Diachroniczne ujęcie kryteriów istnienia w naukach empirycznych

Maciej Raźniak

doi:10.18290/rf25733.18

Published : 2025-09-30

Vol. 73 No. 3 (2025)

A Diachronic Approach to Criteria of Existence in Empirical Sciences

Maciej Raźniak

https://orcid.org/0009-0000-3412-1132

DOI: https://doi.org/10.18290/rf25733.18

Abstract

The aim of this paper is to propose a new approach to criteria of existence in natural sciences which can be called a diachronic one. In these considerations, we start with a general analysis of criteria of existence and discuss two competing views on this issue: first, the strategy put forward by logical empiricists that emphasizes the importance of empirical criteria of existence and, second, the view presented by Willard Van Orman Quine, who claimed that the only way to accept the existence of certain objects is to apply the theoretical criterion (ontological commitments criterion). Our main idea is to develop an approach to applying criteria so that strategies proposed by Quine and logical empiricists (so-called synchronic models) do not antagonize each other, but also can be considered adequate in some circumstances.

Keywords:

criteria of existence, philosophy of science, logical empiricism, existential sentences, ontology, existence

Details

References

Statistics

Authors

Download files

pdf (Język Polski)

Altmetric indicators

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Armstrong, David M. 1978. A Theory of Universals. Universals and Scientific Realism. Volume II. Cambridge: Cambridge University Press.

Augustynek, Zdzisław. 1979. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. Studium filozoficzne. Warszawa: PWN.

Azzouni, Jody. 2004. Deflating Existential Consequence: A Case for Nominalism. New York: Oxford University Press.

Bigaj, Tomasz. 1991. „Niektóre zagadnienia związane z pojęciem istnienia”. W: Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki, red. Jerzy Pelc, 248–258. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bigaj, Tomasz. 1992a. „Problem uzasadniania egzystencjalnych założeń teorii (Uwagi na marginesie koncepcji W. V. O. Quine’a)”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 1 (3): 45–53.

Bigaj, Tomasz. 1992b. „Quine’owskie pojęcie zobowiązań ontologicznych języka”. Edukacja Filozoficzna 13: 40–47.

Bueno, Otávio. 2005. „Dirac and the Dispensability of Mathematics”. Studies in History and Philosophy of Modern Physics 36 (3): 465–490. https://doi.org/10.1016/j.shpsb.2005.03.002.

Carnap, Rudolf. 1969. „Filozofia i składnia logiczna”. W: Rudolf Carnap. Filozofia jako analiza języka nauki. Tłum. Andrzej Zabłudowski, 6–66. Warszawa: PWN.

Carnap, Rudolf 2000. Wprowadzenie do filozofii nauki. Przeł. Artur Koterski. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Carnap, Rudolf. 2005. „Empiryzm, semantyka i ontologia”. W: Rudolf Carnap. Empiryzm. Semantyka. Ontologia. Przeł. Artur Koterski, 11–40. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.

Chakravartty, Anjan. 2007. A Metaphysics for Scientific Realism: Knowing the Unobservable. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511487354.

Chrudzimski, Arkadiusz. 2008. „Zobowiązania ontologiczne”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 17 (4): 147–162.

Cocco, Lorenzo. 2020. The Ontology of a Theory. PhilSci Archive. Dostęp 2.04.2025. https://philsci-archive.pitt.edu/id/eprint/18411.

Colyvan, Mark. 2003. The Indispensability of Mathematics. Oxford: Oxford University Press.

Czarnocka, Małgorzata. 1986. Kryteria istnienia w naukach przyrodniczych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Czarnocka, Małgorzata. 1987. „Teoretyczne kryterium istnienia w naukach przyrodniczych”. Zagadnienia Naukoznawstwa 23 (3–4): 439–452.

Czarnocka, Małgorzata. 1989. „O typach kryteriów istnienia”. Studia Filozoficzne 33 (12): 37–45.

Einstein, Albert. 2005. „O elektrodynamice ciał w ruchu”. W: Albert Einstein. 5 prac, które zmieniły oblicze fizyki. Przeł. Piotr Amsterdamski, 121–156. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. https://doi.org/10.31338/uw.9788323527787.

Eklund, Matti. 2009. „Carnap and Ontological Pluralism”. W: Metametaphysics: New Essays on the Foundations of Ontology, red. David Chalmers, David Manley, Ryan Wasserman, 130–156. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780199546046.003.0004.

