarczego. Dostrzega ich oderwanie od Dekalogu, kategorii „sumienia” i chrześcijańskiej soteriologii. Vade-mecum staje się próbą (romantyczną i chrześcijańską) przywrócenia spraw pieniężnych do ich pierwotnego kontekstu: idealnego i duchowego.

Słowa kluczowe:

pieniądz w literaturze XIX wieku, ekonomia, kapitalizm, Cyprian Norwid, Vade-mecum

Szczegóły

Bibliografia

Statystyki

Autorzy

Pobierz pliki

pdf

Wskaźniki altmetryczne

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bratkowski S., Nieco inna historia cywilizacji. Dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, wyd. II , Warszawa 2010.

Cichocki M., Wieczna gra możliwości – rzecz o politycznym romantyzmie niemieckim. „Nowa Res Publica”, nr 7-8 (118-119), lipiec-sierpień 1998, s. 42-44.

Cypriana Norwida kształt prawdy i miłości. Analizy i interpretacje, red. S. Makowski, Warszawa 1986.

Czeczot K., Pospiszyl M., Romantyczny antykapitalizm, Warszawa 2018.

Fereerira N., Crédit et monnaie sociale chez P. J. Proudhon (1809-1865). „Revue de philosophie économique” 2011, nr 1 (vol. 12), s. 91-116.

Filozofia i myśl społeczna w latach 1831–1864, wybrał, wstępem i przypisami opatrzył A. Walicki, Warszawa 1977.

Gadamska-Serafin R., „Czasy skończone!”? Norwid a koncepcje końca historii, w: Norwid wobec historii, red. E. Chlebowska, Ł. Niewczas, Lublin 2014, s. 435-476.

Gadamska-Serafin R., Pieniądz – „deus ex machina” w dramatach Norwida, w: Norwidowski świat rzeczy, red. G. Halkiewicz-Sojak, P. Abriszewska, I. Dobrzeniecka, D. Wojtasińska, Toruń 2018, s. 349-390.

Gaściewicz M., Piekielna przestrzeń miasta – liryka Cypriana Norwida w perspektywie badań nad nowoczesnością. http://biesiada.polon.uw.edu.pl/Piekielna.pdf (dostęp: 15.04.2019).

Gomulicki J. W., Zabłąkany pielgrzym. Rzecz o Ludwiku Norwidzie, „Przegląd Współczesny” 1935, nr 163-164, s. 245-258 oraz s. 391-403.

Gomulicki J. W., Norwidowa podróż przez piekło (Ze studiów nad genezą kształtem „Vade-mecum”), „Miesięcznik Literacki” 1966, nr 2, s. 5-14.

Gomulicki J. W., Ludwik Norwid. W: Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII , Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 201-202.

Hongbing S., Wojna o pieniądz. Prawdziwie źródła kryzysów finansowych, przeł. T. Sierakowski, t. 1, Wrocław 2010.

Hörisch J., Orzeł czy reszka. Poezja pieniądza, przeł. J. Kita-Huber i S. Huber, Kraków 2010.

Inglot M., Opus magnum Norwidowskiej liryki. Rzecz o „Vade-mecum”, w: tenże, Wyobraźnia poetycka Norwida, Warszawa 1988, s. 53-83.

Klemens Aleksandryjski św., Który człowiek bogaty może być zbawiony? przeł. ks. J. Czuj, wstęp i oprac. ks. J. Naumowicz, Kraków 2012.

Konarski S., Rosen (Rozen) Mathias, w: Polski Słownik Biograficzny t. XXXII , Wrocław 1989-1991. https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/mathias-rosen-rozen?print (dostęp: 15.08.2019).

Kumar K., Utopian Thought and Communal Practice: Robert Owen and the Owenite Communities, „Theory and Society” vol. 1, nr 1 (luty 1990), s. 1-35.

Kuziak M., Norwid – Marks. Dwie nowoczesności, w: O Norwidzie komparatystycznie, red. M. Siwiec, Kraków 2019, s. 59-76.

Liebich A., Between Ideology and Utopia: The Politics and Philosophy of August Cieszkowski (Sovietica, vol. 39), Dordrecht 1979.

Morawski W., Kronika kryzysów gospodarczych, Warszawa 2003.

Nieukerken van A., Norwid i scjentyzm – konteksty komparatystyczne (Auguste Comte, Pierre-Joseph Proudhon), w: O Norwidzie komparatystycznie, red. M. Siwiec, Kraków 2019, s. 13-57.

Pieniądz w literaturze i teatrze. Materiały z sympozjum „Temat pieniądza w literaturze i teatrze”. Uniwersytet Gdański, Gdańsk 17-18 stycznia 2000, red. J. Bachórz, Sopot 2000.

Polska klasyczna myśl ekonomiczna na tle angielskiej i francuskiej, red. U. Zagóra-Jonszta, Katowice 2009.

Romantyzm i nowoczesność, red. M. Kuziak, Kraków 2009.

Simmel G., Filozofia pieniądza, przekł. A. Przyłębski, Warszawa 2012.

Smaszcz W., Trzy analizy („Noc”, „Legenda”, „Syberie”), „Poezja” 1983, nr 4-5 s. 170-183.

Stefanowska Z., Norwidowski romantyzm, w: taż, Strona romantyków. Studia o Norwidzie, Lublin 1993, s. 79-80.

Trojanowiczowa Z., Dambek Z., przy współudziale J. Czarnomorskiej, Kalendarz życia i twórczości Cypriana Norwida, t. 1: 1821–1860, Poznań 2007.

Wheen F., Marks. Kapitał. Biografia, przeł. P. Laskowski, Warszawa 2007.

Żor A., Kronenberg. Dzieje fortuny, Warszawa 2011.

Żurowski M., „Larwa” na tle porównawczym, „Przegląd Humanistyczny” VII : 1963, nr 6 (39), s. 15-34.