Fraassen, Bas C. van. 1980. The Scientific Image. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/0198244274.001.0001.

Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak.

Hacking, Ian. 1983. Representing and Intervening: Introductory Topics in the Philosophy of Natural Science. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511814563.

Heisenberg, Werner. 1979. „Pojęcie teorii zamkniętej we współczesnym przyrodoznawstwie”. W: Werner Heisenberg. Ponad granicami. Przeł. Krzysztof Wolicki, 98–105. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Labenz, Piotr. 2001. „Definicje istnienia”. Filozofia Nauki 9 (1): 77–88.

Maxwell, Grover. 1962. „The Ontological Status of Theoretical Entities”. W: Minnesota Studies in Philosophy of Science. T. 3: Scientific Explanation, Space, and Time, red. Herbert Feigl, Grover Maxwell, 3–26. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Miller, James T. M. 2022. Metaphysical Realism and Anti-Realism. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781009006927.

Nagel, Ernest. 1970. Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych. Przeł. Jerzy Giedymin, Bożydar Rassalski, Helena Eilstein. Warszawa: PWN.

Oddie, Graham. 1982. „Armstrong on the Eleatic Principle and Abstract Entities”. Philosophical Studies 41: 285–295. https://doi.org/10.1007/BF00354868.

Popper, Karl R. 2002a. Logika odkrycia naukowego. Przeł. Urszula Niklas. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Popper, Karl R. 2002b. „Dwa oblicza zdrowego rozsądku”. W: Karl R. Popper. Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna. Przeł. Adam Chmielewski, 47–137. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Price, Huw. 2009. „Metaphysics after Carnap: The Ghost Who Walks?”. W: Metametaphysics: New Essays on the Foundations of Ontology, red. David Chalmers, David Manley, Ryan Wasserman, 320–346. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780199546046.003.0011.

Quine, Willard V. O. 2000a. „O tym, co istnieje”. W: Willard V. O. Quine. Z punktu widzenia logiki. Przeł. Barbara Stanosz, 29–48. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Quine, Willard V. O. 2000b. „Dwa dogmaty empiryzmu”. W: Willard V. O. Quine. Z punktu widzenia logiki. Przeł. Barbara Stanosz, 49–75. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Russell, Bertrand. 2010. Principles of Mathematics. London: Routledge.

Sady, Wojciech. 1990. Racjonalna rekonstrukcja odkryć naukowych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Sady, Wojciech. 2010. „Kuhn kontra Fleck a Maxwellowska rewolucja w elektrodynamice”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 19 (2): 103–131.

Sankey, Howard. 2001. „Scientific Realism: An Elaboration and a Defence”. Theoria: A Journal of Social and Political Theory 48 (2): 35–54.

Smid, Jeroen. 2020. „The Logic Behind Quine’s Criterion of Ontological Commitment”. European Journal of Philosophy 28 (3): 789–804. https://doi.org/10.1111/ejop.12534.

Stępień, Antoni B. 2002. „Zagadnienie kryterium istnienia”. W: Studia metafilozoficzne II: Kategorie filozoficzne. Istnienie i sąd, red. Antoni B. Stępień, Jacek Wojtysiak, 187–213. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Thomasson, Amie. 2008. „Existence questions”. Philosophical Studies 141: 63–78. https://doi.org/10.1007/s11098-008-9263-8.

Ugarow, Vladimir A. 1985. Szczególna teoria względności. Przeł. Włodzimierz Zuzga. Warszawa: PWN.

Warzoszczak, Piotr. 2012a. „Późny Carnap a współczesne spory ontologiczne. Cz. I. Poglądy Carnapa na ontologię a fikcjonalizm”. Filozofia Nauki 20 (3): 35–63.

Warzoszczak, Piotr. 2012b. „Późny Carnap a współczesne spory ontologiczne. Cz. II. Czy Carnap był zwolennikiem epistemizmu?”. Filozofia Nauki 20 (4): 45–62.

Wójtowicz, Krzysztof. 2001. „O pojęciu «zobowiązania ontologicznego»”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 10 (1): 121–138.

Wróblewski, Andrzej K. 2006. Historia fizyki: od czasów najdawniejszych do współczesności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.